Pałac Lubomirskich w Warszawie

Pałace

Pałac Lubomirskich to imponująca budowla usytuowana przy placu Żelaznej Bramy 10, która stanowi istotny element architektoniczny Warszawy. Ten wyjątkowy zabytek nie tylko przyciąga uwagę swoją architekturą, ale również ma bogatą historię, która łączy się z najważniejszymi wydarzeniami w dziejach Polski.

Budowla ta reprezentuje styl, który odbija różnorodność polskiej tradycji architektonicznej, odzwierciedlając zmieniające się trendy i gusta na przestrzeni wieków. Warto zwrócić uwagę na detale architektoniczne, które nadają jej niepowtarzalny charakter oraz na otaczające ją tereny, które przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów.

Historia

W XVIII wieku rodzina Radziwiłłów nabyła tereny północnej części podwarszawskiego miasteczka Wielopole. W okresie przed 1712 rokiem, wzniesiono tam ich posiadłość. Już w 1730 roku właścicielem pałacu był architekt Jan Zygmunt Deybel. W 1760 roku budowla przeszła częściową przebudowę w stylu późnobarokowym, która nie doczekała się zakończenia. Prace nad renowacją nadzorował Jakub Fontana.

W 1790 roku pałac przeszedł w ręce Aleksandra Lubomirskiego. W latach 1791–1793 miała miejsce kolejna przebudowa, tym razem w stylu klasycystycznym, która została zrealizowana według projektu Jakuba Hempla. Istotne zmiany obejmowały dodanie kolumnady złożonej z dziesięciu monumentalnych kolumn oraz budowę piętrowych oficyn od strony podwórza, a także nadbudowę piętra w korpusie głównym. W ostatniej części XVIII wieku, pałac był miejscem zamieszkania Rozalii Lubomirskiej, małżonki Aleksandra Lubomirskiego, która jest znana również jako jedyna Polka stracona na gilotynie podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

W 1816 roku córka Aleksandra Lubomirskiego zbyła posiadłość generałowi Izydorowi Krasińskiemu. Następnie, w latach 1828–1834, pałac stał się własnością rządu Królestwa Polskiego, który wykorzystywał go jako siedzibę dla urzędów oraz lazaretu podczas powstania listopadowego. W 1834 roku finansista Abraham Simon Cohen zakupił nieruchomość, a w tym czasie budowla była wielokrotnie przebudowywana w celu maksymalizacji zysków. Na jej terenie ulokowano sklepy, stragany oraz niewielkie mieszkania, a jej handlowy charakter potęgowało wybudowanie Gościnnego Dworu w 1841 roku. W 1858 roku nowym właścicielem pałacu został Icek Blass z Góry Kalwarii, a w jego wnętrzach zaaranżowano „sale wiedeńskie”, w których organizowano publiczne potańcówki. Prawdopodobnie w 1872 roku na piętrze pałacu utworzono synagogę, która działała aż do 1940 roku.

Niestety, pałac, nie remontowany przez większość XIX wieku oraz na początku XX wieku, stopniowo popadał w ruinę. W 1928 roku Wacław Moszkowski przeprowadził przekształcanie budynku na kamienicę czynszową, nadając mu dodatkowe piętro. W 1938 roku nieruchomość została zakupiona przez magistrat, a wówczas podjęto decyzję o renowacji. Niestety, plany te pokrzyżował wybuch II wojny światowej, a już w pierwszych dniach konfliktu budowla uległa znacznym uszkodzeniom.

W latach 1947–1950 pałac został odbudowany pod kierunkiem architekta Tadeusza Żurowskiego. W tym czasie przywrócono klasycystyczny projekt Jakuba Hempla, obniżając gmach o jedno piętro w stosunku do jego stanu z 1939 roku. W 1970 roku podjęto decyzję o przesunięciu pałacu z pierwotnej lokalizacji, aby zasłonił halę Gwardii, a jego kolumnada zamknęła perspektywę głównej alei Ogrodu Saskiego. Zgodnie z relacjami, pomysłodawcą całej operacji był Marian Spychalski, natomiast opracowano ją pod kierunkiem Aleksandra Mostowskiego.

Operacja obrotu trwała półtora miesiąca, od 30 marca do 18 maja 1970 roku. Budowlę odcięto od murów i fundamentów, a na specjalnych kratownicach, po torach, stopniowo przesuwano na wyznaczone miejsce. Efektem tej operacji było obrócenie pałacu o 74 stopnie (według innych źródeł o 78 stopni). Po zakończeniu przesuniecia, budowla, pozbawiona oficyn, stanęła prostopadle do Osi Saskiej. Przed pałacem umieszczono cztery kamienne lwy autorstwa Jana Biernackiego, które pierwotnie były ustawione przed gmachem Ministerstwa Spraw Wojskowych przy ul. 6 sierpnia.

W 1985 roku przed pałacem wzniesiono monumentalny pomnik Poległym w Służbie i Obronie Polski Ludowej, autorstwa Jana Bohdana Chmielewskiego, znany przez warszawiaków jako „pomnik utrwalaczy” lub „ubeliskiem”. Monument został rozebrany w 1991 roku. Kolejnym ważnym wydarzeniem był dzień 16 listopada 2010 roku, gdy przed pałacem Lubomirskich odsłonięto Pomnik Tadeusza Kościuszki, który został ufundowany przez bank Citi Handlowy. Pomnik ten jest repliką dzieła autorstwa Antoniego Popiela, które zostało odsłonięte w Waszyngtonie 9 maja 1910 roku.

Dziś w pałacu znajdują swoje siedziby Business Centre Club, Centrum Prasowe Pałac Lubomirskich oraz Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie. Na fasadzie budynku, zlokalizowanej od strony wschodniej, znajduje się również odsłonięta w marcu 1952 roku tablica upamiętniająca obrzucenie tramwaju z hitlerowcami granatami przez oddział Gwardii Ludowej 15 sierpnia 1943 roku.

Przypisy

  1. Grzegorz Mika. Wiele wcieleń Żelaznej Bramy. „Skarpa Warszawska”, s. 38, maj 2023.
  2. Grzegorz Mika. Wiele wcieleń Żelaznej Bramy. „Skarpa Warszawska”, s. 37, maj 2023.
  3. Grzegorz Mika. Wiele wcieleń Żelaznej Bramy. „Skarpa Warszawska”, s. 35, maj 2023.
  4. Grzegorz Mika. Wiele wcieleń Żelaznej Bramy. „Skarpa Warszawska”, s. 28, maj 2023.
  5. Jarosław Tarań: Obracanie Pałacu Lubomirskich. [w:] Warszawa. Zdjęcia Jarosława Tarania [on-line]. Ośrodek KARTA, 02.04.1970 r. [dostęp 29.12.2011 r.]
  6. Tadeusz Stefan Jaroszewski: Pałac Lubomirskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971 r., s. 56.
  7. Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977 r., s. 222.
  8. Tadeusz Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985 r., s. 79.
  9. Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w.. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987 r., s. 267.
  10. Eleonora Bergman: „Nie masz bóżnicy powszechnej”. Synagogi i domy modlitwy w Warszawie od końca XVIII do początku XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2007 r., s. 254. ISBN 978-83-7181-391-7.
  11. Pomnik Tadeusza Kościuszki wreszcie w Warszawie. citibank.pl, 17.11.2010 r. [dostęp 23.05.2014 r.]
  12. Maria Irena Kwiatkowska, Marek Kwiatkowski: Historia Warszawy XVI-XX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998 r., s. 64-65.

Oceń: Pałac Lubomirskich w Warszawie

★★★★★
Średnia ocena:4.69 Liczba ocen:7