Pomnik żołnierzy Armii Krajowej, upamiętniający bohaterskie działania poległych w ataku na Dworzec Gdański w Warszawie, składa się z imponującego posągu kobiety oraz kamienia pamiątkowego. Te elementy są usytuowane przy ul. Mickiewicza, w miejscu, gdzie łączy się ona z ulicą gen. Zajączka, na warszawskim Żoliborzu.
Obelisk oraz głaz mają na celu oddanie hołdu kilkuset żołnierzom AK, w tym powstańcom z okolic Starego Miasta oraz Żoliborza, a także partyzantom z Puszczy Kampinoskiej i Nalibockiej, którzy stracili życie podczas tragicznych wydarzeń powstania warszawskiego. W szczególności, chodzi o działania podejmowane podczas nieudanych szturmów na silnie umocniony Dworzec Gdański w dniach 20-22 sierpnia 1944 roku.
Historia miejsca pamięci
Podczas powstania warszawskiego Dworzec Gdański, w połączeniu z linią kolei obwodowej, odgrywał kluczową rolę jako niemiecka bariera, która oddzielała Stare Miasto od Żoliborza. Powstańcze oddziały, w tym formacje Armii Krajowej, które dotarły na pomoc stolicy z Puszczy Kampinoskiej oraz Nalibockiej, przeprowadziły dwukrotnie szturm na silnie obroniony dworzec.
Ich celem było ustanowienie naziemnego połączenia między obiema dzielnicami. Pierwsze natarcie miało miejsce w nocy z 20 na 21 sierpnia, a kolejne z 21 na 22 sierpnia 1944 roku. Niestety, działania te zakończyły się wielkim niepowodzeniem. Kluczowym powodem była przewaga ogniowa niemieckich sił oraz braki w doświadczeniu oddziałów leśnych, które musiały staczać walki na terenie miejskim.
W rezultacie tych nieudanych ataków blisko 500 żołnierzy Armii Krajowej poległo lub zostało rannych. Te wydarzenia, zapisane w pamięci społeczności, stały się tragicznie ważnym elementem historii miejsca, które dzisiaj upamiętnia ich heroizm i poświęcenie.
Historia i wygląd pomnika
Po zakończeniu II wojny światowej, podjęto starania w celu upamiętnienia powstańców, którzy stracili życie w trakcie walk o Dworzec Gdański. Dzięki zaangażowaniu Rady Narodowej dzielnicy Żoliborz, na rogu ulic Mickiewicza i Generała Zajączka powstał pomnik. To właśnie stamtąd, w sierpniu 1944 roku, oddziały leśne wyruszały do walki, stawiając czoła niemieckim umocnieniom. Twórcami pomnika byli pracownicy Zjednoczenia Budownictwa Miejskiego, którzy wykonali go w ramach pracy społecznej. Uroczyste odsłonięcie miało miejsce 29 września 1957 roku, a pomnik ten był jednym z pierwszych w Warszawie, który upamiętniał bohaterów z 1944 roku.
Pierwsza forma pomnika prezentowała się jako pamiątkowy głaz umieszczony na podeście z płyt chodnikowych, otoczony roślinnością. Na głazie widniała inskrypcja, która oddawała hołd poległym żołnierzom: „W hołdzie bohaterskim żołnierzom oddziałów powstańczych, Kampinosu, Żoliborza i Starówki poległym w natarciach na Dworzec Gdański w dniach 20-22 VIII 1944”. Na podeście wyryto również słowa z wiersza autorstwa Juliusza Słowackiego:
„A kiedy trzeba na śmierć idą po kolei Jak kamienie przez Boga rzucone na szaniec”
W 1974 roku pomnik przeszedł niewielką modyfikację, zyskując ceramiczną rzeźbę autorstwa Ireny Nadachowskiej. Rzeźba ukazuje kobietę z różą w dłoni, co symbolizuje ból polskich kobiet, które podczas wojny straciły swoich bliskich: mężów, synów oraz braci. Niestety, w listopadzie 1983 roku pomnik został zniszczony przez wandali, którzy niemal całkowicie zniszczyli posąg kobiety. Młodzież z pobliskiego Zespołu Szkół Elektronicznych zebrała pozostałości, a następnie przekazała je autorce rzeźby, prosząc o rekonstrukcję. Z czasem udało się zrealizować z materiału brązu kopię oryginalnej rzeźby, która powróciła na swoje miejsce 18 marca 1988 roku.
W 1994 roku dokonano pewnych zmian w inskrypcji na głazie, aby lepiej oddawała ona historyczną prawdę o upamiętnianych wydarzeniach. Obecna treść inskrypcji brzmi:
„W hołdzie bohaterskim żołnierzom Armii Krajowej oddziałów powstańczych z Żoliborza i Starówki oraz partyzanckich z Puszczy Kampinoskiej i Nalibockiej poległym w natarciu na Dworzec Gdański w dniach 20 i 22 VIII 1944”
Rzeźba z Zakładów Mechanicznych im. Nowotki stanowi znakomity symbol pamięci i szacunku dla tych, którzy walczyli w obronie ojczyzny.
Przypisy
- Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVIII-XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 176.
- Kalendarz warszawski 1 X 1987 – 31 III 1988. „Kronika Warszawy”. 3/4 (75–76), s. 331, 1988.
- a b c d e Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1990, s. 127-128.
Pozostałe obiekty w kategorii "Pomniki":
Pomnik żydowskich oficerów Wojska Polskiego | Popiersie Jerzego Waszyngtona w Warszawie | Popiersie Krzysztofa Kozłowskiego w Warszawie | Sosna Falenicka | Topola Obrońców | Portalowy kenotaf wojewody Jana Tarły | Pomnik Bohaterów Warszawy | Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych | Krąg megalityczny w Warszawie | Pomnik Bartolomea Colleoniego w Warszawie | Pomnik żołnierzy „Baszty” w Warszawie | Pomnik Wojciecha Korfantego w Warszawie | Pomnik Wandy Tazbir w Warszawie | Pomnik Umschlagplatz | Pomnik Szmula Zygielbojma w Warszawie | Pomnik Stefana Wyszyńskiego w Warszawie | Pomnik Stefana Starzyńskiego w Warszawie (pl. Bankowy) | Pomnik Stanisława Staszica w Warszawie | Pomnik Ronalda Reagana w Warszawie | Pomnik poświęcony udziałowi profesorów Politechniki Warszawskiej w akcji V1 i V2Oceń: Pomnik żołnierzy AK poległych w ataku na Dworzec Gdański w Warszawie