Stefan Bałuk

Wojsko i służby mundurowe

Stefan Klemens Bałuk, znany także pod pseudonimami Starba, Kubuś, Nir, a także pod imionami Michał Bałucki oraz Michał Zawistowski, to postać niezwykle zasłużona dla polskiej historii. Urodził się 15 stycznia 1914 roku w Warszawie i zmarł w tym samym mieście 30 stycznia 2014 roku.

Jako fotografik oraz fotoreporter wojenny, Bałuk odegrał istotną rolę w dokumentowaniu wydarzeń wojennych. Jego życie było nierozerwalnie związane z Armii Krajowej, gdzie pełnił funkcję oficera wywiadu, a także brał aktywny udział w Powstaniu Warszawskim. W uznaniu swoich zasług został awansowany na generała brygady Wojska Polskiego, a jego umiejętności wojskowe potwierdzono poprzez nadanie mu tytułu cichociemnego.

Bałuk był poliglotą, biegle posługującym się językiem rosyjskim, angielskim oraz francuskim. Jego osiągnięcia wojskowe obejmowały także zdobycie Zwykłego Znaku Spadochronowego nr 1695.

Jednakże, życie Bałuka nie było wolne od kontrowersji. W latach 1948–1956, zwerbowany jako TW Jerzy, stał się współpracownikiem Urzędu Bezpieczeństwa, a do jego zaangażowania w tę działalność przyczynił się szantaż, związany z możliwością odebrania mu koncesji na prowadzenie taksówki.

Życiorys

Stefan Bałuk był niezwykłą postacią, synem Władysława Bałuka oraz Marii Uszyńskiej. Swoją edukację rozpoczął w koedukacyjnym gimnazjum w Milanówku w 1923 roku. Następnie, w 1924 roku, kontynuował naukę w Gimnazjum OO. Marianów na Bielanach. Od 1925 roku uczęszczał do Gimnazjum im. J. Zamoyskiego, a od 1928 uczył się w czwartej klasie Gimnazjum im. S. Konarskiego OO. Pijarów w Rakowicach koło Krakowa. W 1933 roku zdał egzamin dojrzałości.

Po ukończeniu szkoły, zaczął kurs w Szkole Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu, jednak został zwolniony z powodów zdrowotnych. Mimo to, w tym samym roku rozpoczął studia na Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, a później przeniósł się na Wydział Prawa Uniwersytetu J. Piłsudskiego. Ostatecznie uzyskał absolutorium w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie, a przed wybuchem II wojny światowej ukończył czwarty rok prawa na Uniwersytecie Warszawskim. W tym czasie pracował jako urzędnik w warszawskim magistracie.

W kampanii wrześniowej nie został zmobilizowany, ale od 6 września 1939 roku ochotniczo wstąpił do kadry 9 batalionu pancernego w Lublinie. Po rozbiciu batalionu w rejonie Zamościa, podjął ewakuację przez Chełm, Lwów, Równe, Krzemieniec, Stanisławów, Worochotę oraz Czarnohorę. W momencie, gdy przebywał we Lwowie, wykonał swoje pierwsze wojenne zdjęcia budynków, które zostały zbombardowane przez Luftwaffe.

Podczas ewakuacji na Węgry został aresztowany przez NKWD w Hryniawie nad Czeremoszą. Po transportowaniu do Kut, 29 września trafił do Kołomyi, a stamtąd do Lwowa. Udało mu się uciec pod Chodorowem, lecz do 12 października 1939 roku pozostał we Lwowie. Po kolejnej próbie przekroczenia granicy został ponownie aresztowany w Worochcie, lecz udało mu się uciec i w nocy 13/14 października przekroczył granicę z Węgrami, trafiając do obozu w Beregszasz. Stamtąd skontaktował się z Rumunią, gdzie po aresztowaniu 28 października osadzono go w więzieniu w Satu Mare. Dzięki interwencji ambasady zyskał wolność.

Po dotarciu przez Konstancję i Istambuł do Beirutu, 20 grudnia 1939 roku statkiem ms Patria dotarł do Marsylii (Francja). Tam wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych. W obozach w Carpiagne, Bressuire oraz Parthenay pozostawał do 15 stycznia 1940 roku. Został przydzielony do 10 Brygady Kawalerii Pancernej płk. Maczka w Coetquidan, a następnie od 1 lutego 1940 roku do 10 pułku strzelców konnych. Po klęsce Francji ewakuowano go, a 28 czerwca 1940 roku dotarł do Liverpoolu w Wielkiej Brytanii, gdzie został przydzielony do 3 szwadronu 10 Brygady spędzającego czas na szkoleniu w Szkocji.

W maju 1942 roku zgłosił się do służby w kraju, gdzie przeszedł specjalistyczne kursy dla przyszłych cichociemnych, w tym kurs spadochronowy oraz kurs odprawowy (STS 43 Audley End). Został zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 29 grudnia 1942 roku w Audley End, awansując do stopnia podporucznika. Przerzucono go następnie do Głównej Bazy Przerzutowej w Latiano, niedaleko Brindisi (Włochy).

W nocy z 9 na 10 kwietnia 1944 roku skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski podczas operacji „Riposta”. Zespół skoczków, w tym kpt. Benon Łastowski ps. Łobuz oraz mjr Tadeusz Runge ps. Osa, wylądował w rejonie miejscowości Dąbrówka, 15 km od Tłuszcza. Po aklimatyzacji w warunkach okupacyjnych, Stefan Bałuk został przydzielony jako kierownik pracowni fotograficznej przy ul. Chłodnej 20 w Wydziale Legalizacji i Techniki Oddziału II Komendy Głównej Armii Krajowej, gdzie zajmował się produkcją fałszywych dokumentów oraz wywiadem. Mikrofotografia stała się jego specjalnością. Wykonywał jako fotograf wiele zdjęć okupowanej Warszawy, w tym pomnika Lotnika na placu Unii Lubelskiej, na cokole którego wymalowano kotwicę – symbol Polski Walczącej.

Przed wybuchem powstania warszawskiego, Bałuk sporządził dokumentację fotograficzną niemieckich umocnień. W czasie powstania warszawskiego działał jako zastępca dowódcy plutonu „Agaton” w kompanii „Zemsta” batalionu „Pięść” Zgrupowania „Radosław”, walcząc na Woli, Starówce oraz Żoliborzu. Jego dowódca, Stanisław Jankowski, wspominał, że Bałuk dbał o swoje wyposażenie fotograficzne tak samo jak o broń. Uczestniczył w kilku akcjach, w tym przedostaniu się przez pozycje niemieckie, aby dostarczyć meldunki i kwarce do radiostacji. 27 sierpnia przeszedł kanałami z meldunkiem do gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, co zostało uhonorowane Orderem Virtuti Militari oraz dwoma Krzyżami Walecznymi. Po kapitulacji powstania trafił do niewoli.

W niewoli niemieckiej przebywał w oflagach Lamsdorf i Gross-Born, skąd uciekł 27 stycznia 1945 roku. Po wojnie wrócił do Warszawy, gdzie działał w konspiracji. Jako kierownik Wydziału Legalizacji „Agaton II” w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj i w Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość w 1945 roku awansował na stopień rotmistrza. Został aresztowany 1 listopada 1945 roku przez Urząd Bezpieczeństwa, po denuncjacji. Skazany na 2,5 roku więzienia za działalność w AK, został zwolniony 12 marca 1947 roku w wyniku amnestii.

Po wojnie pracował jako taksówkarz, a od 1950 roku jako fotografik, zatrudniony w Centralnej Agencji Fotograficznej. Zwerbowany przez UB jako TW Jerzy, współpracował pod przymusem przez następne lata. W 1957 roku był współautorem albumu o powstaniu warszawskim „Miasto nieujarzmione”. W 1972 roku przeszedł na emeryturę, ale kontynuował działalność kombatancką, zainicjował budowę pomnika Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego oraz pomnika Cichociemnych Spadochroniarzy AK, które odsłonięto w Warszawie przed Sejmem RP. Był także prezesem Klubu Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari.

W ciągu swojego życia wziął udział w licznych wystawach, a jego działalność została uwieczniona w filmie dokumentalnym „Cichociemni” z 1989 roku. Był członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików oraz przez lata awansował w stanie spoczynku, osiągając stopień generała brygady. Otrzymał tytuł honorowego obywatela Tuszowa Narodowego (2006) i Warszawy (2008). Angażował się w poparcie Bronisława Komorowskiego w wyborach prezydenckich w 2010 roku oraz objął stanowisko Kanclerza Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Stefan Bałuk mieszkał na Żoliborzu w Warszawie. Zmarł 30 stycznia 2014 roku, a jego życie zakończyło się na Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Odznaczenia

Stefan Bałuk, heroiczna postać zasłużona dla Polski, został uhonorowany wieloma wyróżnieniami za swoje czyny i odwagę. Poniżej znajdują się najważniejsze odznaczenia, które otrzymał w trakcie swojego życia:

  • krzyż srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari,
  • krzyż wielki Orderu Odrodzenia Polski – 2014, pośmiertnie,
  • krzyż komandorski z gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 2004,
  • krzyż komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2000,
  • krzyż oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
  • złoty medal „Zasłużony dla Fotografii Polskiej”,
  • krzyż walecznych – dwukrotnie: 15 i 23 sierpnia 1944,
  • złoty krzyż zasługi z mieczami,
  • krzyż Armii Krajowej,
  • warszawski krzyż powstańczy,
  • krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego,
  • odznaczenie pamiątkowe 3 DSK,
  • znak spadochronowy Armii Krajowej,
  • odznaka 10 Pułku Strzelców Konnych.

Każde z tych odznaczeń jest świadectwem jego niezłomnego ducha oraz oddania dla sprawy narodowej.

Twórczość, opracowania

Stefan Bałuk to postać niezwykle zasłużona dla polskiej kultury i historii. W swoim dorobku artystycznym pozostawił wiele znaczących prac, z których każda ma swoje unikalne miejsce. Oto niektóre z jego najważniejszych osiągnięć:

  • „Stefan Bałuk. Wspomnienia Spadochroniarza”. „Kalendarz Warszawski”, 1948, s. 185-196,
  • „Cztery pory roku” (album fotograficzny; praca zbiorowa; redakcja i wybór materiału fotograficznego Barbara i Stefan Bałukowie; opracowanie graficzne Kazimierz Mann; Polonia 1955; także wersje obcojęzyczne),
  • „Miasto nieujarzmione” (album fotografii; scenariusz i teksty Jerzy Piórkowski; zebranie materiału fotograficznego i redakcja ilustracyjna Stefan Bałuk; fotografie: Stanisław Barański, Jerzy Beeger, Seweryn Braun, Tadeusz Bukowski, Jerzy Chojnacki, Wiesław Chrzanowski, Lucjan Fajer, Lech Gąszewski, Eugeniusz Haneman, Jan Lipczewski, Stefan Plater, Stefan Rassalski, Jerzy Szymborski, Jerzy Świderski, Stanisław Wolski, Ludwik Zaturski; obwoluta, projekt oprawy i karty tytułowe Jan Młodożeniec; Państwowe Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1957),
  • „Polski czyn zbrojny 1939–1945” (wespół z Marianem Michałowskim; Wydawnictwo POLONIA, Warszawa 1989),
  • „Polacy na frontach II wojny światowej: 1939–1945” (album fotograficzny; teksty, dobór i opracowanie materiałów ilustracyjnych Stefan Starba Bałuk i Marian Michałowski; fotografie różnych autorów; Ars Print Production s.c., Warszawa 1995, ISBN 83-902052-5-4 [wersja polska]; ISBN 83-902052-7-0 [wersja angielska]),
  • „200 lat ubezpieczania 1803-2003. Geneza, powołanie, czas” (koncepcja albumu Zbigniew Gluza; redakcja prowadząca, wybór i opracowanie tekstów Agnieszka Knyt; projekt graficzny, wybór zdjęć Danuta Błahut-Biegańska; autor zdjęć i plakatów Stefan Bałuk i inni; Ośrodek „Karta”, 2003, ISBN 83-88288-41-5),
  • „Życie dla Niepodległej: w hołdzie gen. Władysławowi Sikorskiemu. 125 rocznica urodzin (1881-2006)” (Towarzystwo Społeczno-Kulturalne im. gen. Wł. E. Sikorskiego, Mielec-Tuszów Narodowy 2007, ISBN 83-88308-64-5),
  • „Byłem cichociemnym…” (wspomnienia z lat 1939–1947; Wydawnictwo AKSON, Warszawa 2007, ISBN 978-83-7452-021-8),
  • „Commando. Cichociemni” (książka o historii cichociemnych dla żołnierzy oddziałów specjalnych WP; Wydawnictwo AKSON, Warszawa 2008, ISBN 978-83-7452-029-4),
  • Dariusz Michalski, Stefan Bałuk (fotografie) i inni „Jam jest Alina czyli Janowska Story” Prószyński i S-ka, Warszawa 2007 ISBN 978-83-7469-597-8.

Wszystkie te prace wskazują na zaangażowanie Bałuka w różnorodne dziedziny sztuki, dokumentacji historycznej oraz wspomnień, które są nieocenionym źródłem wiedzy o czasach, w których żył i działał.

Oceń: Stefan Bałuk

★★★★★
Średnia ocena:4.49 Liczba ocen:14