Stanisław Jankowski (architekt)

---

Życiorys

Stanisław Jankowski urodził się w rodzinie Czesława i Elżbiety ze Śliwickich w 1885 roku. Miał dwóch rodzeństwa: brata Andrzeja Jacka oraz siostrę Marię. Wychowywał się w domu, który znajdował się na pierwszym piętrze kamienicy przy ul. Mokotowskiej 39 w Warszawie. W młodzieńczych latach uczęszczał do prywatnego Gimnazjum Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej, które mieściło się przy ul. Klonowej 16. W roku 1929 rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim, a później przeniósł się na Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej. Po ukończeniu studiów w 1938 roku zaczął pracę jako asystent, jednak jego kariera została przerwana przez wybuch II wojny światowej. W trakcie studiów wstąpił do Korporacji Akademickiej Sarmatia, a w 1992 roku brał udział w jej reaktywacji.

W 1936 roku ożenił się z Zofią Garlicką, a ich wspólny dom znajdował się przy ul. Topolowej 8, której obecna nazwa to al. Niepodległości 216. W czasie II wojny światowej, jako podporucznik, brał udział w obronie kraju. Był oficerem zwiadowczym w 1 baterii dywizjonu artylerii. Po ataku ZSRR na Polskę, przekroczył granicę i trafił do obozu internowania na Litwie. Wraz z przyjaciółmi zdołał uciec i po trudnej podróży dotarł do Francji, gdzie wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych.

Cichociemny

Ukończył specjalistyczne kursy w Glasgow, co umożliwiło mu zgłoszenie się do służby na rzecz Polski. Został zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 11 grudnia 1941 roku i awansowany do rangi porucznika. W nocy z 3 na 4 marca 1942 roku skoczył ze spadochronem na terytorium Polski w ramach operacji „Collar”. Jego zadaniem było wsparcie Armii Krajowej na ziemiach okupowanych. Wraz z innymi cichociemnymi, m.in. Janem Rogowskim, podjął się pracy w wywiadzie. Będąc kierownikiem Wydziału Legalizacji, zaopatrywał inne komórki w fałszywe dokumenty, co było kluczowe w konspiracyjnej działalności.

Powstanie warszawskie

W czasie Powstania Warszawskiego był dowódcą plutonu „Agaton” w batalionie „Pięść”, którego zadaniem była obrona cmentarza ewangelicko-augsburskiego przy ul. Młynarskiej. W miarę rozwoju powstania, jego oddział przeszedł przez ruiny getta, dotarł na Stare Miasto, a później do Żoliborza, dostarczając rozkazy. Wysoka odwaga i determinacja Jankowskiego pozwoliły mu na wielokrotne przechodzenie przez kanały, co ratowało wielu jego towarzyszy broni. Za swoje zasługi został odznaczony Krzyżem Walecznych.

Po wojnie

Po zakończeniu wojny, od 12 maja 1945 roku, przebywał w Londynie, a następnie powrócił do ojczyzny 8 września 1946 roku. W Polskim Biurze Odbudowy Stolicy w Warszawie rozpoczął pracę nad wieloma projektami urbanistycznymi, w tym nad Trasą W-Z oraz MDM. Jankowski mieszkał z rodziną na osiedlu Jazdów, które stało się jego domem przez 18 lat. Jego działalność obejmowała również międzynarodowe projekty urbanistyczne w Iraku, Jugosławii, Peru oraz współpracę z Międzynarodowym Czerwonym Krzyżem. W 1995 roku został uhonorowany tytułem Honorowego Obywatela Warszawy, zmarł 5 marca 2002 roku, a jego miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu ewangelicko-augsburskim.

Ordery i odznaczenia

Stanisław Jankowski, uznawany architekt, został uhonorowany licznymi odznaczeniami za swoje znaczące osiągnięcia i wkład w rozwój kultury oraz architektury w Polsce. Poniżej przedstawiamy listę jego najważniejszych nagród:

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 25 lipca 1994,
• Order „Sztandar Pracy” II klasy, nadany 22 lipca 1952,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany w 1979 roku,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 22 lipca 1949,
• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari, przyznany w 1944 roku,
• Krzyż Walecznych, otrzymany dwukrotnie: w 1944 i 1946 roku,
• Medal Wojska, przyznany czterokrotnie, na mocy decyzji z 15 sierpnia 1948,
• Krzyż Armii Krajowej, nadany w 1968 roku,
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”, przyznana w 1986 roku,
• Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”, przyznana w 1970 roku,
• Złota Odznaka „Odbudowy Warszawy”, przyznana 23 kwietnia 1950,
• Złota Odznaka SARP, nadana w 1977 roku,
• Srebrna Odznaka SARP, przyznana w 1972 roku,
• Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Urbanistów Polskich, otrzymana w 1986 roku,
• Srebrna Odznaka Towarzystwa Urbanistów Polskich, przyznana w 1973 roku,
• Odznaka Zasłużony Pracownik Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, nadana w 1974 roku,
• Złota Odznaka „Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego”, przyznana w 1975 roku,
• Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Przyjaciół Warszawy, przyznana w 1988 roku,
• Srebrny Medal miasta Skopje za projekt odbudowy miasta, który został przyznany w 1964 roku.

Te liczne odznaczenia stanowią nie tylko uznanie osobistych osiągnięć Jankowskiego, ale również jego zaangażowania w rozwój architektury i miejskiego planowania w Polsce oraz poza jej granicami.

Nagrody

Stanisław Jankowski, jako architekt, zdobył wiele prestiżowych wyróżnień, które potwierdzają jego wyjątkowe umiejętności i wkład w rozwój architektury.

• Państwowa Nagroda Artystyczna I stopnia w dziale architektury (zespołowa) za prace nad Trasą W-Z i Mariensztatem (29 lipca 1950),
• Nagroda Państwowa I stopnia (zespołowa) za projekt i realizację pierwszego zespołu centrum Warszawy – M.D.M. (1952),
• Nagroda zespołowa I stopnia Ministra Budownictwa za Plan perspektywiczny Warszawy i Warszawski Zespół Miejski (dwukrotnie: 1960, 1969),
• Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy za wybitne zasługi dla miasta (1975).

Upamiętnienie

Od 2009 roku czcimy pamięć Stanisława Jankowskiego, nadając jego imię skwerowi, który znajduje się między ulicami: Karową, Dobrą oraz Gęstą na warszawskim Powiślu.

Ponadto, w 2020 roku pojawił się jego pomnik przy skrzyżowaniu ulic Browarnej i Karowej, służąc jako trwałe wspomnienie jego spuścizny.

Publikacje

Wśród publikacji autorstwa Stanisława Jankowskiego znajdują się istotne prace, które przyczyniły się do zrozumienia architektury oraz historii Warszawy.

• Adolf Ciborowski, Stanisław Jankowski, Warszawa odbudowana, Wydawnictwo „Polonia”, Warszawa 1962,
• Stanisław Jankowski, Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie, Warszawa 1980.

---

Oceń: Stanisław Jankowski (architekt)

---