Ulica Świętojerska w Warszawie

---

Historia

Ulica, o której mowa, wyrosła z drogi narolnej, przechodzącej obok gruntów przynależących do kanoników regularnych z kościoła św. Jerzego. W XIV wieku zrodziła się jurydyka Świętojerska, co stanowiło istotny krok w historii tej okolicy.

Wczesne zapisy jej nazwy obejmują m.in. ulice Świętego Jerzego oraz Ś. Jerzego. Z XVII wieku pochodzą różne formy zapisu, w tym S. Jerska, Święto Jerska, Świętojerska oraz Świętojurska, które to świadczą o ewolucji tej nazwy w ciągu stuleci.

W XV wieku powstały pierwsze drewniane domy, które były rozproszone w tym rejonie. Mieszkała tu głównie uboga ludność rolnicza oraz rzemieślnicy, która doświadczyła tragicznych skutków epidemii w latach 1614-1625.

Według źródeł historycznych, w roku 1660 na ulicy pojawiło się 24 budynki oraz 4 browary. Z kolei w 1676 roku wojewoda płocki, Jan Dobrogost Krasiński, rozpoczął budowę pałacu Krasińskich, którego projektantem był Tylman z Gameren. Południowy odcinek ulicy długości 400 metrów był zajęty przez pałacowe ogrody, dziedziniec, obecnie znany jako plac Krasińskich, został oddzielony od ulicy pałacową oficyną.

W XVIII wieku przy Świętojerskiej zaczęły powstawać murowane kamienice, zaś w drugiej połowie tego wieku zbudowano murowane pałace dla generała Jana Sibilskiego oraz wojewody mścisławskiego, Konstantego Ludwika Platera. Do roku 1783 ulica była całkowicie wybrukowana.

W 1779 roku w pobliżu placu Krasińskich powstała kamienica dla Teatru Narodowego, który przeniósł się tutaj do nowej siedziby. Zaledwie kilka lat później, 18 kwietnia 1794 roku, podczas ucieczki wojsk gen. Osipa Igelströma, ulica stała się sceną brutalnych walk, w których wielu mieszkańców straciło życie, a kilka domów uległo zniszczeniu.

W wyniku likwidacji zakonu kanoników regularnych w 1818 roku, ich nieruchomości zostały przejęte przez skarb państwa, a następnie wydzierżawione firmie Józefa Morissa oraz Tomasza Evansa. Moriss prowadził wcześniej własny zakład w tym rejonie, a po przejęciu pofranciszkańskich budynków, spółka uruchomiła fabrykę maszyn i odlewów, wcześniej mieszczącą się w kościele św. Benona przy ulicy Pieszej.

W 1824 roku Moriss odszedł ze spółki, a trzydzieści lat później w 1854 roku do interesu Evansów włączyli się zarządcy Rządowej Fabryki Machin przy ul. Solec: Stanisław Lilpop i Wilhelm Rau. Zakupili oni spółkę od Evansów w 1866 roku, a w 1868 roku przyłączył się do nich belgijski baron Seweryn Loewenstein, po czym firma zaczęła działać pod nazwą Towarzystwo Przemysłowe Zakładów Mechanicznych Lilpop, Rau i Loewenstein Spółka Akcyjna.

W okolicy roku 1860 zniszczono wieżę dawnego kościoła św. Jerzego, natomiast w 1862 ulicę poszerzono i unormowano, co prowadziło do rozbiórki części prezbiterium kościoła. W 1881 roku zakłady Lilpop, Rau i Loewenstein przeniosły swoją działalność na Solec, zaś w kościele świętojerskim od 1893 roku zaczęła działać manufaktura firanek i wyrobów koronkowych, Towarzystwo Akcyjne M.S. Feinkind.

Podczas modernizacji i rozbudowy nowej siedziby w latach 1893-1896, Feinkindowie zniszczyli dużą część murów kościoła. W 1913 roku uzyskali zezwolenie na budowę hali targowej, znanej jako Hala Świętojerska. Owa piętrowa Hala Świętojerska, zwana też Bazarem Feinkinda, została zaprojektowana przez Kazimierza Gadomskiego oraz Artura Friedmana oraz Henryka Juliana Gaya; hala pomieściła 44 kramy, 100 sklepów oraz 100 piwnic, w których umieszczono chłodnie i fabrykę sztucznego lodu.

W okresie międzywojennym, ulica Świętojerska, podobnie jak okoliczne rejony, była miejscem intensywnej działalności handlowej, a dominowały tu ludności żydowskiej. W listopadzie 1940 roku, na odcinku od Nalewek do ulicy Ciasnej, znalazła się w obrębie getta. W grudniu 1941 roku odcinek na wschód od ulicy Bonifraterskiej został wyłączony z getta. Przy ulicy działało jedno z największych niemieckich przedsiębiorstw produkcyjnych, zwane szopem szczotkarzy, w którym pracował Marek Edelman, dowodząc grupą powstańców podczas powstania w getcie warszawskim.

Bunkier Szymona Kaca przy Świętojerskiej 36 był miejscem, gdzie ukrywał się i zginął poeta warszawskiego getta, Władysław Szlengel. Po powstaniu w getcie, niemieckie wojska zniszczyły zabudowę zachodniej części ulicy, natomiast wschodnia część uległa zniszczeniu w trakcie powstania warszawskiego.

Po wojnie zrezygnowano z odbudowy zrujnowanych budynków, a nowa zabudowa została zaprojektowana w innym układzie. W czasie rozbiórki ruin Hali Świętojerskiej w latach 1945-1947 odkryto fragment gotyckich murów północno-zachodniego narożnika kościoła św. Jerzego, które zostały zniszczone w 1962 roku.

W latach 1956-1959 wzdłuż ulicy wzniesiono budynki ambasady Chin, zaprojektowane przez Romualda Gutta, które zostały przypisane do numeracji ulicy Bonifraterskiej.

Na początku 1966 roku budynek przy Świętojerskiej 5/7 stał się nową siedzibą Instytutu Wzornictwa Przemysłowego. W latach 2013-2014 przeprowadzono prace archeologiczne na terenie Ogrodu Krasińskich, mające na celu odnalezienie archiwum Bundu. Pomimo że archiwum nie zostało odnalezione, natrafiono na ludzkie kości, codzienne przedmioty (takie jak naczynia, sztućce i ubrania) oraz pozostałości dawnych zakładów rzemieślniczych, przekazujące istotne informacje o warunkach życia w okupowanej Warszawie.

Ważniejsze obiekty

Ulica Świętojerska w Warszawie jest miejscem bogatym w różnorodne obiekty, które przyciągają uwagę zarówno mieszkańców, jak i turystów. Pośród nich można wymienić:

• Instytut Wzornictwa Przemysłowego, znajdujący się pod numerem 5/7, którego działalność skupia się na innowacyjnych rozwiązaniach w projektowaniu i wzornictwie,
• Centrum Badania Opinii Społecznej, również mieszczące się pod tym samym adresie, które zajmuje się analizą i badaniem społecznych preferencji i opinii,
• Ogród Krasińskich, miejsce relaksu i rekreacji, które cieszy się dużą popularnością wśród warszawian,
• Pomnik granic getta, usytuowany przy skrzyżowaniu z ulicą Nowiniarską, który upamiętnia tragiczną historię warszawskiego getta,
• Siedziba Naczelnej Rady Adwokackiej, znajdująca się pod numerem 16, która jest centralnym punktem dla środowiska prawniczego,
• Muzeum Adwokatury Polskiej, także pod numerem 16, które gromadzi i prezentuje bogate dziedzictwo polskiej adwokatury,
• Gmach Sądu Najwyższego, zlokalizowany na placu Krasińskich 2/4/6, będący kluczowym elementem polskiego systemu prawnego.

---

Oceń: Ulica Świętojerska w Warszawie

---