Szmulowizna

---

Położenie

Granice obszaru Szmulowizny, wyznaczone jako część Miejskiego Systemu Informacji, są określone poprzez następujące elementy:

• ul. Markowska,
• linia kolejowa przebiegająca wzdłuż al. „Solidarności”,
• linia kolejowa wzdłuż ul. Zabranieckiej oraz ul. Naczelnikowskiej, która stanowi granicę między Pragą-Północ a Targówkiem, niegdyś będącą granicą gminy Warszawa-Centrum,
• linia kolejowa ze stacją Warszawa Wschodnia, znajdująca się wzdłuż granic dzielnic Praga-Północ i Praga-Południe, a także granicy dzielnicy Targówek (wcześniejszej granicy gminy Warszawa-Centrum).

W przeszłości granica między Pragą, która już wówczas była częścią Warszawy, a Szmulowizną, była wyznaczana przez wał ziemny, będący pozostałością po okopach Lubomirskiego. Znajdował się on w rejonie ulicy Markowskiej oraz rogatki Ząbkowskie, w miejscu, gdzie dziś spotyka się ul. Ząbkowska z Markowską.

Pochodzenie nazwy

Szmulowizna

Nazwa Szmulowizna wywodzi się od postaci Szmula (Samuela) Jakubowicza Sonnenberga, znanego również jako Zbytkower (Zbitkawer), który był właścicielem tych terenów. Urodził się w 1756 roku, a zmarł w 1801. Był on żydowskim kupcem, bankierem, oraz faktorem, a także osobistym protegowanym króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Warto zaznaczyć, że był protoplastą rodu Bergsonów, w tym wybitnego filozofa, Henryka Bergsona.

Ten najbogatszy Żyd warszawski zbudował swoje bogactwo dzięki dostawom dla wojska rosyjskiego. Po wybuchu powstania kościuszkowskiego, Zbytkower musiał uciekać. Władze powstańcze przejęły niektóre z jego zakładów, takich jak garbarnia i młyn położony na Golędzinowie.

Początkowo folwark Zbytkowera funkcjonował pod nazwą Bojnówek, jednak z biegiem czasu, wraz z okolicznymi terenami, przyjął nową nazwę – Szmulowizna, od imienia swojego właściciela. Ta nazwa, w wariancie Szmulowszczyzna, była używana m.in. w XIX wieku, a ślady jej obecności można odnaleźć na mapach zaborczych z tego okresu, w tym w rosyjskiej pisowni Шмулевизна lub Шмулевщизна.

Inna forma tej nazwy, Szmulewizna, również była stosowana. Obecnie, zamiast nazwy Szmulowizna, na mapach topograficznych od kilku dziesięcioleci używa się potocznej nazwy Szmulki, która została zaakceptowana w oficjalnym Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych.

Michałów

Na początku XX wieku, w 1902 roku, tereny wschodniej części Szmulowizny zostały nabyte przez małżeństwo książąt Michała oraz Marię Radziwiłłów. Na ich cześć, obszar ten nazwano Michałowem. Michał Radziwiłł był nie tylko działaczem filantropijnym, ale także mecenasem kultury i współfundatorem, wspólnie z żoną, szkółek i schronisk dla ubogiej młodzieży, takich jak przytułek Nazaret oraz Bazylika Najświętszego Serca Jezusowego.

Całe swoje życie Michał Radziwiłł poświęcił kwestom publicznym, angażując swoje zasoby emocjonalne oraz finansowe w działalność filantropijną i kulturalną. Był on m.in. redaktorem i wydawcą „Biblioteki Warszawskiej”, a także Prezesem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności oraz członkiem Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Dodatkowo przewodniczył Komitetowi budowy pomnika Adama Mickiewicza.

W granicach Michałowa niektórzy uwzględniają także tereny znajdujące się za linią kolejową nadwiślańską, które już należą do Targówka Fabrycznego.

Określenie Michałów było powszechnie używane głównie w okresie międzywojennym. Wówczas, końcowy przystanek tramwajowy Kawęczyńska-Bazylika nosił nazwę Kawenczyńska (Michałów). Granice Michałowa obejmowały obszary parafii Najświętszego Serca Jezusowego, ustanowionej Dekretem erekcyjnym z dnia 25 października 1919 roku, sięgając obecnej ulicy Markowskiej. W latach 20. XX wieku sporządzono mapę okolic Bazyliki NSJ, którą nazwano „Plan Michałowa”. Dowodem na powszechność nazwy Michałów może być m.in. Dekret księdza Kardynała A. Kakowskiego z 1931 roku, przekazujący parafię z Bazyliką Towarzystwu Salezjańskiemu.

W tamtych czasach istniał również, utworzony przy Państwowym Monopolu Spirytusowym, hufiec Michałów w ramach młodzieżowej organizacji Orląt. Działał on w latach 30. i był największym hufcem Orląt na prawobrzeżnej części Warszawy, prowadząc działalność konspiracyjną w czasie II wojny światowej.

Ostatnimi czasy, w czasach PRL, aby zneutralizować wpływy ziemiaństwa oraz Kościoła, dokładano starań, aby upowszechnić nazwę Szmulowizna. Mimo tego, do dzisiaj utrzymała się nazwa kolejowego posterunku odgałęźnego Michałów na trasie kolei nadwiślańskiej oraz ulicy Michałowskiej, która upamiętnia osobę Michała Radziwiłła.

Przed wybuchem II wojny światowej istniało Towarzystwo Przyjaciół Michałowa, które w 2008 roku zostało reaktywowane jako Praskie Stowarzyszenie Mieszkańców „Michałów”. Jego celem jest m.in. przywrócenie historycznej nazwy tej miejscowości. W dniu imienin Michała, 29 września, obchodzone są Dni Michałowa, co dodaje lokalnej społeczności kolorytu i przypomina o bogatej historii tego rejonu.

W roku 2009, grupa mieszkańców podjęła działania mające na celu wydzielenie Michałowa ze Szmulowizny, aby stał się on odrębnym obszarem MSI.

Historia

W dziewiętnastym wieku Szmulowizna zyskała wyjątkowe znaczenie w kontekście rozwoju infrastruktury transportowej, gdyż została otoczona torami kolejowymi z trzech stron. W 1862 roku rozpoczęła działalność kolej petersburska od północnej strony, a w 1867 roku dołączono kolej terespolską od południa. Dodatkowo, w latach 1875–1877 powstała kolej obwodowa, znana jako nadwiślańska. W 1877 roku na tych terenach mieszkało około 1890 ludzi, a liczba domów wynosiła około 100. Warto zauważyć, że w tym okresie rozwijał się przemysł; w 1897 roku przy ul. Ząbkowskiej powstała Wytwórnia Wódek „Koneser”, a w 1902 roku przy ul. Siedleckiej zainaugurowano działalność fabryki Avia, znanej później jako Fabryka Obrabiarek Precyzyjnych Avia.

W 1889 roku Szmulowizna została włączona do miasta Warszawy. Z biegiem lat nowe ulice, jak i te istniejące, zaczęły zyskiwać nazwy związane z miejscowościami leżącymi na wschód od Wisły. W czasie okresu międzywojennego realne były intensywne prace nad rozbudową infrastruktury, takich jak drogi, kanalizacja, wodociągi oraz linie tramwajowe. W wyniku tych działań powstała Zajezdnia Praga, która została otwarta 1 lutego 1922 roku. Dodatkowo, z lat 1907–1923 pochodzi budynek bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego, która również znacząco wzbogaciła architekturę tego regionu.

W wyniku działań II wojny światowej, zwłaszcza w pierwszych dniach września 1939 roku, zabudowa Szmulowizny została zniszczona. Po wyzwoleniu Pragi we wrześniu 1944 roku, Szmulowizna, która nie doznała większych szkód i znajdowała się poza zasięgiem niemieckiej artylerii, stała się ośrodkiem życia politycznego oraz społecznego prawobrzeżnej Warszawy. Po wojnie, wiele mieszkań opuszczonych przez ludność żydowską zajęta została przez ubogie rodziny z okolicznych przedmieść, co wpłynęło na złą reputację Pragi, a zwłaszcza Szmulowizny.

W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych, z inicjatywy architekta Zygmunta Stępińskiego, zaplanowano nowe osiedle Michałów, które miało charakteryzować się monumentalnymi budynkami oraz Długim Rynkiem z okrągłym placem i wysokościowcem. W zamyśle to osiedle miało pomieścić aż 18 tysięcy mieszkańców, niestety projekt nie doczekał się realizacji.

Osiedle Szmulowizna

W latach 1969–1975 wybudowano osiedle mieszkaniowe Szmulowizna, którego projekt został stworzony przez Jana Kalinowskiego. Jednym z jego najważniejszych elementów jest najdłuższy budynek w Warszawie, usytuowany przy ul. Kijowskiej 11, który wzniesiono w latach 1971–1973, osiągając długość 508 metrów. Tak znacząca budowa pociągnęła za sobą podział ulic takich jak Łochowska, Łomżyńska, Wiosenna i Wołomińska na dwie części oraz likwidację dawnej infrastruktury miejskiej, w tym ulic Jesiennej, Łamanej oraz Nowej.

Osiedle to dzieli się na cztery główne części:

• Szmulowizna A i I (1969–1972) – składające się z trzech jedenastokondygnacyjnych budynków (Markowska 6, Korsaka 1, al. Tysiąclecia 151) oraz dwóch pięciokondygnacyjnych (Ząbkowska 40, Kijowska 11), ulokowanych pomiędzy ulicami Kijowską, Markowską, Ząbkowską i aleją Tysiąclecia,
• Szmulowizna B (1973–1978) – jeden jedenastokondygnacyjny budynek (Wiosenna 2) i trzy pięciokondygnacyjne (Wiosenna 1 i 3, Tarchomińska 10) blisko ulic Wiosennej i Tarchomińskiej,
• Szmulowizna Wschodnia oraz Szmulowizna II – osiem jedenastokondygnacyjnych budynków (1972–1975; Wołomińska 19, Radzymińska 54/58, 60/66 i 68/72, Łomżyńska 15/25, Łochowska 1/29, Siedlecka 1/15 i 16/24) oraz trzy pięciokondygnacyjne (1978–1984; Radzymińska 52a, Łomżyńska 22/24, Łochowska 34) usytuowane w trójkącie pomiędzy ulicami Radzymińską oraz Kawęczyńską oraz wałem Kolei Nadwiślańskiej,
• Kolonia Białostocka złożona z dwóch maksymalnie dwunastokondygnacyjnych budynków (nr 7 i 9) oraz jednego maksymalnie jedenastokondygnacyjnego (nr 11; wszystkie trzy lata 1982–1986) oraz budynku czterokondygnacyjnego (numer 48; 2001).

Ważniejsze obiekty

W okolicy Szmulowizny można znaleźć wiele interesujących miejsc, które są ważnymi elementami kulturowymi i historycznymi tej części Warszawy. Oto kilka z nich:

• Bazylika Najświętszego Serca Jezusowego,
• Blok mieszkalny przy ul. Kijowskiej 11 (tzw. jamnik),
• Europejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji,
• Fabryka Drucianka w Warszawie,
• Kompleks dawnej Wytwórni Wódek „Koneser”, siedziba m.in. Muzeum Polskiej Wódki,
• Kompleks młyński Michla w Warszawie,
• Fabryka Obrabiarek Precyzyjnych Avia,
• Oficyna Burkego,
• Menedżerska Akademia Nauk Stosowanych,
• Szkoła przy ul. Otwockiej 3 w Warszawie,
• Zajezdnia tramwajowa Praga.

---

Oceń: Szmulowizna

---