Ulica Karolkowa w Warszawie

Ulice i place

Ulica Karolkowa to interesująca część Warszawy, znajdująca się w dzielnicy Wola. Ta ulica ma istotne znaczenie, ponieważ łączy różne punkty w mieście i stanowi ważny element lokalnej infrastruktury.

Rozpoczyna swój bieg na zbiegu ulic Szarych Szeregów oraz Przyokopowej, a kończy na ulicy Józefa Mireckiego. Jej lokalizacja sprawia, że jest to miejsce istotne z punktu widzenia komunikacji w obszarze miejskim.

Historia

Ulica Karolkowa powstała w XVIII wieku, pełniąc rolę kluczowego traktu, który razem z dzisiejszą ul. Szczęśliwicką prowadził do Szczęśliwic oraz Rakowca. W tym okresie istniała już droga, która oddzielała obszary miejskie od wsi Wola Wielka.

Po roku 1780 bankier Karol Schultz nabył grunty, które znajdowały się po zachodniej stronie Woli. Wówczas zajął się regulowaniem fragmentu drogi między ulicami Przyokopową oraz Wolską, co miało na celu ustalenie granic jego dóbr, znanych jako Karolin lub Karolowa Wola. Nazwa ulicy wywodzi się od jego imienia.

Karol Schultz miał swoją rezydencję na obszarze obejmującym dzisiejsze ulice Kasprzaka, Karolkową, Szarych Szeregów oraz Przyokopową; w skład rezydencji wchodził pałacyk otoczony ogrodem, który prawdopodobnie zaprojektował Szymon Bogumił Zug.

W okolicy zbiegu z obecną ulicą Kasprzaka wzniesiono sześć wolno stojących domów murowanych, które utworzyły tzw. Kolonię Schultza. W sąsiedztwie znajdowały się sad oraz cegielnia, która otaczała folwark. Na północ od cegielni mieścił się duży browar, a w obecnym miejscu kościoła św. Klemensa Hofbauera znajdowały się jego zabudowania.

Wówczas Karolkowa sięgała nieco poza swoją linię, obejmując murowany browar i zabudowania żydowskiego kahału przynależące do numeracji ul. Wolskiej. Przeciwną posesję narożną (Wolska 19) zajmował niewielki budynek, który przed rokiem 1850 został zastąpiony oficyną, a później murowanym domem frontowym.

Na obszarze pomiędzy ulicami Wolską a Karolkową znajdowała się obszerna parcela, na której stał murowany dom niejakiego Keybsa. Przed rokiem 1852 obok niego powstał drewniany budynek narożny oraz murowany obiekt, w którym od roku 1856 rozpoczęła działalność fabryczka Henneberga i Czajkowskiego, produkująca platery i zatrudniająca w 1871 roku 20 osób. Zakład, znany później pod marką Bracia Henneberg, w kolejnych dekadach znacząco się rozwijał; przed wybuchem I wojny światowej zatrudniał już 200 pracowników.

Wschodnia strona ulicy Karolkowej składała się głównie z nieużytków, ogrodów i cegielni, zlokalizowanych po obu stronach ul. Grzybowskiej. Około 1850 roku budynki Kolonii Schultza zostały zastąpione nowymi strukturami, a już w roku 1827 Karolkowa została wydłużona do linii ul. Gęsiej, obecnie ul. Mordechaja Anielewicza, przy murze cmentarza żydowskiego. Stała się drogą łączącą Wolę z „Pracownią Ogniów Wojennych” oraz prochownią, które znajdowały się w sąsiedztwie cmentarza od strony południowej; w obecnych czasach obszar ten obejmuje ul. E. Gibalskiego.

Po roku 1831, w miejscu, gdzie wcześniej znajdowała się wytwórnia materiałów wybuchowych, powstała Fabryka Maszyn Rolniczych i Gospodarskich. Na naprzeciwko Karolkowej umiejscowiony był cmentarz ewangelicko-augsburski, który działał przy ul. Młynarskiej od roku 1792.

W roku 1878, na rogu z ul. Leszno pod numerami 72/76, powstała odlewnia oraz wytwórnia maszyn rolniczych braci Geislerów; kilka lat później zakład ten zatrudniał już 70 robotników. Od roku 1900 zaczęto wytwarzać tam również wiertarki i tokarki, a liczba zatrudnionych wzrosła do 170.

W roku 1911 firma zmieniła nazwę na Fabryka Maszyn i Zakłady Przemysłowe „Bracia Geisler, Okolski i Patschke” S. A., kontynuując rozwój aż do kryzysu ekonomicznego i redukcji zatrudnienia w latach trzydziestych XX wieku.

Kolejnym zakładem przy tej ulicy był Warszawska Fabryka Taśm Gumowych „Paweł Szpigiel i S-ka”, założona w 1879 roku pod numerem 22/24. Około roku 1900 zakład przejął Adolf Fabian, a przed 1929 rokiem miał tu swoje laboratorium Towarzystwo Przemysłu Chemiczno-Farmaceutycznego, wcześniej znane jako „Magister Klawe”. Stara cegielnia po zachodniej, przedmiejskiej stronie Karolkowej funkcjonowała aż do okresu międzywojennego, do tego czasu tworzone były także nowe niewielkie zakłady, w tym “Zjednoczone Towarzystwo Elektryczne”, które budowały małe elektrownie.

Karolkową obejmowały również olbrzymie hale produkcyjne Warszawskiej Spółki Akcyjnej Budowy Parowozów, która po 1935 roku nosiła nazwę Wytwórnia Parowozów Spółki Akcyjnej Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich, umiejscowiona przy ul. Kolejowej. Zakład, który został założony w 1920 roku, zatrudniał wówczas 1187 osób po dziesięciu latach działalności. Po 1930 roku sprzedaż niektórych terenów wytwórni parowozów pozwoliła na budowę mieszkań na terenach przy Karolkowej.

W 1923 roku na działce położonej między ulicami Karolkową, Grzybowską oraz Przyokopową otwarto Polsko-Holenderską Fabrykę Lampek Elektrycznych, która rozpoczęła produkcję, między innymi, żarówek. Zakład wkrótce doczekał się rozbudowy.

Wzdłuż Karolkowej działały również organizacje charytatywne: na skraju z ulicą Wolską mieścił się przytułek dla starozakonnych, z oddziałami dla starców i sierot. Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej rozpoczęła się budowa domu parafialnego oraz kaplicy Kościoła Mariawitów pod numerem 45; w roku 1926 magistrat przejął te zabudowania, aby przekształcić je w „Schronisko dla Chroników” – miejsce z 200 miejscami noclegowymi dla osób starszych oraz niepełnosprawnych. Angażowała się także parafia ewangelicko – augsburska, która miała pod swoją opieką rozległy plac ciągnący się od ul. Żytniej do muru cmentarza ewangelicko-augsburskiego, gdzie w 1882 roku powstały Dom Starców i Dom Sierot. Później zbudowano tam przedszkole i żłobek, a w latach 1910-11 wybudowano gmach Zakładu Umysłowo Niedorozwiniętych i Upośledzonych. W komitecie budowy tego ostatniego zasiedli m.in. architekci Paweł Hoser oraz Franciszek Lilpop, być może także twórcy jego projektu architektonicznego.

Redemptoryści, którzy przybyli do Warszawy w 1917 roku, użytkowali kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika znajdujący się na ul. Bema. Po pewnym czasie, siostry Biernackie podarowały im parcelę, na której powstał klasztor, zaprojektowany przez Stefana Szyllera w latach 1924-26. W późniejszym okresie, według projektu Stanisława Marzyńskiego, powstał kościół św. Klemensa Hofbauera. Prace wykończeniowe opóźniały się z powodu deficytów finansowych; ostateczny wygląd klasztoru był skromniejszy od pierwotnych zamierzeń, a kościół pozostał nieotynkowany do wybuchu wojny. Pomimo tego, z architektonicznego punktu widzenia, jest to najnowocześniejszy obiekt sakralny z okresu międzywojennego w Warszawie, z formami wnętrz bliskimi francuskiemu konstruktywizmowi.

Obok wznosiły się także budynki mniej nowoczesne, mające cechy historyzmu: w latach 1924-25 pod numerem 56 powstało gmach miejskiej szkoły powszechnej, zaprojektowany przez Konstantego Jakimowicza oraz Tadeusza Szaniora. Kolejna szkoła, tym razem o modernistycznej architekturze, została zbudowana w latach 1936-37 na rogu z dzisiejszą ul. Kasprzaka, na terenie dawnej posiadłości Karola Schultza.

Pomimo dużej liczby istotnych obiektów, przemysłu oraz szkół, przy Karolkowej było zaskakująco mało sklepów. Zróżnicowana zabudowa mieszkalna do roku 1928 składała się głównie z rozproszonych budynków, zazwyczaj ulokowanych przy skrzyżowaniach. W latach 1928–38 pojawiło się kilka kamienic czynszowych, a od roku 1935 zaczęto wznosić kamienice na parcelach, które wcześniej należały do Pawła Hosera – zmieniając charakter tej ulicy.

W roku 1939 Karolkowa nie miała dużo szczęścia podczas powstania warszawskiego: hitlerowcy wymordowali mieszkańców ulicy, a zabudowa została całkowicie zniszczona. Tragicznie zginęło również 24 redemptorystów; na skutek ostrzału spalił się dach kościoła oraz jedna część klasztoru, pozostając w ruinie do roku 1969. Po wybuchu wojny, Niemcy zniszczyli także fabrykę Philipsa, wysadzając w powietrze jej zabudowania. Po wojnie w miejscu zniszczonej fabryki wzniesiono nowe hale dla państwowych Zakładów Wytwórczych Lamp Elektrycznych im. Róży Luksemburg.

Po wojnie odbudowano zabudowania redemptorystów oraz niektóre zakłady przemysłowe, takie jak Polskie Zakłady Philips, „Magister Klawe” oraz Fabryki Maszyn i Zakłady Przemysłowe „Bracia Geisler, Okolski i Patschke” S. A. W latach 1949-1951, pomiędzy ulicami: Marcina Kasprzaka, Karolkową i Skierniewicką, zbudowano kompleks Zakładów Radiowych im. Marcina Kasprzaka. Do strat okresu powojennego należy także zaliczyć wyburzenie kamienicy nr. 59 na zbiegu z ul. Wolską w roku 1969, która była w niemal idealnym stanie. Owa kamienica, wzniesiona w 1844 roku, była najstarszym budynkiem na Woli ocalałym z wojny, liczącym 130 lat.

Ważniejsze obiekty

Ulica Karolkowa w Warszawie jest domem dla wielu istotnych obiektów, które przyciągają uwagę zarówno mieszkańców, jak i turystów. Wśród nich wyróżniają się:

Przypisy

  1. MichałM. Krasucki MichałM., Warszawskie dziedzictwo postindustrialne, Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 242, ISBN 978-83-931723-5-1 [dostęp 15.01.2024 r.]
  2. Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 244–245. ISBN 978-83-931723-5-1.
  3. Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 245. ISBN 978-83-931723-5-1.
  4. Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 155. ISBN 978-83-62189-08-3.
  5. Andrzej Kersten: Warszawa kazimierzowska 1648–1668. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971, s. 17.
  6. Stefan Sosnowski: 500 zagadek o Warszawie. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1965, s. 208.

Oceń: Ulica Karolkowa w Warszawie

★★★★★
Średnia ocena:4.72 Liczba ocen:15