Szymon Syrkus

---

Życiorys

Szymon Syrkus, znany przede wszystkim jako wybitny architekt, przyszedł na świat 24 kwietnia 1893 roku w Warszawie. Był synem Moszka (Marcina) oraz Józefy z Krügerów. Edukację podstawową zakończył w 1912 roku w szkole realnej. Jego dalsza przygoda związana z architekturą rozpoczęła się w 1911 roku w Wiedniu, a następnie kontynuowana była w Grazu (1912–1914), Rydze i Moskwie (1915–1918). Po powrocie do Polski, w 1918 roku, podjął studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, gdzie w 1922 roku zdobył dyplom architekta.

W latach 1920–1921 miał przyjemność studiować w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie pobierał nauki z zakresu malarstwa u takich tuzów jak Józef Mehoffer oraz Wojciech Weiss, a także z architektury u prof. Józefa Gałęzowskiego oraz prof. Adolfa Szyszko-Bohusza. W latach 1922–1924 przebywał w Weimarze, Berlinie i Paryżu, gdzie odbył staż w Académie des Beaux Arts, jednocześnie zapoznając się z ideami Bauhausu i grupy De Stijl.

Po powrocie do ojczyzny, dołączył do awangardowej grupy artystycznej „Blok”. W roku 1925 zrealizował projekt budynku Narodowej Służby Zdrowia w Warszawie. Wraz z Teresą Żarnowerówną oraz Mieczysławem Szczuką, w obrębie grupy „Blok”, opracował teorię projektowania, która została zaprezentowana na Pierwszej Międzynarodowej Wystawie Architektury Nowoczesnej w Warszawie w 1926 roku. W tym samym roku, przy współpracy z Barbarą oraz Stanisławem Brukalskim, Bohdanem Lachertem, Józefem Szanajcą i Heleną Niemirowską, Szymon założył grupę twórczą Praesens, która w 1928 roku przekształciła się w polską sekcję Congrès Internationaux d’Architecture Moderne (CIAM). 17 lipca 1927 roku wziął ślub z Heleną Niemirowską.

Jego dzieła architektoniczne były głęboko osadzone w lewicowych poglądach społecznych, co skłoniło go do projektowania osiedli mieszkaniowych dla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Stworzył także szereg eksperymentalnych domów jednorodzinnych, które odzwierciedlały nowoczesne podejście do architektury. W latach 1932–1934, zrealizował również teatr eksperymentalny w warszawskim Żoliborzu, a dla WSM, w latach 1931–1935, zbudował osiedle mieszkalne w Rakowcu, przy ulicy Pruszkowskiej. Razem z żoną, odtąd każde projektowanie odbywało się w ich wspólnej pracy. Szymon i Helena Syrkusowie zaprojektowali między innymi, w latach 1935-1936, ciąg domów przy ul. Kwarcowej na osiedlu Rogi w Łodzi. Był także regularnym współpracownikiem oraz autorem dekoracji żydowskiego Teatru Młodych.

Po wybuchu II wojny światowej, Syrkus postanowił pozostać w Warszawie, odrzucając propozycje emigracji. W czasie okupacji niemieckiej, w listopadzie 1940 roku, otrzymał zlecenie na odbudowę zniszczonego Rakowca. Razem z żoną pracował w konspiracyjnej Pracowni Architektoniczno-Urbanistycznej (PAU) w obrębie struktury Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego. W 1942 roku został aresztowany i osadzony w obozie Auschwitz-Birkenau (numer obozowy 77165). Dzięki swojej zmyślności, zdołał zdobyć pracę w architektonicznym biurze obozowym, gdzie projektował nie tylko szklarnie, ale również swoje osobiste pomysły. Niektórzy z jego współpracowników zostali później uwięzieni, co uchroniło jego prace przed konfiskatą.

Po wojnie, Szymon zajął się pracą w Biurze Odbudowy Stolicy jako zastępca kierownika (od sierpnia 1945 do marca 1947). Jego największym osiągnięciem w tym okresie, uważa się za awangardowe osiedle robotnicze na Kole, które rozpoczęto w 1947 roku. W trakcie budowy osiedla zastosowano innowacyjną technologię budowy ścian zewnętrznych z bloków pianobetonu z integralną betonową okładziną. Osiedle, zarówno pod względem urbanistycznym, jak i zespołu budowlanego otoczonego zielenią, zostało wpisane do rejestru zabytków w 1992 roku. W tej samej technologii, Syrkusowie zaprojektowali dodatkowo osiedle na warszawskiej Pradze.

5 października 1949 roku, Syrkus uzyskał nominację na profesora nadzwyczajnego planowania oraz architektury miast na Wydziale Architektury, a od 1 czerwca 1955 roku, na projektowania i kompozycji architektonicznych. Kierował Katedrą i Zakładem Planowania i Architektury Miast, a w 1963 roku przeszedł na emeryturę. 19 stycznia 1955 roku, Szymon Syrkus został odznaczony Medalem 10-lecia Polski Ludowej.

Ostatnie dni swojego życia spędził w Warszawie, gdzie zmarł. Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera C2-11-6).

Wybrane publikacje

Wśród ważnych dzieł autorstwa Szymona Syrkusa znajduje się pozycja, która zasługuje na szczególną uwagę:

• warszawa funkcjonalna (wspólnie z janem chmielewskim), centrum architektury, warszawa 2013, isbn 978-83-937716-1-5.

Upamiętnienie

Szymon Syrkus oraz jego żona zostali uhonorowani jedną z tablic, która znajduje się w Praskiej Galerii Sław. Tablica ta została wmurowana w chodnik ul. Stalowej w Warszawie, w 2017 roku.

---

Oceń: Szymon Syrkus

---