Samuel Goldflam

---

Życiorys

Samuel Goldflam przyszedł na świat w Warszawie, jako potomstwo warszawskiego handlarza Wolfa Goldflama, który żył w latach 1829–1916. Wolf Goldflam był subiektem handlu i zarządzał składem „Nouveautés” mieszczącym się na placu Żelaznej Bramy.

Goldflam uczęszczał do I Gimnazjum Warszawskiego, które mieściło się przy ul. Nowolipki. Po jego ukończeniu w 1869 roku, rozpoczął studia na wydziale lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie kształcił się w latach 1870–1875. W 1875 roku, po uzyskaniu dyplomu lekarza, podjął pracę w klinice chorób wewnętrznych, której kierownikiem był Vilém Dušan Lambla. Już w 1876 roku Goldflam zaczął przyjmować pacjentów w swoim domu na Elektoralnej 29.

W latach 1876–1883 był asystentem I Katedry oraz Kliniki Terapeutycznej przy Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim, a w 1878 roku został etatowym ordynatorem. W tym samym okresie pełnił również rolę lekarza w bezpłatnej poliklinice ulokowanej przy ul. Długiej.

W 1882 roku Goldflam wyjechał za granicę, aby studiować pod okiem uznanych lekarzy, takich jak Carl Westphal w Berlinie oraz Jean-Martin Charcot w Paryżu. Po powrocie do Warszawy, wrócił na swoje wcześniejsze stanowisko w klinice Lambla, gdzie kontynuował praktykę lekarską.

W Warszawie Goldflam zainicjował otwarcie bezpłatnej polikliniki dla osób ubogich, gdzie zajmował się chorobami wewnętrznymi i neurologicznymi. Poliklinika mieściła się w jego lokalu przy ul. Granicznej 10. Goldflam prowadził ją na własny koszt przez niemal cztery dekady, od 1883 do 1922, wspierany przez grupę młodych wolontariuszy.

Wśród jego uczniów oraz współpracowników w poliklinice byli tacy lekarze jak Salomon Bernstein, Zygmunt Bychowski, Henryk Higier, Samuel Meyerson, Feliks Winawer, Aleksander Tumpowski, Maurycy Urstein, Zygmunt Srebrny, Leon Prusak, Natalia Lichtenbaum-Szpilfogiel, Anna Braude-Hellerowa, Maksymilian Biro, jak również Maksymilian Flaum.

W latach 1922–1932 Goldflam działał jako wolontariusz na oddziale neurologicznym Szpitala na Czystem. Razem z Edwardem Flatauem przyczynił się do utworzenia Naukowego Instytutu Patologicznego przy tym szpitalu w Warszawie. Został także jednym z organizatorów Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego oraz jednym z współzałożycieli Warszawskiego Towarzystwa Neurologicznego, pełniąc funkcję jego pierwszego prezesa w latach 1921–1923.

Goldflam był aktywnym członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego od 1908 roku, a także cieszył się mianem członka honorowego Lubelskiego Towarzystwa Lekarskiego od 1905 roku oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej. Działał również w redakcji „Warszawskiego Czasopisma Lekarskiego”. W 1923 roku został wybrany do warszawskiej Izby Lekarskiej z tak zwanej „listy demokratycznej”, co odzwierciedlało różnorodność przedstawicieli w radzie.

Był członkiem komitetu redakcyjnego „Neurologii Polskiej” od jej powstania w 1910 do 1917 roku. Z okazji jego 70. urodzin, VI tom tego czasopisma z 1922 roku został poświęcony jego osobie. Goldflam utrzymywał również kontakt z Babińskim w Paryżu oraz należał do Association française pour l’avancement des sciences.

Edward Flatau był jego nie tylko przyjacielem, ale także bliskim współpracownikiem i pacjentem. Goldflam był członkiem komitetu wydawniczego Księgi Jubileuszowej Edwarda Flataua, a cztery lata później wygłosił mówę na jego pogrzebie. Pozostał osobą samotną, nigdy nie zakładając rodziny.

Działalność społeczna i charytatywna

Samuel Goldflam był niezwykle aktywny w sferze społecznej, angażując się w różnorodne inicjatywy na rzecz społeczności. Wśród jego bliskich współpracowników w tym zakresie można wymienić takie postacie jak Janusz Korczak oraz Gerszon Lewin. Oprócz długotrwałej działalności w prowadzonej przez siebie poliklinice, Goldflam przyczynił się do reaktywacji Szpitala dla Dzieci im. Bersonów i Baumanów w Warszawie, co miało ogromne znaczenie dla lokalnej społeczności.

W 1908 roku Goldflam utworzył szpital dla osób z problemami psychicznymi pod nazwą „Zofiówka”, pełniąc funkcję dyrektora aż do 1926 roku. Jego wkład w rozwój opieki zdrowotnej oraz pomoc dzieciom był nieoceniony. Był również prezesem i współzałożycielem Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, które powstało w 1916 roku, wspólnie z Anną Braude i Maurycym Mayzlem.

Goldflam był współzałożycielem Towarzystwa Szerzenia Oświaty „Daath” oraz pełnił funkcję prezesa Warszawskiego Biura Emigracyjnego, które oferowało wsparcie dla żydowskich emigrantów. Ponadto, przyczynił się do działalności Towarzystwa Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej jako honorowy przewodniczący oraz współtworzył Towarzystwo Opieki nad Chorymi Nerwowo i Umysłowo Ubogimi Żydami.

Warto także zaznaczyć, że był członkiem Towarzystwa Przeciw Nędzy Wyjątkowej „Bajs-Lechem”, a także uczestniczył w pracach Towarzystwa Niesienia Pomocy Żydom Ofiarom Wojny. Goldflam zajmował także wysokie stanowisko jako prezes Komitetu Warszawskiego oraz członek Centralnego Komitetu Stowarzyszenia Pomocy Studentom Żydom w Polsce „Auxilium Academicum Judaicum”. Dzięki swoim osiągnięciom, został pierwszym honorowym członkiem Zrzeszenia Lekarzy Rzeczypospolitej Polskiej.

Działalność polityczna i syjonistyczna

Samuel Goldflam był prominentną postacią w polskim życiu politycznym i syjonistycznym. Pełnił funkcję przewodniczącego organizacji Niezależnych Żydów oraz asesora w Towarzystwie Szerzenia Prawdziwych Wiadomości o Żydach. Jego zaangażowanie w sprawy polityczne uwidoczniło się w 1916 roku, kiedy to został wybrany do Rady Miejskiej Warszawy z ramienia Zrzeszenia Żydowskiego Wyborczego, gdzie to zasiadał do roku 1919.

Podczas swojej kadencji jako radny, Goldflam współpracował z takimi osobami jak Leonem Beresonem oraz Juliuszem Mutermilchem, tworząc tzw. oboz neoasymilatorów, który zyskał na znaczeniu w Warszawie od 1913 roku. Z czasem jego poglądy uległy ewolucji w stronę bardziej zbliżonych do syjonizmu.

Goldflam aktywnie uczestniczył w organizacjach żydowskich, takich jak Agencja Żydowska oraz B′nai B′rith. Był jednym z sygnatariuszy aktu założycielskiego Agencji Żydowskiej, który miał miejsce 14 sierpnia 1929 roku. Ponadto, był członkiem prezydium Komitetu Organizacyjnego, który zajmował się rozszerzeniem Agencji Żydowskiej w Polsce.

Wśród jego dokonań należy wymienić członkostwo w władzach organizacji Hechaluc w roku 1929, a także w centralnym Komitecie Keren Hechaluc. Goldflam odegrał istotną rolę w organizacji Wystawy Palestyńskiej w Warszawie w 1925 roku, a także był współzałożycielem oraz członkiem Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego.

Wiosną 1925 roku, Goldflam był także delegatem na uroczystość inauguracji Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie, w towarzystwie takich osobistości jak Borys Stawski, Leon Lewite oraz Menachem Elenberg. Działał również w Kuratorium Instytutu Nauk Judaistycznych w Warszawie oraz uczestniczył w XVI Kongresie Syjonistycznym, który odbył się w Zurychu w 1929 roku. W maju 1932 roku, wziął udział w odczycie odbywającym się w teatrze Nowości, noszącym tytuł „Co widzieliśmy w Palestynie”, wspólnie z Józefem Pruchnikiem i Saulem Wagmanem.

Mecenat

Samuel Goldflam był osobą niezwykle zaangażowaną w świat muzyki poważnej, czego dowodem jest jego członkostwo w Komitecie Towarzystwa Muzycznego, ogłoszone przez „Kurjer Warszawski” już w 1877 roku. Jako miłośnik muzyki Wagnera i Beethovena, regularnie uczęszczał do warszawskiej Filharmonii.

„(…) był jednym z najlepszych znawców i miłośników Beethovena. Nie zabrakło go nigdy na żadnym koncercie symfonicznym w Warszawskiej Filharmonii. W końcowych rzędach parteru, tuż przy przejściu, z daleka widoczna była charakterystyczna głowa Goldflama, który z przymkniętymi powiekami chłonął piękno muzyki. Wielu wybitnych artystów pierwsze swe kroki na niwie malarstwa, rzeźby i muzyki jemu zawdzięcza. W swoim prywatnym gabinecie przy ul. Granicznej 10 w Warszawie, otoczony pięknymi rzeźbami i cennymi obrazami, wśród stosu książek, pozostawiał Goldflam niezatarte wrażenie na każdym, kto miał zaszczyt zetknąć się z nim bliżej”.

26 września 1932 roku, w ramach akademii żałobnej zorganizowanej w salach Rady Miejskiej, orkiestra Filharmonii Warszawskiej zagrała marsza żałobnego z symfonii Eroica na jego cześć. Goldflam był również jednym z założycieli Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych. To stowarzyszenie organizowało wystawy w jego kamienicy przy Granicznej 10. Jego pasja do sztuki objawiała się w kolekcjonowaniu rzeźb i obrazów.

W jego zbiorach można było znaleźć dzieła takich artystów jak Władysław Podkowiński, Józef Chełmoński, Stanisław Wyspiański, Bronisław Trębacz, Julian Fałat, Aleksander Gierymski, Maurycy Gottlieb, Wojciech Kossak, Jan Stanisławski, Franciszek Żmurka, Władysław Loevy′y, Abraham Neumann oraz Antonio Canova. Goldflam znacząco wspierał wielu artystów, w tym Artura Rubinsteina, który wielokrotnie opisywał jego osobę w swoich wspomnieniach.

Rubinstein zauważał: „Jego ogromna biblioteka i rodzaj książek jakie się w niej znajdowały, świadczyły, że doktor Goldflam to człowiek wszechstronnie oczytany. Rozmowa z nim była nad wyraz interesująca. Poruszaliśmy wszystkie możliwe tematy, ciesząc się, ilekroć znajdowaliśmy kwestie do dyskusji.”

W latach 20. XX wieku, artysta Abraham Ostrzega stworzył popiersie Goldflama, które przed wojną wystawiano w Muzeum im. Mathiasa Bersohna. Niestety, zbiory muzeum zostały zniszczone we wrześniu 1939 roku. W 1900 roku Goldflam napisał list polecający do Emanuela Mendla dla Władysława Reymonta, który zmagał się z „neurastenią pourazową” po wypadku kolejowym.

Swoją rozległą kolekcję sztuki, liczącą około dwustu dzieł, przekazał Uniwersytetowi Hebrajskiemu w teście sporządzonym 30 czerwca 1932 roku. Zbiory te zostały ogłoszone przez Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie 30 sierpnia, a tego samego dnia oddane do przechowania notariuszowi Tomaszowi Miszewskiemu. Kolekcja była najpierw umieszczona w muzeum szkoły artystyczno-rzemieślniczej w Jerozolimie, a później w Muzeum Izraela. Uniwersytetowi przekazał również swoją bibliotekę. Pianino Mignon oraz zbiór nut trafiły do Państwowego Konserwatorium Muzycznego w Warszawie.

Niektóre z obrazów z kolekcji Goldflama zostały sprzedane przez Uniwersytet Hebrajski prywatnym nabywcom, a dwa z nich powróciły do Polski: Autoportret z kwiatem ostu Malczewskiego, który był w jego zbiorach od 1916 roku, oraz Zachód słońca na błotach (Stóg siana) Chełmońskiego.

Dorobek naukowy

Samuel Goldflam jest postacią, której prace naukowe kryją w sobie znaczny dorobek, obejmujący blisko sto publikacji. Jego badania koncentrowały się na problemach związanych z miastenią, często nazywaną chorobą Erba-Goldflama, oraz chromaniem przestankowym. Prace Goldflama w dziedzinie internistyki zdobyły uznanie i do dziś są wysoko cenione. Istnieją także propozycje zbiorowego wydania jego dzieł; Bajchowski poruszył ten temat w liście do redakcji „Warszawskiego Czasopisma Lekarskiego”, ale projekt nie doczekał się realizacji. Część jego niepublikowanych prac, dotyczących obserwacji prowadzonej w poliklinice, miała zostać zniszczona w trakcie okupacji niemieckiej.

Goldflam był jednym z pionierów badań mikroskopowych dotyczących układu nerwowego w Polsce. Już w 1893 roku opublikował na łamach „Deutsche Zeitschrift für Nervenheilkunde” trzy przypadki miastenii oraz nawiązał do wcześniejszych badań Erba, Oppenheima, Eisenlohra i Hoppego, szczegółowo opisując przebieg i obraz kliniczny tej choroby. W 1902 roku zwrócił uwagę na objaw apokamnozy, który to jest charakterystyczny dla miastenii, a jego wkład w badania nad tą chorobą został zauważony przez przeszłych i współczesnych badaczy. Warto podkreślić, że Henry R. Viets uznał pracę Goldflama z 1893 roku za „pod wieloma względami najważniejszą kiedykolwiek napisaną w historii tego schorzenia”.

Goldflam pierwszą osobą, która szczegółowo przedstawiła kliniczny obraz chromania przestankowego, wprowadzając do diagnostyki objaw zblednięcia stopy po ruchach aktywnych, znany jako objaw Goldflama-Oehlera. Zidentyfikował także nikotynizm jako istotny element w etiologii tej choroby. W 1930 roku opisał łuk odruchowy dla objawu Rossolimo, ujawniając, że ośrodek tego odruchu znajduje się na poziomie S5–S1 rdzenia kręgowego. Wskazał, że droga zstępująca nie podąża za drogą piramidową, lecz biegnie w sąsiedztwie w sznurze bocznym, jako droga pozapiramidowa.

Jego zainteresowania obejmowały także problematykę zaniku odruchu ze ścięgna Achillesa w wiądzie rdzenia. Miał również kilka prac dotyczących odruchów źrenicznych, w których stwierdził osłabienie odruchów ścięgnistych i wzrost odruchów skórnych u pacjentów z cukrzycą. W 1900 roku, opisał objaw wstrząsania nerek, który od tamtej pory nosi nazwisko Goldflama. Opisując sposób jego badania wskazał:

„Chory z obnażoną i nieco ku przodowi pochyloną górną częścią tułowia stoi lub siedzi, tyłem zwrócony do badającego. Łokciową powierzchnią pięści wykonywa się krótkie, lekkie uderzenia w okolicę lędźwiową, bądź w kierunku prostopadłym ku pokładowi mięśni krzyżo-lędźwiowych, bądź też nieco z boku od nich. Powstaje przytem wstrząśnienie tej okolicy, które u ludzi zdrowych jest zupełnie bezbolesne, w przypadkach zaś pewnych chorób nerkowych wywołuje prawie zawsze ból […]. Omawiany objaw dotąd, o ile się zdaje, nie opisany, jest tylko pomocniczy w szeregu innych, ważniejszych metod badania nerek”.

Kolejnym istotnym krokiem w jego pracach było niezależne od Westphala dociekanie natury porażenia okresowego i pierwsze odnotowanie jej rodzinnego występowania. W 1908 roku badał kamptodaktylię, prześledzając jej zmienność w kolejnych pokoleniach, co ostatecznie przedstawiając na drzewie genealogicznym rodziny. Ta praca zyskała uznanie w późniejszym piśmiennictwie.

Podczas I wojny światowej Goldflam wyróżnił chorobę kości i stawów, nazwując ją osteoarthropathia dysalimentaria, co łączyło się z przewlekłym niedożywieniem. Do jego badań należały także zmiany radiologiczne oraz diagnostyka różnicowa. Po wojnie zajął się epidemią zapalenia mózgu von Economo i badał jej powikłania, w szczególności pozapalny parkinsonizm.

W 1911 roku opublikował jeden z pierwszych przypadków nadczynności tarczycy w polskiej literaturze medycznej, przy czym była to praca przedstawiająca pacjentów leczących się dużymi dawkami jodypiny. Goldflam kładł duży nacisk na edukację medyczną w praktyce klinicznej, wyspecjalizowując się w szczegółowym badaniu i analizowaniu objawów.

W artykule wspomnieniowym o Goldflamie Eufemiusz Herman pisał:

„Były to czasy Polski międzywojennej, kiedy w wielu szpitalach, a zwłaszcza w Szpitalu na Czystem roiło się od tzw. lekarzy wolontariuszy. Ulicą Wolską ku Dworskiej zmierzały wówczas rzesze lekarzy. Wśród wolontariuszy, przeważnie młodych, nigdy nie zbrakło jednego z nich – Goldflama. Jego majestatyczna postać o pięknej okolonej siwą czupryną głowie, twarzy skupionej, ozdobionej krótką, białą bródką, oczach szarych, przenikliwych, uważnych i zawsze badawczych, widniała co rano na przednim pomoście tramwaju numer 5. Stał wsparty o laskę, głęboko zaczytany w jakimś piśmie naukowym lub gazecie. Gdy jeden z kolegów (dr Ludwik Zamenhof) zaproponował mu kiedyś ustąpienie miejsca siedzącego, odparł swym zwykłym, żartobliwie dobrotliwym tonem «wolę być bliżej steru» (…)”

O sztuce diagnozowania Goldflam pisał w sposób następujący:

„[Goldflam] pospołu z młodymi badał chorych. A jakież to było mistrzowskie badanie! Zdawałoby się, że jednym ruchem odrzucenia kołdry z łóżka chorego pragnął wydrzeć tajemnicę chorobie. Słuchając wywiadów obnażał chorego, badając go uważnie przenikliwym swym wzrokiem. Żaden najdrobniejszy szczegół nie uszedł wówczas Jego uwadze. Nieraz już przez wynik jedynie oględzin zdumiewał nas ogromem misternie spostrzeżonych faktów. Wypytując dalej chorego i jakby prowadząc zwykłą gawędę, przeplatając ją tu i ówdzie miłym powiedzonkiem, ten mistrz w palpacji ulubionym swym ruchem palpacyjnym wyłuskiwał dalsze objawy chorobowe.”

Zawodowa etyka Goldflama i jego pasja do badań były inspiracją dla wielu pokoleń lekarzy. Z jego metodami i podejściem do pacjenta można było spotkać się nie tylko w literaturze medycznej, lecz także w codziennej praktyce.

Uznanie

23 lutego 1901 roku, Samuel Goldflam obchodził swoje 25-lecie w zawodzie medycznym. Z tej okazji otrzymał serdeczne życzenia od wielu wybitnych neurologów z całej Europy, wśród których byli tacy jak Benedikt, Bernhardt, Edinger, Erb, Eulenburg, Joffroy, Marie, Mendel, Obersteiner, Raymond, Schlesinger oraz Wernicki.

W 1949 roku, podczas Międzynarodowego Kongresu Neurologów w Paryżu, podobizna Goldflama znalazła się w gronie zdjęć najbardziej zasłużonych neurologów na świecie. Był on uznawany jako autor ważnej pracy poświęconej miastenii, co utwierdziło jego pozycję w kręgu światowej neurologii. Dodatkowo, jego biografia została umieszczona wśród 66 innych, które zostały zebrane w trzytomowym opracowaniu zatytułowanym Grosse Nervenärzte.

Śmierć

Samuel Goldflam zmarł 26 sierpnia 1932 roku w wyniku guza nowotworowego znajdującego się w śródpiersiu. Jego pogrzeb odbył się 29 sierpnia na cmentarzu żydowskim usytuowanym przy ulicy Okopowej, w kwaterze 33, w rzędzie 11. W uznaniu jego licznych zasług, ceremonia pogrzebowa miała miejsce na koszt Gminy Żydowskiej w Warszawie. W trakcie uroczystości przemawiał rabin Mojżesz Schorr.

W kolejnych miesiącach po jego śmierci, prasa medyczna opublikowała wspomnienia pośmiertne, które zostały napisane przez wielu znakomitych autorów, takich jak Zamenhof, Julian Rotstadt, Zygmunt Bychowski, Odon Bujwid, Ludwik Bregman, Władysław Sterling, Maksymilian Biro, Jan Koelichen, Teofil Simchowicz, Cemach Szabad oraz Lejb Wulman oraz Jakub Mackiewicz.

Na zakończenie października tego samego roku w siedzibie B’nai B’rith w Warszawie odbyła się akademia żałobna poświęcona jego pamięci. W następnym roku ukazała się publikacja wspomnieniowa pod tytułem „Pamięci Dra Samuela Goldflama 1852–1932”, wydana przez Towarzystwo Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. Powstał także Komitet Uczczenia Pamięci dra Goldflama, który zainicjował fundusz, z którego odsetki były przeznaczane na wsparcie Gminy Żydowskiej. XV tom „Neurologii Polskiej” wydany w 1932 roku, został poświęcony zmarłym w tym roku Flatauowi i Goldflamowi.

Memorabilia

W 1934 roku, w rocznicę śmierci Samuela Goldflama, na elewacji budynku przy ulicy Granicznej, w którym mieszkał, wmurowano tablicę pamiątkową, wykonaną przez rzeźbiarza Abrahama Ostrzegę. Niestety, ta tablica już nie istnieje.

W Otwocku można znaleźć ulicę Goldflama, która wcześniej nosiła nazwę ulica Włodzimierska. Na jego cześć ustanowiono również dom opieki „Goldflammia” znajdujący się w Kirjat Mosze, w pobliżu Jerozolimy.

---

Oceń: Samuel Goldflam

---