Ulica Grochowska w Warszawie

Ulice i place

Ulica Grochowska to interesujący i znaczący odcinek w dzielnicy Praga-Południe w Warszawie, który zachwyca nie tylko swoją historią, ale również unikalnym klimatem.

Każdy, kto odwiedza tę część stolicy, ma możliwość spotkania się z różnorodnością architektury oraz kultur tego rejonu, co czyni ją wyjątkowym miejscem do eksploracji.

Historia

Ulica Grochowska w Warszawie ma bogatą historię, sięgającą czasów, kiedy to była uznaną drogą wiodącą w kierunku Brześcia. Po przekształceniach w XIX wieku, stała się brukowanym traktatem. Budowa ulicy zakończyła się w 1823 roku, co zostało upamiętnione żeliwnym obeliskiem ustawionym w rejonie ul. Siennickiej. W pierwszej części XIX wieku, wzdłuż Grochowskiej można było zauważyć drewniane chałupy, domy, dworki oraz pałacyki. Do jednych z najwcześniej wzniesionych budowli zalicza się murowany dwór, który usytuowano między ulicami Nasielską a Wspólną Drogą, prawdopodobnie jeszcze na przełomie XVIII wieku. Do tej samej epoki należy również dwór znajdujący się pod numerem 64/66, wzniesiony przez prymasa Michała Poniatowskiego. Nieopodal, przy końcowym odcinku ulicy w kierunku wsi Kamionek, dominowała na początku zabudowa drewniana, a pierwszym świadectwem ludzkiej działalności w tamtym rejonie był Cmentarz Kamionkowski, istniejący od końca XIII wieku. W 1656 roku, niestety, zniszczeniu uległ kościół pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa, który powstał w sąsiedztwie cmentarza; wskazany cmentarz był czynny do 1887 roku. W XIX wieku w Kamionku powstał kolejny cmentarz, tym razem należący do staroobrzędowców, który został wzniesiony w pierwszej ćwierci tego stulecia. W 1850 roku, przy Trakcie Moskiewskim – jak Grochowska była wtedy nazywana – zaczęły pojawiać się pierwsze zakłady wytwórcze; od 1852 roku Jan Hoch „we wsi Grochowie” rozpoczął produkcję świec i mydła. W bliskim sąsiedztwie działała garbarnia prowadzona przez Jeromina. Niewielka fabryka mydła, założona przez Franciszka Mätza, rozpoczęła działalność w 1887 roku pod dzisiejszym numerem 212. Kolejnym przedstawicielem tego sektora był Mosze Wysocki, który prowadził wytwórnię niedaleko dzisiejszego ronda Wiatraczna. Największą wytwórnią była fabryka Towarzystwa Akcyjnego Gumowych Wstążek i Taśm, znajdująca się u zbiegu z ul. Terespolską i wybudowana w 1886 roku przez Ryszarda Zieglera oraz J. Jägera. W 1891 roku, do Warszawy przyłączono fragment Grochowskiej między ulicami Lubelską oraz Podskarbińską; w okolicy usypano nowy wał i zbudowano nowe rogatki miejskie. W latach 1899–1900 powstały budynki Instytutu Weterynaryjnego, co było związane z istnieniem targu bydła, który funkcjonował w miejscu obecnego parku im. Obwodu Praga Armii Krajowej. Pierwszy przejazd Kolei Jabłonowskiej ulicą miał miejsce 4 stycznia 1901 roku. Na przełomie XIX i XX wieku przy „miejskim” odcinku ulicy zbudowano murowane domy mieszkalne, a pierwsze kamienice czynszowe powstały dopiero po 1910 roku, zachowując się w większości do dziś. Ich budowa zbiegała się z rozwojem przemysłu w dzielnicy; od 1911 roku przy Grochowskiej działał znany zakład elektrotechniczny Bracia Borkowscy, a także Fabryka Elektrotechniczna B. Petscha, która później została przejęta przez Ministerstwo Poczt i Telegrafów oraz Wytwórnia Sprzętu Spawalniczego „Perun” S. A., będąca efektem połączenia francuskiej firmy L’air Liqide z Towarzystwem Akcyjnym Fabryk Tlenu i Aparatów „Perun” z Petersburga. W 1919 roku na terenie o powierzchni około 30 ha przy ul. Grochowskiej 33/41 (z adresem ul. Witolińska 43) utworzono żydowski kibuc, który miał na celu przygotowanie Żydów do emigracji do Palestyny. Młodzież żydowska uczyła się tam prowadzenia upraw rolnych. Gospodarstwo to funkcjonowało do września 1939 roku, reaktywowano je w 1940, lecz zostało zamknięte w 1942 roku. Próba wznowienia działalności w 1945 roku nie zakończyła się sukcesem. Obecnie w tym miejscu znajduje się m.in. osiedle Ostrobramska. Lata dwudzieste przyczyniły się do powstania jedynie kilku nowych mieszkań. W 1929 roku rozpoczęto budowę kościoła pw. Matki Boskiej Zwycięskiej, wzniesionego na terenie dawnego cmentarza, który jest tylko dwa lata starszy od kolejnej grochowskiej świątyni – kościoła pw. Najczystszego Serca Maryi. Po tym czasie nastała kolejna faza industrializacji, a na Kamionku rozpoczęły działalność nowe zakłady, takie jak Fabryka Aparatów Optycznych i Precyzyjnych H. Kolberga, Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne „Dzwonkowa”, a także Towarzystwo Budowy Motorów „Perkun” przy numerze 309/313. Intensywne ożywienie budowlane miało miejsce po 1933 roku, co skutkowało powstaniem wielu nowych budynków przed wybuchem II wojny światowej, które różniły się wysokością od dwóch do pięciu pięter. Ich standard był średni, na pewno niższy niż wówczas budowanej zabudowy Puławskiej, ale nie odbiegał od stanu budynków przy Górczewskiej czy Wolskiej. W latach 1934-1935 ulica doczekała się nowego granitowego bruku, a prace związane z poszerzeniem drogi były w toku. W 1937 roku zmieniono numerację ulicy, dostosowując ją do biegu Wisły. Wcześniej numeracja rozpoczynała się od ul. Lubelskiej, a dawny numer 1 przy ul. Lubelskiej otrzymał nowy numer 354. Niestety, zabudowa Grochowskiej ucierpiała podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku. W trakcie okupacji niemieckiej ulicy nadano nową nazwę – Ostenstrasse. W ostatnich miesiącach wojny niemal wszystkie budynki przemysłowe zostały zniszczone, jednak zabudowa mieszkalna przetrwała w większości. W 1952 roku zamknięto kolejkę wąskotorową do Karczewa, a w 1959 roku usunięto z ulicy tory kolejki. W 1960 roku poszerzono jezdnię do dzisiejszej szerokości i zalano asfaltem bruk, który pozostał w dobrym stanie mimo upływu lat i wydarzeń wojennych. Zabudowę Grochowskiej dotknęły rozbiórki; zdemontowano dobrze zachowany dwór pod numerem 168, mający około 160 lat, a po 1960 roku zburzono niemal wszystkie drewniane budynki. Po 2005 roku kolejne domy zostały rozebrane, a następne, już wysiedlone budynki, czekają na przyszłą rozbiórkę.

Ważniejsze obiekty

W obrębie ulicy Grochowskiej w Warszawie można znaleźć wiele interesujących miejsc, które warto odwiedzić. Jednym z tych obiektów jest Park Obwodu Praga Armii Krajowej, umiejscowiony pomiędzy ulicami Grochowską, Podskarbińską, Kobielską i Weterynaryjną. Wcześniej, aż do 2005 roku, park nosił imię Hanki Sawickiej, co zmieniło się po nadaniu obecnej nazwy. W 2006 roku, po rocznej renowacji, w tym parku pojawił się nowy plac zabaw oraz fontanna, co znacznie podniosło komfort wypoczynku mieszkańców.

Innym ważnym punktem jest Park im. płk. Jana Szypowskiego „Leśnika”, usytuowany w pobliżu Dworku Grochowskiego, gdzie znajduje się również ośrodek sportowy TKKF i plac zabaw. Historia tego parku sięga końca lat 50. XX wieku, kiedy to nosił nazwę: 13 września 1944, a później od 1990 roku – Piotra Wierzbickiego. W 2005 roku, na wniosek Rady Dzielnicy, park zyskał obecne imię.

Kolejnym ciekawym obiektem jest Dworek Grochowski. Zgodnie z legendą, w czasie bitwy grochowskiej, dworku używał jako kwatery Józef Chłopicki. Mimo że powstanie dworku datuje się na lata 1835-1840, a więc po powstaniu listopadowym, miejsce to ma bogatą historię. W dworku w 1915 roku funkcjonowała polska szkoła, gdzie swoje wiersze pisała Pola Gojawiczyńska. Dziś w obiekcie tym działa szkoła muzyczna.

Cmentarz Kamionkowski to kolejny ważny punkt, umiejscowiony na terenie konkatedry Matki Bożej Zwycięskiej. Był on czynny od XVI do XIX wieku, a czasy późniejsze to pochówki na cmentarzu Bródnowskim. Na cmentarzu można zobaczyć symboliczny nagrobek Jakuba Jasińskiego, który jest istotnym elementem lokalnej historii.

Ponadto, przy ulicy Grochowskiej znajduje się Pomnik Budowy Szosy Brzeskiej, odsłonięty 21 maja 1825 z inicjatywy Stanisława Staszica, mający na celu upamiętnienie zbudowania szosy z Warszawy do Brześcia, dzisiejszej ulicy Grochowskiej.

Obiekty nieistniejące

W historii ulicy Grochowskiej w Warszawie istniały szereg obiektów, które już nie funkcjonują. Warto wspomnieć o kilku z nich, które miały istotne znaczenie dla społeczności lokalnej.

  • cmentarz staroobrzędowców na Kamionku,
  • uniwersam Grochów,
  • państwowe zakłady tele- i radiotechniczne.

Komunikacja

Historia komunikacji na Grochowskiej w Warszawie sięga początku XX wieku. W dniu 4 stycznia 1901 uruchomiono Warszawską Kolej Dojazdową Jabłonowską, która była parową kolejką wąskotorową o rozstawie torów wynoszącym 800 mm. To połączenie łączyło Jabłonnę z Wawrem. W tym okresie otwarto również dwie stacje przy ulicy Grochowskiej: Rogatki Moskiewskie oraz Grochów.

W lipcu 1915 roku miały miejsce tragiczne wydarzenia; wojska rosyjskie wysadziły w powietrze stację Rogatki Moskiewskie. Z kolei od 1916 roku stacja ta, działająca w Rogatce Grochowskiej, używała nowej nazwy – Kamionek. Rok 1925 to moment uruchomienia tramwajowej linii wzdłuż ulicy, co przyczyniło się do podjęcia działań na rzecz likwidacji kolejki. Po wybuchu II wojny światowej, 7 września 1939, zawieszono kursowanie linii kolejowej, jednak powrócono do niej miesiąc później. Niestety, Powstanie Warszawskie ponownie uniemożliwiło jej funkcjonowanie. Po zakończeniu wojny, w 1945 roku, kolej Jabłonowska na nowo zaistniała jako przedsiębiorstwo państwowe, a ostatni przejazd miał miejsce 31 stycznia 1956.

Równocześnie, od 1925 roku, wzdłuż ulicy Grochowskiej zaczęła kursować linia tramwajowa, która do dziś obsługiwana jest przez tramwaje. Ponadto, wiele linii autobusowych łączy Pragę z innymi dzielnicami, takimi jak Śródmieście, Wola, Rembertów oraz Wawer.

W kulturze popularnej

Ulica Grochowska w Warszawie zyskała swoje miejsce w kulturze popularnej, co znalazło wyraz w muzyce. W szczególności warto zwrócić uwagę na utwór Boczna, który został nagrany przez duet Pablopavo i Praczasa. Utwór ten jest częścią albumu Głodne kawałki, w którym artyści w sposób twórczy opisują wydarzenia związane z Grochowską.

Przypisy

  1. MichałM. Krasucki MichałM., Warszawskie dziedzictwo postindustrialne, Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 75, ISBN 978-83-931723-5-1 [dostęp 16.01.2024 r.]
  2. Paweł Dunin-Wąsowicz: Praski przewodnik literacki. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2018, s. 168. ISBN 978-83-951050-2-9.
  3. a b c Adam Dylewski: Ruda, córka Cwiego. Historia Żydów na warszawskiej Pradze. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2018, s. 253. ISBN 978-83-8049-775-7.
  4. a b c Adam Dylewski: Ruda, córka Cwiego. Historia Żydów na warszawskiej Pradze. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2018, s. 256. ISBN 978-83-8049-775-7.
  5. Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta. Tom III Praga. Warszawa: Wydawnictwo VEDA, 2004, s. 244. ISBN 978-83-61932-03-1.
  6. Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 15.
  7. Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 49. ISBN 978-83-07-03239-9.
  8. Bogdan Pokropiński: Kolej jabłonowska. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2004, s. 69. ISBN 83-206-1513-5.
  9. Bogdan Pokropiński: Kolej jabłonowska. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2004, s. 70. ISBN 83-206-1513-5.
  10. Uchwała Nr LV/1473/2005 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 16.06.2005 r. w sprawie nadania nazw parkowi w Dzielnicy Praga Południe m.st. Warszawy.. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”, 13.07.2005 r.

Oceń: Ulica Grochowska w Warszawie

★★★★★
Średnia ocena:4.78 Liczba ocen:21