Pola Gojawiczyńska

---

Życiorys

Dzieciństwo

Polska pisarka przyszła na świat w Warszawie, w rodzinie rzemieślniczej. Była córką Anastazji z Krawczyków oraz Jana Koźniewskiego, który pracował jako stolarz, a jego warsztat znajdował się przy ulicy Nowolipki. Początkowo uczyła się w szkole powszechnej, jednak w wyniku strajku szkolnego z 1905 roku została wydalona z tej placówki edukacyjnej. W konsekwencji, kontynuowała naukę podczas zajęć na kompletach, przechodziła przez pensje, a ostatecznie uczestniczyła w kursach dla wychowawczyń w ochronkach. W 1914 roku jej rodzina podjęła decyzję o wyjeździe do Rosji.

Debiut

To właśnie w Dworku Grochowskim, w którym po ewakuacji rosyjskich wojsk z Warszawy powstała jedna z pierwszych polskich szkół, napisała swoje pierwsze wiersze. Po tym jak znalazła się w trudnej sytuacji życiowej, zaczęła pracować jako wychowawczyni w przedszkolach, miejskich ochronkach, bibliotekach oraz w amatorskich teatrach. Wysyłała swoje pierwsze teksty do Gabrieli Zapolskiej, która pomogła jej zdobyć uznanie. Podczas I wojny światowej aktywnie angażowała się w działania niepodległościowe, gdyż przynależała do Polskiej Organizacji Wojskowej. Jej debiutanckim utworem była nowela Dwa fragmenty, za którą w 1915 roku otrzymała wyróżnienie od czasopisma Echo Pragi. Wówczas także powstał szkic noweli Dzieciństwo.

Rozwój literacki

W 1920 roku stanęła na ślubnym kobiercu z Stanisławem Gojawiczyńskim, a rok później na świat przyszła ich córka, Wanda. Do 1926 roku mieszkała w Bielsku Podlaskim i pracowała w starostwie powiatowym. W latach 1925–1929 współpracowała z „Kurierem Warszawskim”.

W 1931 zamieszkała w Szarleju, dzielnicy Piekar Śląskich, gdzie umiejscowiła akcję swojej powieści Ziemia Elżbiety. W tym czasie jej nowelę Dzieciństwo przeczytała Zofia Nałkowska, która wniosła o przyznanie stypendium z Funduszu Kultury Narodowej. W 1932 roku powróciła do Warszawy, rozpoczęła publikację nowych utworów oraz nawiązała współpracę z „Gazetą Polską” (1932–1934). Publikowała także prozę i felietony w różnych czasopismach, takich jak „Bluszcz” (1931–1933) oraz „Kurier Poranny” (1931–1932, 1937–1939). W 1936 roku została członkiem władz oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich, a w 1937 roku jej sztuka Współczesne zadebiutowała na scenie teatralnej.

II wojna światowa

7 stycznia 1943 roku została aresztowana w swoim mieszkaniu w Warszawie, przy Brzozowej 2/4, do którego przeprowadziła się w 1937 roku. Została umieszczona na oddziale dla kobiet w Pawiaku, znanym jako Serbii. Swoje doświadczenia opisała w wspomnieniach Krata, wydanych w 1945 roku. Została zwolniona 5 maja 1943 roku, a po wyjściu z więzienia ukrywała się w Stawisku, w domu Iwaszkiewiczów oraz u przyjaciółki Marii Morozowicz-Szczepkowskiej w Milanówku.

Po 1945

W 1945 roku osiedliła się w Łodzi, a w 1949 roku powróciła do Warszawy. Ostatecznie zmarła w stolicy, a jej ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Powązkowskim (kwatera: Aleja Zasłużonych-1-127).

Charakterystyka twórczości

Pola Gojawiczyńska była jedną z czołowych postaci literackich w czasach międzywojennych, zdobywając dużą popularność i uznanie. Jej twórczość charakteryzuje się głębokimi wątkami psychologicznymi oraz społeczno-obyczajowymi, które łączą się z tematyką awansu środowisk proletariackich i drobnomieszczańskich, szczególnie w kontekście Warszawy i Górnego Śląska.

Wiele z jej dzieł, jak Dziewczęta z Nowolipek oraz Rajska jabłoń, doczekało się adaptacji filmowych, a ich fabuły przyciągnęły uwagę reżyserów. Ostatnia adaptacja, która miała miejsce w 1985 roku, została zrealizowana przez Barbarę Sass, co dodatkowo podkreśla znaczenie i wpływ jej literackiego dorobku na polską kulturę filmową.

Ekranizacje

W kontekście omawianego zagadnienia, warto zwrócić uwagę na filmowe interpretacje dzieł Poli Gojawiczyńskiej. To niezwykle ważny aspekt jej twórczości, który mnoży perspektywy na jej literacki dorobek.

Twórczość

Pola Gojawiczyńska to autorka, której twórczość obejmuje wiele różnych dzieł, które ukazywały się na przestrzeni lat. Oto niektóre z nich:

• 1933 – Powszedni dzień,
• 1934 – Ziemia Elżbiety,
• 1935 – Dziewczęta z Nowolipek,
• 1936 – Rozmowy z milczeniem,
• 1937 – Rajska jabłoń,
• 1938 – Dwoje ludzi,
• 1938 – Słupy ogniste,
• 1945 – Krata,
• 1946 – Stolica,
• 1947 – Dom na skarpie,
• 1956 – Miłość Gertrudy,
• 1956 – Opowiadania,
• 1971 – Z serca do serca: Utwory z lat 1916–1938 drukowane w czasopismach (zbiór opowiadań, felietonów i innych krótkich utworów pierwotnie drukowanych w czasopismach w latach 1916–1938),
• 1974 – Szybko zapomniane: Utwory z lat 1945–1963 drukowane w czasopismach (zbiór opowiadań, felietonów i innych krótkich utworów pierwotnie drukowanych w czasopismach w latach 1945–1963),
• 2001 – Święta rzeka (pierwotnie drukowana w odcinkach w „Kurierze Polskim” w 1939).

Ordery i odznaczenia

Polska artystka Pola Gojawiczyńska zdobyła wiele wyróżnień oraz nagród w uznaniu za swoje osiągnięcia. Poniżej znajduje się lista jej odznaczeń:

• Order Sztandaru Pracy klasy I, nadany 22 lipca 1949 roku,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 31 marca 1956 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany 11 lipca 1955 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany 10 listopada 1938 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, nadany również 17 września 1946 roku,
• Medal za Warszawę 1939–1945, otrzymany 17 stycznia 1946 roku,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 19 stycznia 1955 roku,
• Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”, nadana w 1961 roku.

Upamiętnienie

Upamiętnienie Poli Gojawiczyńskiej obejmuje kilka istotnych elementów, które przyczyniają się do zachowania jej pamięci w przestrzeni publicznej. Na budynku przy ulicy Brzozowej 6/8 w Warszawie znajduje się tablica pamiątkowa, która została odsłonięta w kwietniu 1964 roku.

Warto również podkreślić, że imię Poli Gojawiczyńskiej zostało nadane ulicom w wielu miastach, co dodatkowo świadczy o jej znaczeniu. Ulice noszące jej imię znajdują się w:

• Gdańsku,
• Gdyni,
• Gliwicach,
• Kędzierzynie-Koźlu,
• Koninie,
• Legnicy,
• Lublinie,
• Mysłowicach,
• Łodzi,
• Piasecznie,
• Poznaniu,
• Radomiu,
• Rudzie Śląskiej,
• Szczecinie,
• Tarnowie,
• Warszawie (Żoliborzu),
• Wieluniu.

---

Oceń: Pola Gojawiczyńska

---