Kościół św. Antoniego z Padwy w Warszawie (Czerniaków)

---

Historia kościoła

Historia kościoła św. Antoniego z Padwy w Warszawie sięga końca XVII wieku, kiedy to jego budowę zainicjował marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski, który był właścicielem dóbr czerniakowskich od 1683 roku. Kościół miał pełnić funkcję rodzinnego mauzoleum, a jego projekt stworzył znany królewski architekt Tylman z Gameren, który nadzorował także prace budowlane, prowadzone przez Izydora Affaita w latach 1690-1693.

Wraz z kościołem powstawał klasztor bernardynów, a 19 października 1693 roku podpisano dokument fundacyjny. Uroczyste wprowadzenie zakonników do nowego klasztoru miało miejsce 15 grudnia tego samego roku. W 1702 roku, w świątyni spoczął fundator, Stanisław Herakliusz Lubomirski, a później pochowano tam również jego syna Teodora w 1745 roku oraz Wiktora Maksymiliana Ossolińskiego w 1860 roku.

W pierwszej połowie XIX wieku kompleks klasztorny został powiększony o zachodnie skrzydło, które wychodziło na trakt prowadzący w kierunku Wilanowa. W 1864 roku zlikwidowano konwent bernardynów, ale powrócili oni na swoje miejsce dopiero w lipcu 1945 roku. Opis historii kościoła do roku 1861 można znaleźć w książeczce Jana Warmińskiego (Liedera) pt. „Pamiątka z Czerniakowa”, która zawiera cenne informacje, takie jak XIX-wieczna restauracja kościoła oraz niezrealizowane plany dotyczące przekształcenia krypt na kaplicę.

Warto zaznaczyć, że kościół oraz klasztor ucierpiały w wyniku działań wojennych w 1939 roku oraz w czasie powstania warszawskiego w 1944 roku. Zniszczeniom uległy nie tylko dekoracje rzeźbiarsko-malarskie, ale również dach i obrazy. Konserwacja kompleksu odbyła się w latach 1951-1954 pod kierunkiem Bohdana Marconiego, a dalsze prace konserwatorskie miały miejsce w latach 1985-1994.

Pomimo przezwyciężonych trudności, kościół nie przeszedł istotnych przebudów i zachował swój pierwotny barokowy wystrój wnętrza. Jedynymi elementami, które nie są oryginalne, są organy wymienione w XIX wieku oraz niektóre liturgiczne akcesoria, takie jak XX-wieczny ołtarz posoborowy, stacje drogi krzyżowej oraz empirowe świeczniki ołtarzowe. Warto również zwrócić uwagę na pierwotny, prawdopodobnie XVIII-wieczny instrument, który został przeniesiony do nieokreślonego kościoła poza Warszawą.

Wnętrze kościoła wzbogacają oryginalne XVII-wieczne boazerie ścienne, wykonane z drewna dębowego, stanowiące najstarszy zachowany element wystroju tego typu w Warszawie. Tylman z Gameren przygotował również projekt posadzki, składającej się z trzech kolorów marmuru: czarnego, białego oraz wiśniowego, co tworzy iluzję zespołu kubików.

Architektura i wyposażenie

Świątynia została zaprojektowana w formie greckiego krzyża, do którego dołączono ośmioboczne prezbiterium. Na przecięciu ramion krzyża stoi majestatyczna kopuła na tamburze. Architektura tego miejsca przyciąga uwagę nie tylko swoją formą, ale także zachowanym pierwotnym wyglądem zewnętrznym, który niezmiennie przetrwał do dziś. Wnętrze kościoła, podobnie jak jego bryła, utrzymuje się w stylu z końca XVII wieku, nie doświadczając większych zmian.

Wnętrze świątyni ozdobione jest wyjątkowymi malowidłami, które ilustrują życie oraz cuda św. Antoniego z Padwy. Z 69 obrazów, aż 63 ukazują historie związane z postacią patrona. W nawie widać serię ośmiu wertykalnych fresków, które przestawiają cudowne uzdrowienia dokonane przez Świętego, a wiszącym na końcu fresku upamiętniono chwilę jego śmierci. W centralnym ołtarzu ulokowany jest wizerunek św. Antoniego, który ma uznanie jako cudowny.

Na freskach w prezbiterium można znaleźć sceny związane z historią sprowadzenia obrazu do kościoła oraz z budową samej świątyni. W bocznych ołtarzach z kolei znajdują się obrazy przedstawiające św. Franciszka oraz znany renesansowy tryptyk „Opłakiwanie Chrystusa”, który został podarowany przez króla Jana III Sobieskiego. Freski zdobiące wnętrze są dziełem związanym z fundatorem obiektu i przypisuje się je Francesco Antonio Giorgioliemu bądź samemu Tylmanowi z Gameren.

Pod głównym ołtarzem umiejscowiono relikwiarz św. Bonifacego Męczennika, który Lubomirski przyjął od papieża Innocentego XII w 1693 roku podczas pielgrzymki do Rzymu. Związany z tym relikwiarzem kult św. Bonifacego przyciągał pielgrzymów aż do kasaty konwentu w 1864 roku. Święty Bonifacy został patronem lokalnej parafii, a kult w jego imieniu trwa do dziś, manifestując się w pielgrzymkach oraz odpustach obchodzonych 14 maja.

Na dziedzińcu przykościelnym wznosi się klasycystyczna kapliczka portalowa, która została poświęcona św. Bonifacemu z Tarsu i pochodzi z 1839 roku.

Inne informacje

W pobliżu kościoła św. Antoniego z Padwy, niegdyś znajdował się cmentarz, do którego prowadzi brama z pierwszej połowy XIX wieku. Jest ona ozdobiona herbem fundatorów – Ossolińskich, którzy przejęli Czerniaków po Lubomirskich. Na dziedzińcu kościoła ustawiona była niegdyś neogotycka kapliczka maryjna, zbudowana z czerwonej cegły. Kapliczka została postawiona prawdopodobnie przy okazji budowy neogotyckiej bramy głównej. Możemy ją zobaczyć na zdjęciach wykonanych przez uznanego warszawskiego fotografika Konrada Brandla w ostatnich latach XIX wieku. Obecnie na jej miejscu znajduje się nowa, XX-wieczna kapliczka z piaskowca, która nawiązuje stylem do prostych form klasycyzującego baroku.

We wnętrzu muru kościelnego, który niegdyś otaczał cmentarz, umieszczono tablice memoratywne. Upamiętniają one bernardynów, żołnierzy z 14 pułku Ułanów Jazłowieckich, którzy zginęli w 1939 roku, a także mieszkańców okolicy zamordowanych w czasie II wojny światowej.

Freski zdobiące wnętrze kościoła ukazują między innymi muzykujące anioły. Instrumenty, na których grają, odzwierciedlają skład instrumentalny kapeli królewskiej w Warszawie z końca XVII wieku. Zaskakująco ulokowane, organy oraz chór znajdują się nie nad głównym wejściem, lecz za ołtarzem, które z kolei usytuowane jest w centralnej części prezbiterium.

Na wschodniej stronie kościoła można podziwiać wyjątkową prostą barokową bramę wjazdową na teren klasztorny. Należy ona do nielicznych bram tego typu z XVII i XVIII wieku, które zachowały się w Warszawie. Dodatkowo, żelazna krata prowadząca z przedsionka do nawy głównej pochodzi z XVII wieku i została zaprojektowana przez Tylmana z Gameren. Stanowi to drugą kratę wykonaną do tego wejścia; pierwsza, niestety, okazała się za duża, co było wynikiem pomyłki kowala i została wykorzystana podczas budowy kaplicy Kotowskich w warszawskim kościele dominikanów pw. św. Jacka. Obie kraty są prawie identyczne, różnią się tylko wymiarami, a także obie noszą ślady po kulach z czasów powstania warszawskiego.

W kościele znajduje się również XVII-wieczny obraz Matki Boskiej Fraskiej, który pochodzi z nieistniejącego kościoła bernardynów w miejscowości Fraga. Budynek klasztorny, który po kasacie zakonu przeszedł znaczną transformację, zachował jedynie część barokowej architektury, a konkretnie przylegający do kościoła Dolny Korytarz. Można tam zobaczyć obraz przedstawiający Taniec śmierci z początku XIX wieku.

---

Oceń: Kościół św. Antoniego z Padwy w Warszawie (Czerniaków)

---