Rynek Starego Miasta w Warszawie

---

Historia

Plac, który znamy dzisiaj, został ustanowiony na przełomie XIII i XIV wieku, w okresie, gdy miasto było lokowane. Już wtedy stał się kluczowym punktem administracyjno-handlowym Starej Warszawy, gdzie odbywały się ważne wydarzenia historyczne, manifestacje polityczne oraz publiczne egzekucje. Od XV wieku znaczącym elementem architektonicznym na rynku był murowany ratusz, który otaczały różnorodne kramy. Do końca XVIII wieku w pobliżu ratusza miała swoje miejsce kuna.

W wyniku wielkiego pożaru miasta w 1607 roku zniszczeniu uległy aż 22 kamienice zlokalizowane w obrębie rynku. Z kolei 3 stycznia 1665 roku przed ratuszem miała miejsce egzekucja Konstantego Kotowskiego oraz trzech innych przywódców Związku Braterskiego, odpowiadających za morderstwo hetmana Wincentego Gosiewskiego.

W dniu 9 maja 1794 roku przed ratuszem zostali powieszeni przywódcy konfederacji targowickiej: hetman wielki koronny Piotr Ożarowski, marszałek Rady Nieustającej Józef Ankwicz oraz hetman polny litewski Józef Zabiełło, skazani na karę śmierci przez Sąd Kryminalny Księstwa Mazowieckiego. Z czasem ratusz został rozebrany w 1817 roku, jednak już w 1855 roku, kiedy zainstalowano nowoczesny wodociąg miejski zaprojektowany przez Henryka Marconiego, na rynku postawiono wodotrysk z posągiem Syreny, którego autorem był Konstanty Hegel.

Wydarzeniom tym towarzyszą różne zmiany, jak przeniesienie targowiska w 1913 roku do Mariensztatu. W 1915 roku stronie rynku nadano oficjalne nazwy, które można spotkać do dzisiaj:

• strona Barssa (wschodnia, dawnej zwana Wschodową albo Prawą),
• strona Kołłątaja (zachodnia, dawniej zwana Lewą),
• strona Dekerta (północna, dawniej zwana Miejską),
• strona Zakrzewskiego (południowa, dawniej zwana Zamkową albo Czwartą).

Podczas powstania warszawskiego większość kamienic w otoczeniu rynku uległa zniszczeniu, z wyjątkiem tych, które znajdowały się po stronie Dekerta, jako że były one wzmocnione ogniotrwałymi żelbetowymi stropami. W latach 1949–1953 nastąpiła pieczołowita rekonstrukcja kamienic, wykorzystująca ocalałe fragmenty kamieniarskie. Rynek został oddany do użytku 22 lipca 1953 roku. Po rekonstrukcji, wszystkie kamienice po stronie Dekerta przekształcono na siedzibę Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, który od 2014 roku funkcjonuje jako Muzeum Warszawy.

W 1965 roku rynek został wpisany do rejestru zabytków jako wyjątkowe założenie urbanistyczne, zachowujące historię i dziedzictwo Starego Miasta.

Zabudowa

Zabudowa rynku, która miała swój początek w drewnie, z czasem przekształciła się w budowle murowane, dominujące już w XV wieku, charakteryzujące się gotyckim stylem. Na rynku od zawsze rozstawiano kramy oraz stragany sprzedające różne towary, a od 1429 roku w jego centralnej części znajdował się ratusz staromiejski. Na przedłużeniu ulicy Dekerta zainstalowano pręgierz oraz kunę, a w XVI wieku pojawiła się studnia. W wyniku pożaru, który miał miejsce w 1607 roku, zabudowa rynku przeszła istotne zmiany, które niestety przetrwały jedynie do tragicznych wydarzeń w 1944 roku. Ratusz staromiejski został rozebrany w 1817 roku, co spowodowało, że Stare Miasto przekształciło się w miejsce, gdzie osiedliła się miejska biedota. W latach 1949-1953 zrealizowano odbudowę, starając się przywrócić wygląd z czasów sprzed II wojny światowej. W tym okresie domy wzbogacono o nowoczesne udogodnienia sanitarne, które były nieobecne w przedwojennych kamienicach. Dachy zostały pokryte ceramicznymi dachówkami, co wówczas stało się normą, a aby poprawić warunki życia, niektóre mieszkania zostały połączone, gdyż pierwotnie były zbyt małe. Odbudowując, sięgnięto po oryginalne, ocalałe portale oraz elementy dekoracyjne, takie jak gotyckie wnęki i polichromie.

Do 1784 roku, kamienice na rynku były identyfikowane poprzez nazwy pochodzące od imion właścicieli lub godła kupieckiego, a także dekoracji fasad.

W trakcie remontu, zakończonego w 2016 roku, kamienice podlegające Muzeum Warszawy zyskały na nowo odpowiednie kolory z lat 50., cofając zmiany, które nastąpiły w niektórych z nich w latach 70. i 80. zeszłego wieku.

Strona Zakrzewskiego

Ta strona, znana wcześniej jako zamkowa, jest usytuowana na pierzei południowej, łączącej Zamek Królewski oraz katedrę św. Jana, a jej domy położone są pomiędzy Celną a Zapieckiem. Wśród kamienic mieszczących się na tej stronie rynku warto wymienić narożną przy ul. Jezuickiej oraz kilka innych, uwzględniając poniższe:

• kamienica narożna ul. Jezuicka 1/3: Zygmuntowska, Gizińska, Domus Professa,
• kamienica nr 1: Walbachowska (Gizińska),
• kamienica nr 3: Juchtowska („Pod Cyrulikiem”),
• kamienica nr 5: Jeleniowska („Pod Bazyliszkiem”),
• kamienica nr 7: Złocista,
• kamienica nr 9: Długoszowa („Dom Hermanowski”, „Dom Myśliwski”),
• kamienica nr 11: Majeranowska,
• kamienica nr 13: Erlerowska („Pod Lwem”).

Strona Kołłątaja

Znana również jako lewa, przedstawia się na pierzei zachodniej, znajdującej się pomiędzy Zapieckiem a Wąskim Dunajem z numeracją domów od 15 do 31 w kierunku Nowego Miasta. Numeracja hipoteczna jest nieprzerwana, obejmując budynki od nr 42 (Wójtowska) do 48:

• kamienica nr 15: Kranichowska,
• kamienica nr 17: Markiewiczowska (Drewnów),
• kamienica nr 19: Wójtowska,
• kamienica nr 21: Wilczkowska (Friczowska, Delpaczowska),
• kamienica nr 21a: Klucznikowska,
• kamienica nr 23: Urbanowska (Anszultowska),
• kamienica nr 25: Rolińska,
• kamienica nr 27: Fukierowska,
• kamienica nr 29: Gizińska (Sakresowska),
• kamienica nr 31: „Pod świętą Anną” (Mincerowska; błędnie nazywana kamienicą Książąt Mazowieckich).

Strona Dekerta

Ta strona, określana przez pryzmat swej miejskiej funkcji, znajduje się na pierzei północnej, wzdłuż Nowego Miasta, pomiędzy Kamiennymi Schodkami a Wąskim Dunajem, z parzystą numeracją domów 42-28:

• kamienica nr 42: Montelupich (Filipowska),
• kamienica nr 40: Klemensowska (Gagatkiewicza, Teofolowska, Sobolowska, Majnowska),
• kamienica nr 38: Kurowskiego (Rongiuszowska, Talentowska),
• kamienica nr 36: „Pod Murzynkiem” (Cukiernikowska, Imlandowska),
• kamienica nr 34: Kleinpoldowska (Klekotowska, Szlichtyngowska),
• kamienica nr 32: Baryczkowska,
• kamienica nr 30: Kazubowska,
• kamienica nr 28: Falkiewiczowska.

Strona Barssa

Pierzeja wschodnia, znana także jako prawą, robi wrażenie szczególnie od strony Wisły, znajdująca się pomiędzy Kamiennymi Schodkami a Celną. Numeracja budynków parzysta wynosi od 26 do 2, a hipoteczna od 57 (Orłowska i Walterowska) do 67 (Martensowa). Oto przykłady kamienic w tym rejonie:

• kamienica nr 26: Preysowska,
• kamienica nr 24: Busserowska,
• kamienica nr 22: „Pod Fortuną”,
• kamienica nr 20: Balcerowska (Winklerowska),
• kamienica nr 18: Orlemusowska,
• kamienica nr 16: Kociszewskich,
• kamienica nr 14: Kupczewiców (Kupczewiczów, Kupcewiczów, Łyszkiewicza),
• kamienica nr 12: Czerskich,
• kamienica nr 10: Properowska (Troperowska),
• kamienica nr 8: Szymonowicza,
• kamienica nr 6: Gizińska (Martensowa, Wachnicowska),
• kamienica nr 4: Strubiczowska (Harniszewska, Koślińska),
• kamienica nr 2: Bornbachowska (Burbachowska, Winklerowska).

Szlak Kulturalnych Piwnic Starego Miasta

Pod wspomnianymi kamienicami na stronie Dekerta oraz kamienicą Burbachowską znajdują się wyjątkowe piwnice, które można zwiedzać w ramach Szlaku Kulturalnych Piwnic Starego Miasta.

---

Oceń: Rynek Starego Miasta w Warszawie

---