Franciszek Barss

---

Życiorys

Franciszek Barss był synem warszawskiego mieszczanina Piotra Pawła Barszcza, który pełnił funkcję sekretarza królewskiego oraz pisarza sądów biskupich poznańskich i warszawskich. Jego matką była Franciszka z Gaudzickich. W życiu osobistym związał się z Ludwiką, córką Rafałowiczów. Jako młody człowiek uzyskał staranne wykształcenie, co umożliwiło mu podjęcie pracy jako obrońca sądowy w warszawskiej palestrze, gdzie reprezentował niezamożnych klientów.

W swoich publikacjach Barss niejednokrotnie występował w obronie interesów klasy średniej, postulując jednocześnie przyznanie jej większych praw publicznych. W 1789 roku związał się z Janem Dekertem, prezydentem Warszawy, uczestnicząc w organizacji zjazdu przedstawicieli polskich miast, co miało na celu wzmocnienie pozycji mieszczan w Polsce. Jako jeden z organizatorów tzw. czarnej procesji, stawał w obronie praw mieszczańskich. W odpowiedzi na jego radykalne działania, Sejm Czteroletni, przygotowując akt oskarżenia w procesie Adama Ponińskiego, nadał mu szlachectwo poprzez konstytucję z 11 listopada 1790 roku.

W okresie 1788–1792 Barss był szczególnie aktywny, uczestnicząc w obradach Sejmu Czteroletniego. Współtworzył uchwałę Sejmu dotyczącą „Prawa miast” z 18 kwietnia 1791 roku oraz z Hugonem Kołłątajem i Janem Dekertem opracował zmiany dotyczące statutu miast i organizacji sądownictwa. Brał także udział w komisji koronnej, która przygotowywała tzw. Kodeks Stanisława Augusta.

Po uchwaleniu Konstytucji 3 maja 1791 roku, Barss wstąpił do Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. Otrzymał mandat deputata stolicy (wydziału warszawskiego) oraz plenipotenta miast z prowincji wielkopolskiej, gdzie pracował nad reformą sądownictwa miejskiego. Po zwycięstwie konfederacji targowickiej, w 1792 roku, zmuszony był emigrować do Wiednia. Jednak już w sierpniu 1793 roku powrócił do Warszawy i dołączył do sprzysiężenia, które planowało wybuch insurekcji kościuszkowskiej.

Barss był bliskim przyjacielem oraz współpracownikiem Tadeusza Kościuszki. W czasie przygotowań do insurekcji, 10/11 września 1793 roku, został mianowany delegatem Tadeusza Kościuszki w Paryżu, gdzie udał się na przełomie stycznia i lutego 1794 roku. Jego misją było jako przedstawiciela Rady Najwyższej Narodowej uzyskanie wsparcia finansowego i politycznego od Francji. Niestety, z powodu zamieszek rewolucyjnych, Barss nie osiągnął żadnych znaczących rezultatów, a jego próby wpłynięcia na rząd francuski, w tym osobisty list do Robespierre’a, okazały się bezskuteczne.

Jako aktywny członek Agencji, reprezentujący polskich emigrantów w Mediolanie, Barss agitował za utworzeniem legionów polskich w Paryżu i stał się ich przedstawicielem. Latem 1798 roku, do jego domu powrócił z USA Tadeusz Kościuszko, który początkowo był pod wpływem jego idei, jednak w 1799 roku ich drogi polityczne zaczęły się rozwidlać. W 1802 roku Barss objął stanowisko komisarza wojskowego w Republice Włoskiej, służąc u boku księcia Eugeniusza de Beauharnais. W 1812 roku wyruszył z korpusem włoskim w kierunku Rosji, zajmując się dostawami żywności dla armii napoleońskiej. Niestety, jego los zakończył się prawdopodobnie tragicznie podczas odwrotu spod Moskwy.

Twórczość

Ważniejsze mowy i utwory

Franciszek Barss jest autorem wielu ważnych dzieł. Jego prace ukazują zaangażowanie w sprawy polityczne oraz społeczne XIX wieku. Jednym z najistotniejszych utworów jest „Przymówienie się w sprawie… instygatorów Obojga Narodów i ich donoszącego… Wojciecha Turskiego, szambelana Jego Królewskiej Mości, przeciwko W. Adamowi Łodzia Xciu Ponińskiemu, podskarbiemu wielkiemu koronnemu”, które zostało opublikowane w Warszawie w 1790 roku. Utwór ten przypisywany jest na podstawie rękopisu nr 283 w Archiwum Głównym Akt Dawnych, a także znajduje się w zbiorach Estreichera.

Kolejnym istotnym dokumentem jest „Głos jegomości pana plenipotenta miast prowincji Wielkopolskiej imieniem miast Koron. i W. X. Lit.”, wygłoszony podczas przyjmowania prawa miejskiego przez JW. Stanisława Małachowskiego dnia 29 kwietnia 1791, w Warszawie. Obejmuje on zezwolenie na radzenie dla uszczęśliwienia ludu, zgodnie z jednomyślną wolą Najjaśniejszej Stanów Rzeczypospolitej. Informacje te zostały przedrukowane w „Materiałach do dziejów Sejmu Czteroletniego”.

Dosyć istotne są także mowy na zebraniu wydziałowym miast wydziału warszawskiego, które miało miejsce w dniach 10-13 sierpnia 1791. Wydarzenie to zostało uwiecznione przez A. Balewicza w diariuszu zgromadzeń miejscowego miasta. Warto również wspomnieć o dziele „La Russie officieuse”, opublikowanym w Paryżu w 1799 roku. R. Pilat wskazuje, że Barss jest autorem broszury „Bezstronne uwagi nad mową J. W. Jezierskiego…”, wydanej w 1790 roku.

Przekłady

Franciszek Barss zyskał także uznanie jako tłumacz, przekładając mowy dotyczące czterech stanów: kupieckiego, rolniczego, żołnierskiego oraz ludzi uczonych. W tym kontekście zapytał, który z tych stanów jest najpożyteczniejszy dla kraju. Tłumaczenie to zostało opublikowane w Warszawie w 1775 roku.

Inną jego pracą jest „Zdanie moje o pojedynkach”, stanowiące list oficjera francuskiego do jednego ze swoich przyjaciół, opublikowane w Warszawie w 1776 roku. Dodatkowo, w 1777 roku Barss przetłumaczył tragedię E. Moore’a zatytułowaną „Bewerlej, czyli gracz angielski”, składającą się z pięciu aktów. Ostatecznie, wydanie tej tragedii miało miejsce w 1955 roku w ramach „Dramy mieszczańskiej”.

Listy i materiały

Wśród zasobów, pozostawionych przez Barssa, odnajdujemy m.in. listy do I. Potockiego z lat 1783-1784, przechowywane w Archiwum Głównym Akt Dawnych. W zbiorze „Listy znakomitych Polaków”, opublikowanym w Krakowie w 1831 roku, znajdują się niektóre z jego listów.

Listy do S. Małachowskiego z 1797 roku zostały opublikowane w „Przeglądzie Historycznym” w 1908 roku. Zdecydowaną ilość korespondencji Barss prowadził z takimi osobistościami jak J. Wybicki, J. Wielhorski czy H. Dąbrowski, co dokumentują archiwa. Na szczególną uwagę zasługują również listy od H. Kołłątaja, ogłoszone w książce: „Listy H. Kołłątaja pisane z emigracji w r. 1792, 1793 i 1794”, wydanej w Poznaniu w 1872 roku. Warto podkreślić, że Barss pozostawił także myśli do prospektu rozdziału VI-go księgi I-ej o właścicielach placów i gruntów miejskich, wydań z 1938 roku przez S. Borowskiego.

Literatura uzupełniająca

W literaturze dotyczącej Franciszka Barssa można znaleźć wiele cennych odniesień. W szczególności warto zwrócić uwagę na publikację autorstwa Adama Skałkowskiego, która została opublikowana w Polskim Słowniku Biograficznym, tom 1, wydanym w Krakowie w 1935 roku. Materiał ten znajduje się na stronach 308-309. Pozycja ta była wznowiona przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich w Krakowie w 1989 roku i posiada numer ISBN 83-04-03484-0.

Kolejna istotna odniesienie można znaleźć w tomie 4 Bibliografii Literatury Polskiej, zatytułowanej Nowy Korbut, wydanej przez Państwowy Instytut Wydawniczy w Warszawie w 1966 roku, na stronach 222-224.

Dodatkowo, biografia Barssa została również opisana w artykule autorstwa Władysława Smoleńskiego, dostępnym w Wikiźródłach. Takie zasoby stanowią nieocenioną wartość dla tych, którzy pragną zgłębić wiedzę na temat tej postaci.

---

Oceń: Franciszek Barss

---