Mariensztat

---

Opis

Mariensztat to historyczny rejon, który powstał jako efekt przesunięcia koryta Wisły na wschód, co miało miejsce u podnóża skarpy wiślanej. W roku 1762, dzięki decyzji Eustachego i Marii Potockich oraz za zgodą króla Augusta III Sasa, ustanowiono tam jurydykę noszącą nazwę Mariensztat. Nazwa ta wywodzi się z niemieckiego słowa (Marienstadt, co oznacza „miasto Marii”), od imienia właścicielki. Wartym uwagi jest, że to imię nadano również głównej ulicy jurydyki.

W 1844 roku rozpoczęto wyburzanie części budynków dawnej jurydyki w związku z budową wiaduktu Pancera. Lata 1861–1863 to czas, kiedy przy ulicy Bednarskiej powstały zakłady drukarskie Samuela Orgelbranda, które były wówczas największym i najnowocześniejszym przedsiębiorstwem w Królestwie Polskim.

Około 1865 roku, ukształtowany plac na Mariensztacie zyskał status głównego miejsca targowego na Powiślu. W 1913 roku przeniesiono tam stragany z likwidowanego targowiska na Rynku Starego Miasta. W początkach XX wieku wybudowano przy nim wysokie kamienice; w latach 1910–1911 na rogu ulic Garbarskiej i Nowego Zjazdu powstała dziewięciokondygnacyjna kamienica Matiasa Taubenhausa, która wówczas była najwyższa w Warszawie i łączyła się z nasypem wiaduktu Pancera poprzez pomost na wysokości trzeciego piętra.

Jednak przed II wojną światową, ten obszar miasta pozostawał w znacznym zaniedbaniu, a jego mieszkańcami byli przeważnie ludzie ubodzy. Niestety, zabudowa została znacznie zniszczona przez Niemców podczas powstania warszawskiego. W latach 1948–1949, w miejscu zniszczonej infrastruktury i w ramach budowy Trasy W–Z oraz mostu Śląsko-Dąbrowskiego, powstało osiedle mieszkaniowe według projektu Zygmunta Stępińskiego. Osiedle, nawiązujące do XVIII-wiecznej polskiej małomiasteczkowej zabudowy, zostało częściowo zbudowane z cegły rozbiórkowej.

Pierwotny plan obejmował teren przy ul. Mariensztat do ul. Dobrej, jednak zakres budowy rozszerzono także o ul. Bednarską. Centrum osiedla stanowił prostokątny rynek Mariensztacki, otoczony z trzech stron dwupiętrowymi budynkami stylizowanymi na kamieniczki, zaś od północy otwarty na Trasę W–Z. Na tym placu znajdowała się fontanna, przyozdobiona rzeźbami dzieci autorstwa Jerzego Jarnuszkiewicza.

W trakcie budowy osiedla, dokonano zmian w układzie ulic. Wysokie kamienice przy wiadukcie Pancera zostały rozebrane, a pozostałości dawnej zabudowy na skarpie nad zachodnią pierzeją rynku zlikwidowane, odsłaniając widok na kościół św. Anny. Kształt placu przekształcił się z trapezowatego w prostokątny, a jego powierzchnia zmniejszyła się w kierunku północnym z powodu nasypu mostu Śląsko-Dąbrowskiego oraz biegnącej obok niego ulicy Nowy Zjazd.

Osiedle stało się miejscem intensywnej pracy; budowę domu przy ul. Mariensztat 19, w narożniku ul. Sowiej, ukończono w zaledwie 19 dni, pracując na trzy zmiany. Wśród pracowników był Michał Krajewski, twórca tzw. trójek murarskich. W obrębie osiedla powstał także dom towarowy, który później przekazano szkole muzycznej, a także przedszkole i szkoła. Handlowe tradycje Mariensztatu upamiętniono socrealistyczną rzeźbą przedstawiającą sprzedawczynię z kurą, autorstwa Barbary Zbrożyny.

Rzeźby i płaskorzeźby na przedszkolu przy ul. Sowiej 4 stworzył Jerzy Jarnuszkiewicz, a kolorowy zegar oraz sgraffito na elewacjach domów wykonali Zofia Czarnecka-Kowalska i Jan Sokołowski. Tablica z napisem „Tu u stóp pałacu Kazanowskich walczył z małpami pan Zagłoba” została zaprojektowana przez Józefę Wnukową. Na rynku zbudowano również fontannę, a przestrzeń wzbogacono o ławki i stylowe latarnie.

Na osiedlu Mariensztat powstało w sumie 53 budynków mieszkalnych, w tym 29 przy ul. Bednarskiej. Osiedle zostało oddane do użytku wraz z Trasą W–Z 22 lipca 1949 roku. Było to pierwsze warszawskie osiedle mieszkalne zbudowane po II wojnie światowej, a uzyskanie przydziału na mieszkanie w tym miejscu było dużym wyróżnieniem. Wśród mieszkańców znajdowały się osoby zasłużone, które przyczyniły się do budowy Trasy. Na budynku przy ul. Mariensztat 15 umieszczono tablicę pamiątkową upamiętniającą ten proces.

W latach 50-tych rynek Mariensztacki stał się miejscem aktywności kulturalnej, pełnym zabaw i koncertów. Z kolei w latach 70-tych na Mariensztacie zaczęto organizować Jarmark Perski, który później przeniesiono do Spójni Warszawa, a następnie na teren Wolumen.

W 1999 roku, z okazji 50-lecia osiedla, odsłonięto tablicę pamiątkową na budynku przy ul. Mariensztat 19. Natomiast w 2009 roku, układ urbanistyczny Mariensztatu został wpisany do rejestru zabytków (nr rej. A-872). Dodatkowo w 2010 roku, skwer znajdujący się w rejonie ulic Mariensztat i Sowiej zyskał nazwę skwer Samuela Orgelbranda.

W kulturze masowej

– Akcja filmu Przygoda na Mariensztacie z roku 1953 rozgrywa się w tej właśnie lokalizacji, co nadaje jej szczególne znaczenie w polskiej kinematografii.

– Po wojnie, Mariensztat zyskał dodatkowe uznanie dzięki piosence Ireny Santor zatytułowanej Małe mieszkanko na Mariensztacie, która w nostalgiczny sposób przypomina o tym unikalnym miejscu.

---

Oceń: Mariensztat

---