Plac Krasińskich w Warszawie

---

Historia

Lata 1765–1939

Plac Krasińskich powstał na terenie, który wcześniej stanowił otoczony murem dziedziniec pałacu Krasińskich. W momencie, kiedy w 1765 roku zakupiono ten gmach przez I Rzeczpospolitą, plac zyskał status przestrzeni publicznej. Już w 1779 roku, na przeciwległym końcu placu, zrealizowano budynek Teatru Narodowego, który zaprojektował Bonawentura Solari. W 1833 roku, po przeniesieniu Teatru do nowej lokalizacji, w obrębie budynku rozpoczęto organizację składów, a na placu miały miejsce jarmarki poświęcone handlowi wełną, które zaczynały się 15 czerwca i trwały przez pięć do sześciu dni.

W 1786 roku, w południowo-zachodnim rogu placu, powstał również obiekt zwany Ceł Koronnych, który pełnił później funkcję siedziby Archiwum Głównego Akt Dawnych. Budynek ten został zasłonięty przez pałac Badenich, zrealizowany w latach 1837–1838. Na koniec XVIII wieku plac częściowo wybrukowano, a już w XIX wieku, nawierzchnia z kamienia polnego rozciągała się na całej jego powierzchni.

W 1824 roku na placu wzniesiono dwie żeliwne obudowy studni, których projektantem był Chrystian Piotr Aigner, a wykonanie powierzono warszawskiej fabryce Tomasza Ewansa i Józefa Morrisa. Te studnie zastąpiły obeliski stojące w obrębie placu. Priorytetem architekta była forma antycznych ołtarzy, wzbogacona o ornamentalne detale, które zyskały popularność ze względu na umieszczone tam głowy koźlorogiego Pana oraz orły na bocznych ścianach, nadany został również rok rozpoczęcia prac (MDCCCXXIII).

Początkowo, plac miał być lokalizacją pomnika księcia Józefa Poniatowskiego, jednak car Mikołaj I, podczas wizyty w Warszawie w czerwcu 1829, przeniósł jego lokalizację na dziedziniec Pałacu Namiestnikowskiego zlokalizowanego przy Krakowskim Przedmieściu. W latach 1835–1837, po ustanowieniu biskupstwa prawosławnego, kościół pijarów został przebudowany na sobór Trójcy Świętej w ramach projektu Antonia Corazziego oraz Andrzeja Gołońskiego. Remont ten zwiększył miejską reprezentacyjność placu, który od tamtej pory nosił nazwę Katedralnego.

Do 1915 roku, w okolicy soboru, odbywały się przeglądy wojsk garnizonu warszawskiego, a jego forma barokowa została przywrócona w latach 1923–1924 przez Oskara Sosnowskiego. W wyniku postanowień powstania styczniowego, w północnym skrzydle pałacu Krasińskich umieszczono sądy: Cywilny, Handlowy i Pokoju oraz Kryminalny. Po pewnym czasie w pałacu oraz jego oficynie zaczęły funkcjonować Sąd Okręgowy oraz Warszawska Izba Sądowa.

Początkowo plac był oświetlany lampami naftowymi, jednak już w 1856 roku wprowadzono oświetlenie gazowe, a elektryczne zainstalowano około 1908 roku. W 1882 roku zaprzestano organizacji tradycyjnych targów na wełnę, które miały miejsce na placu od 1836 roku, a w ich miejsce stworzono pętlę dla tramwaju konnego. Z kolei w 1884 roku obiekt Teatru Narodowego został zburzony, a w jego miejscu zaczęto budowę kamienic czynszowych.

W 1908 roku na placu zagościły tramwaje elektryczne, które kursowały na trasie z ulicy Miodowej w kierunku Nowiniarskiej. W grudniu 1938 roku plac Krasińskich został zaplanowany jako część nowej arterii komunikacyjnej prowadzącej na Żoliborz, po przebiciu ulicy Bonifraterskiej, co wiązało się z wyburzeniem kilku budynków. Wschodnia część oficyny została rozebrana, a następnie zrekonstruowana na szerokiej arkadzie zamkniętej łukiem odcinkowym, zgodnie z projektem Mariana Lalewicza. Mimo tych zmian, stara sieć tramwajowa wzdłuż ul. Nowiniarskiej została zachowana.

W okresie międzywojennym, plac Krasińskich oraz przyległe tereny funkcjonowały jako centrum wymiaru sprawiedliwości w Warszawie, gdzie mieściły się sądy: Sądu Najwyższego (w pałacu Krasińskich), Sądu Apelacyjnego (w pałacu Badenich), wydziały Sądu Okręgowego (w oficynach pałacu Krasińskich) oraz siedziba Ministerstwa Sprawiedliwości przy ulicy Długiej 7 (w pałacu Raczyńskich), a także Ministerstwo Sprawiedliwości.

W latach 1936–1942 oraz 1946–1959 na placu znajdował się pomnik Jana Kilińskiego.

II wojna światowa

Po kapitulacji Warszawy we wrześniu 1939 roku, plac stał się miejscem, w którym żołnierze Wojska Polskiego składali broń. W listopadzie 1940 roku plac znajdował się w bliskim sąsiedztwie warszawskiego getta, którego granice biegły wzdłuż ul. Świętojerskiej, a przejazd w oficynie pełnił rolę bramy umożliwiającej tramwajom dostęp do dzielnicy zamkniętej na Żoliborz. W październiku 1941 roku, kiedy to teren na wschód od ul. Bonifraterskiej został wyłączony z granic getta, trasa tramwajowa została całkowicie przeniesiona na stronę aryjską.

Od sierpnia 1942 roku na placu Krasińskich urządzono jeden z tzw. placów zabaw ludowych. Z kolei w kwietniu 1943 roku, Czesław Miłosz został zainspirowany widowiskiem dziejącym się w pobliżu płonącego getta, co doprowadziło go do napisania znanego wiersza Campo di Fiori, w którym zestawił los żydowskich powstańców z tragicznym losem Giordana Bruno. W okresie powstania warszawskiego, podczas godziny „W”, miały miejsce poważne wydarzenia, kiedy to powstańcy z batalionów „Gozdawa” i „Łukasiński” starli się z niemieckimi pojazdami pancernymi na ul. Miodowej, zmierzającymi do Żoliborza.

2 sierpnia 1944 roku, powstańcy z 104 Kompanii Syndykalistów zdobyli pałac, który stał się kwaterą batalionu „Parasol” od 9 sierpnia aż do upadku Starego Miasta. W dniu, w którym upływała rocznica wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej, na ul. Długiej zorganizowano defiladę wojsk powstańczych. Żołnierze batalionu „Gozdawa” przeszli po mszy od kościoła garnizonowego do pałacu Raczyńskich, a na placu oraz w Ogrodzie Krasińskich trwały przyjęcia zrzutów lotniczych, co było wyrazem bohaterskiej obrony Warszawy.

W końcu sierpnia 1944 roku, plac stał się częścią linii obronnej Starego Miasta. W pobliżu skrzyżowania z ul. Długą, znajdował się właz do kanału, którym ewakuowano kilka tysięcy osób do Śródmieścia oraz na Żoliborz. Oddziały niemieckie zajęły plac rano 2 września 1944 roku.

Po 1945

W trakcie walk w powstaniu warszawskim, pałac Krasińskich doznał znacznych zniszczeń, a pozostałe budynki placu zostały spalone przez wojska niemieckie po zajęciu tej części miasta. W okresie powojennym, zniszczone budynki przy ul. Nowiniarskiej zostały wyburzone, a przed 1958 rokiem rozebrano pozostałe, dobrze zachowane mury pałacu Badenich. W 1965 roku założenie urbanistyczne placu Krasińskich zostało wpisane do rejestru zabytków (nr rej. 256/1).

W 1974 roku umieszczono tablicę upamiętniającą właz kanałowy, przez który odbywała się ewakuacja podczas powstania Warszawskiego. Tablica została umieszczona na ścianie dawnej komory celnej i ułożono prowadzący na jezdnię pas ciemniejszej kostki z bazaltu. W 1989 roku odsłonięto pomnik Powstania Warszawskiego, który realistycznie przedstawia zarówno powstańców, jak i ludność cywilną w trakcie walk 1944 roku.

W latach 1996–1999, na miejscu dawnego Teatru Narodowego wzniesiono monumentalny Gmach Sądu Najwyższego w Warszawie. Jego północne skrzydło zlokalizowane zostało w obszarze dawnej północnej oficyny pałacu Krasińskich, gdzie z powodzeniem nawiązano do przedwojennego projektu Mariana Lalewicza przez dodanie krytego przejazdu. Dodatkowo, w latach 90. pod placem powstał podziemny parking na 407 miejsc.

W 2008 roku przed pałacem Krasińskich ustawiono różnokolorowe rzeźby pegazów, będące częścią wystawy Norwid – Herbert. Inspiracje śródziemnomorskie. Z kolei 6 lipca 2017 roku, przed pomnikiem Powstania Warszawskiego, miał miejsce oficjalny wystąpienie Prezydenta Stanów Zjednoczonych, Donalda Trumpa. W 2018 roku, podczas przebudowy placu oraz ul. Miodowej, dokonano wymiany chodników, układając płyty granitowe, a jezdnię wyłożono blokami granitowymi.

Ważniejsze obiekty

W sercu Warszawy znajdują się liczne obiekty, które przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów. Oto kilka z najważniejszych z nich:

• Pomnik Powstania Warszawskiego – symbol poświęcenia mieszkańców miasta w walce o wolność,
• Pomnik Kobietom Powstania Warszawskiego – hołd dla niezwykłych kobiet, które brały udział w Powstaniu,
• Pałac Krasińskich – znakomity przykład architektury, która skrywa wiele historii,
• Kompleks Urbanistyczny Wymiaru Sprawiedliwości – nowoczesna przestrzeń dla wymiaru sprawiedliwości,
• Ogród Krasińskich – idealne miejsce na odpoczynek i relaks w otoczeniu przyrody,
• Katedra polowa Wojska Polskiego w Warszawie – miejsce kultu i historii związanej z armią polską.

Te obiekty nie tylko stanowią ważne punkty w warszawskim krajobrazie, ale również są głęboko osadzone w historii i tradycji miasta.

---

Oceń: Plac Krasińskich w Warszawie

---