Pomnik Jana Kilińskiego w Warszawie

---

Historia

Historia pomnika, który jest dedykowany Janowi Kilińskiemu, sięga lat 30. XX wieku. Pomnik został zaprojektowany przez Stanisława Jackowskiego i odlany w 1935 roku w zakładzie Braci Łopieńskich. Trzon monumentu stanowi brązowa rzeźba, która osiąga wysokość 4 metrów, a dopełnia ją granitowy cokół o wysokości 3 metrów.

Na opracowanej rzeźbie przedstawiono Jana Kilińskiego w heroicznej postawie, gotowego do akcji, w płaszczu, z podniesioną szablą oraz pistoletem przypiętym do pasa. Na cokole widnieje inskrypcja: „JANOWI KILIŃSKIEMU WODZOWI LUDU STOLICY ROKU 1794. RODACY R. 1934”. Wykonany z granitu finlandzkiego cokół został stworzony przez firmę kamieniarską Jana Fedorowicza, który użył materiału pozyskanego z rozebranego soboru św. Aleksandra Newskiego, znajdującego się na placu Saskim.

Na frontowej części cokołu umieszczono także płaskorzeźbę autorstwa Walentego Smyczyńskiego, na której Kiliński prowadzi powstańców przez pl. Zamkowy. Monument, który stał się ważnym symbolem Warszawy, został odsłonięty na placu Krasińskich w dniu 19 kwietnia 1936 roku, w 30. rocznicę utworzenia Warszawskiej Izby Rzemieślniczej, w obecności Prezydenta Ignacego Mościckiego. Po ceremonii ulicami stolicy przeszedł barwny pochód przedstawicieli różnych cechów, każdy niosąc symbol swojego rzemiosła.

Niestety, w marcu 1942 roku, monument został zdemontowany na polecenie okupantów niemieckich w odwecie za zdjęcie tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika przez Aleksego Dawidowskiego. Początkowo planowano jego zniszczenie, jednak dzięki staraniom Stanisława Lorentza udało się przekonać władze niemieckie do zmiany decyzji. Zdemontowany posąg trafił do magazynów w Muzeum Narodowym, gdzie na jego murze pojawił się napis autorstwa Dawidowskiego: Jam tu ludu W-wy. – Kiliński Jan!.

Pojawiły się również ogłoszenia rzekomo „podpisane” przez samego Kopernika, zarządzające wydłużenie zimy w akcie zemsty za zniszczenie pomnika Kilińskiego, co w rzeczy samej miało miejsce, ponieważ zima w tym roku była niezwykle długa. Pomnik przetrwał wyzwolenie Warszawy w styczniu 1945 roku w piwnicach Muzeum Narodowego, co czyni go jednym z nielicznych warszawskich pomników, które ocalały podczas II wojny światowej. Po wojnie konieczne były prace renowacyjne, które obejmowały dorobienie brakującej szabli oraz naprawienie mniejszych uszkodzeń posagu, nad którymi pracowała w 1946 roku pracownia „Bracia Łopieńscy”.

Pierwszym z nowych miejsc, gdzie ustawiono monument, była aleja 3 Maja, naprzeciwko gmachu Muzeum Narodowego. 1 września 1946 pomnik przeniesiono z powrotem na plac Krasińskich, a 15 listopada 1959 roku odsłonięto go w nowej lokalizacji przy ul. Podwale, w pobliżu wylotu ul. Piekarskiej. Nowy cokół z granitu został ufundowany przez warszawskich rzemieślników, co zostało upamiętnione na pomniku. Należy dodać, że płyta autorstwa Walentego Smyczyńskiego nie została ponownie wmurowana; przekazano ją do Muzeum Historycznego m.st. Warszawy.

Decyzja o nowej lokalizacji pomnika wiązała się z historycznym kontekstem, ponieważ w pobliżu znajdowała się siedziba ambasadora rosyjskiego podczas insurekcji kościuszkowskiej, gdzie Jan Kiliński prowadził szturm mieszkańców Starego Miasta 17 kwietnia 1794. W latach 1993–1994 monument przeszedł gruntowną renowację, której celem było wzmocnienie fundamentów oraz wyprostowanie cokołu, który odchylał się od pionu o 12 stopni.

---

Oceń: Pomnik Jana Kilińskiego w Warszawie

---