Jan Rodowicz

---

Życiorys

Młodość

Jan Rodowicz był synem Kazimierza Rodowicza, inżyniera oraz profesora Politechniki Warszawskiej, a także Zofii z domu Bortnowskiej, siostry generała Władysława Bortnowskiego. W młodości uczęszczał do prywatnej Szkoły Powszechnej Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej, a jego zaangażowanie w harcerstwo rozpoczęło się w 21 Warszawskiej Drużynie Harcerskiej im. gen. Ignacego Prądzyńskiego. W latach 1935–1939 kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego, gdzie wiosną 1939 roku zdał tzw. małą maturę.

W tym okresie kontynuował swoją aktywność w harcerstwie, przynależąc do 23 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. Bolesława Chrobrego, znanej pod nazwą „Pomarańczarnia”. To właśnie tam nawiązał bliskie znajomości z wieloma późniejszymi, legendarnymi członkami Szarych Szeregów, w tym Tadeuszem Zawadzkim, Aleksem Dawidowskim czy Janem Bytnarem, zdobywając równocześnie stopień podharcmistrza.

Okupacja niemiecka

W październiku 1939 roku, po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę oraz niemieckiej okupacji Warszawy, Jan Rodowicz zdecydował się na aktywną działalność i wszedł w szeregi Szarych Szeregów. Jego zaangażowanie obejmowało liczne akcje małego sabotażu, które odbywały się w ramach organizacji Wawer, a jednocześnie uczęszczał na tajne komplety w swoim gimnazjum. W 1941 roku zdobył maturę i rozpoczął pracę w warsztacie elektrotechnicznym inż. Tadeusza Czarneckiego, a później w Zakładach Radiowych Philipsa. Po ukończeniu kursu budowy maszyn i elektrotechniki, kontynuował naukę w Państwowej Szkole Elektrotechnicznej II stopnia, którą ostatecznie ukończył w 1943 roku.

W swoim aktywnym życiu podziemnym wziął udział w II turnusie Zastępczego Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ-AK „Agricola”, gdzie uzyskał stopień plutonowego podchorążego. Równocześnie ukończył kilka kursów wyszkolenia bojowego oraz wielkiej dywersji, co miało znaczący wpływ na jego dalszą karierę wojskową. W listopadzie 1942 roku stał się zastępcą dowódcy 2. drużyny, Feliksa Pendelskiego, w Hufcu Centrum Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Jego wkład w walki obejmował liczne akcje bojowe, w tym:

• 26 marca 1943 r. – akcja „Meksyk II” w celu odbicia Jana Bytnara ps. Rudy z siedziby Gestapo na alei J. Ch. Szucha, za co otrzymał Krzyż Walecznych w maju 1943 r.,
• w nocy z 20 na 21 maja 1943 r. – akcja „Celestynów” w celu opanowania wagonu z więźniami,
• 27 maja 1943 r. – akcja o kryptonimie „Sól” – zajęcie magazynów fabryki chemicznej w celu zdobycia chloranu potasu,
• 20 sierpnia 1943 r. – akcja „Taśma”, w której uczestniczył w ataku na posterunek Grenzschutzu w Sieczychach.

Od czerwca do lipca 1943 roku uczestniczył w przygotowaniach do akcje uwolnienia więźniów pod Jaktorowem, a we wrześniu tego samego roku, po reorganizacji Grup Szturmowych, został zastępcą dowódcy 3. plutonu 1. kompanii „Felek”, prowadzącej wiele pamiętnych akcji bojowych.

Udział w powstaniu warszawskim

W trakcie powstania warszawskiego Jan Rodowicz walczył na Woli jako zastępca dowódcy 3. plutonu „Felek” z 2. kompanii „Rudy” Batalionu „Zośka”. Jego oddział wchodził w skład zgrupowania Kedywu KG AK pod dowództwem ppłk Jana Mazurkiewicza ps. Radosław. 2 sierpnia, wraz z drużynami, wziął udział w zajęciu budynku szkoły powszechnej przy ul. Spokojnej 13, sąsiadując z cmentarzem Powązkowskim. 8 sierpnia, szczególnie wyróżnił się w walkach o cmentarze, a 9 sierpnia odniósł poważne rany, które wymagały hospitalizacji w przedziale szpitalnym, gdzie otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari V klasy za swoje zasługi.

Pod koniec sierpnia 1944 roku, gdy trwała ewakuacja Starówki, przeszedł kanałami z rannymi na Śródmieście-Północ, a do 8 września leczył się w szpitalu przy ul. Hożej 36, skąd dołączył do swoich towarzyszy w Górnym Czerniakowie. W kolejnych dniach ponownie odniósł poważne obrażenia, a w drodze do szpitala doznał następnych ran.

W nocy z 17 na 18 września, osłaniany przez żołnierzy, został ewakuowany pontonem przez Wisłę na Pragę przez żołnierzy 3. Pułku Piechoty z 1 Armii WP, pod dowództwem Zygmunta Berlinga.

Okres powojenny

Po długotrwałym leczeniu w szpitalu w Otwocku, w 1945 roku Jan Rodowicz powrócił do rodziny w Milanówku, gdzie nawiązał kontakty ze współbraćmi z Batalionu „Zośka”. Dzięki przyjaźni z Henrykiem Kozłowskim ps. Kmita, został dowódcą oddziału dyspozycyjnego w Delegaturze Sił Zbrojnych. W tej roli poświęcił się działalności propagandowej przeciwko rządom komunistycznym, a także rozpoznawaniu struktur bezpieczeństwa publicznego. Po rozwiązaniu DSZ w sierpniu 1945 roku ukrył część broni i przeprowadził się do Warszawy, gdzie zajął się ekshumacjami poległych towarzyszy broni i tworzeniem kwater powstańczych na cmentarzu Powązkowskim.

W wyniku apelu płk. J. Mazurkiewicza ujawnił się przed Komisją Likwidacyjną b. AK Okręgu Centralnego. Po krótkiej pracy w tej komisji zdołał sporządzić listy ewidencyjne poległych i zaginionych żołnierzy swojego batalionu. Jednak już 24 grudnia 1948 roku został aresztowany przy ul. Lwowskiej 7 m. 10 i oskarżony przez funkcjonariuszy MBP. Podczas brutalnego śledztwa zmarł 7 stycznia 1949 r., a okoliczności tej śmierci pozostają niewyjaśnione.

12 stycznia 1949 roku jego ciało zostało potajemnie przewiezione do zakładu pogrzebowego, a następnie pochowane bezimiennie na cmentarzu Powązkowskim. Rodzina została poinformowana o jego zgonie 1 marca, a kilka dni później ich ciała zostały ekshumowane oraz pochowane w rodzinnym grobie. Symboliczny grób Jana Rodowicza znajduje się również na cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w Kwaterze „na Łączce”.

Odznaczenia

Jan Rodowicz został odznaczony wieloma prestiżowymi nagrodami za zasługi w walce o wolność i niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej. Wśród jego odznaczeń można wyróżnić:

• Krzyż Walecznych, przyznany dwukrotnie: w kwietniu 1943 oraz kwietniu 1944,
• Order Virtuti Militari V klasy, otrzymany 11 sierpnia 1944,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, nadany pośmiertnie przez prezydenta Lecha Wałęsę w dniu 25 lipca 1994 „za wybitne zasługi w walce o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej”,
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski, także pośmiertnie, na mocy decyzji prezydenta Lecha Kaczyńskiego z dnia 7 lipca 2008, „za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”, ceremoniał dotyczący tej odznaki miał miejsce 3 sierpnia tego samego roku, podczas obchodów 64. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego,
• Krzyż Armii Krajowej.

Upamiętnienie

Jan Rodowicz, znany również jako „Anoda”, jest postacią, która została uhonorowana poprzez nadanie patronatu wielu drużynom harcerskim. Wśród nich znajdują się: 8 Szczecińska Drużyna Harcerzy „Orlęta”, 265 Warszawska Drużyna Harcerzy „Czata” oraz 1 Drużyna Harcerzy „Las” w Murowanej Goślinie (ZHR), 129 Białostocka Drużyna Starszoharcerska, a także II Szczep Drużyn Harcerskich i Zuchowych z hufca ZHP Poznań – Wilda.

Osoby, które pragną oddać hołd jego pamięci, mogą zobaczyć tablicę pamiątkową znajdującą się na pierwszym piętrze gmachu Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej przy ul. Koszykowej 55. Kolejna tablica pamiątkowa umiejscowiona jest przy Ministerstwie Sprawiedliwości.

W dniu września 2005 roku, jego imieniem nazwano ulicę na warszawskim Ursynowie. W 2013 roku w strefie zieleni pomiędzy jezdniami, w pobliżu skrzyżowania z ul. Ciszewskiego, odsłonięto kamień pamiątkowy dla upamiętnienia jego osoby.

Nie tylko w Warszawie, ale również w Łodzi można znaleźć ulicę nazwano na jego cześć, która znajduje się na osiedlu Teofilów. Dodatkowo, w 2011 roku, Muzeum Powstania Warszawskiego ustanowiło Nagrodę im. Jana Rodowicza „Anody”, która jest przyznawana w dwóch kategoriach: za całokształt dorobku życiowego oraz za szczególny czyn, stanowiący wzór dla młodych pokoleń.

Na uwagę zasługuje również tablica odsłonięta w 2018 roku, która mieści się na fasadzie budynku przy ul. Lwowskiej 7, która wskazuje miejsce, gdzie Jan Rodowicz mieszkał i gdzie został aresztowany w 1948 roku. W 2022 roku dr Przemysław Benken został uhonorowany Nagrodą im. Janusza Kurtyki za książkę pt. „Tajemnica śmierci Jana Rodowicza Anody”, która ma być przetłumaczona na język angielski i niemiecki, aby szerzej zaprezentować historię Rodowicza zagranicznym czytelnikom.

1 marca 2023 roku, w Głogowie, z inicjatywy „Aleji Pamięci”, odsłonięto pomnik dedykowany Janowi Rodowiczowi, obok 15 innych pomników żołnierzy podziemia antykomunistycznego.

Filmy

• „Dlaczego”, 1990. Film powstały w Studiu Filmowym im. Karola Irzykowskiego. Opowiada o życiu i śmierci Jana Rodowicza,
• „Ułan Batalionu Zośka. Jan Rodowicz Anoda”, 1994,
• „Pseudonim Anoda”, 2007. Spektakl telewizyjny w reżyserii Mariusza Malca, przy udziale autora Paweł Mossakowski,
• W filmie „Akcja pod Arsenałem” (1977), w reżyserii Jana Łomnickiego, postać Jana Rodowicza zagrał Ryszard Dreger,
• W „Kamieniach na szaniec” (2014), w reżyserii Roberta Glińskiego, w rolę Jana Rodowicza wcielił się Eryk Kulm.

Bibliografia, literatura

W literaturze dotyczącej Jana Rodowicza, znanego pod pseudonimem „Anoda”, można znaleźć szereg publikacji, które szczegółowo opisują jego życie i działalność. Oto niektóre z nich:

• Agnieszka Pietrzak, „Żołnierze Batalionu Armii Krajowej „Zośka” represjonowani w latach 1944–1956”, Monografie IPN, Tom 44, Warszawa 2008,
• Przemysław Benken, Tajemnica śmierci Jana Rodowicza „Anody”, Warszawa 2019, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ISBN 978-83-8098-569-8, wersja elektroniczna.

---

Oceń: Jan Rodowicz

---