Gmach Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej

---

Historia

Powstanie budynku

Budynek Wydziału Architektury, projekt autorstwa Antoniego Jabłońskiego-Jasieńczyka, został wzniesiony w okresie od 1905 do 1913 roku i powstał głównie dla potrzeb V Rządowego Gimnazjum Męskiego. Proces budowy odbywał się etapami, co wpłynęło na jego architektoniczne uformowanie.

Początki działalności

Gmach Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, który rozpoczął swoją działalność w 1915 roku, znajduje się przy ul. Koszykowej 55 w Warszawie. Jest to jedna z dziewięciu państwowych szkół architektonicznych w Polsce. To tutaj tworzyli podwaliny nowoczesnej urbanistyki Tadeusz Tołwiński oraz Jan Olaf Chmielewski, a szkoła rysunku architektonicznego została ukształtowana przez Zygmunta Kamińskiego. Dodatkowo, wprowadzenie nowej szkoły projektowania architektury krajobrazu oraz zieleni było dziełem Franciszka Krzywda-Polkowskiego. Warto dodać, że Oskar Sosnowski, twórczy architekt, był założycielem Zakładu Architektury Polskiej, niestety zmarł 24 września 1939 roku, gdy próbował uratować archiwum polskiej architektury. Jego śmierć była tragicznym symbolem poświęcenia dla sztuki. Dodatkowo, istniejący wówczas czołowy myśliciel inżynieryjny Stefan Bryła, pełnił rolę dziekana tajnego wydziału, a jego egzystencja zakończyła się w wyniku rozstrzelania przez hitlerowców na ulicach Warszawy.

Okres okupacji

W czasie drugiej wojny światowej, od wiosny 1942 roku do uprzedzającego wybuch powstania warszawskiego, budynek pełnił rolę konspiracyjnej drukarni dokumentów „Grajewski”, która była formą funkcjonowania Wydziału Legalizacji i Techniki w Oddziale II Komendy Głównej Armii Krajowej.

Czasy powojenne

Po zakończeniu drugiej wojny światowej Wydział Architektury zyskał wielu znakomitych architektów, w tym Romualda Gutta, który został pierwszym powojennym dziekanem. Znalazło się tam również miejsce dla takich postaci jak Bohdan Lachert, Zdzisław Mączeński, Szymon Syrkus oraz Bohdan Pniewski. Działalność uczelni miała duży wpływ na odbudowę kraju poprzez twórczy wkład Piotra Biegańskiego i Jana Zachwatowicza w „polskiej szkole konserwacji zabytków”, stanowiąc chlubę pierwszych powojennych dziesięcioleci. Mimo to, nie możemy zapomnieć o wydarzeniach tragicznych, takich jak śmierć bohaterskiego powstańca Jana Rodowicza „Anody”, zamordowanego przez służby bezpieczeństwa w Wigilię 1948 roku.

W kolejnych latach, szczególnie od trzeciego ćwierćwiecza, Wydział stał się miejscem pracy nowych twórców powojennej architektury, w tym Zbigniewa Karpińskiego, Jana Bogusławskiego czy Haliny Skibniewskiej. Kontynuacja myśli urbanistycznej należała do Kazimierza Wejcherta oraz Zygmunta Skibniewskiego, a w historii miast brali udział Wacław Ostrowski i jego koledzy.

Obecnie

Dziś, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, z ponad 1000 studentów oraz 150 nauczycielami akademickimi, jest jednym z największych centrów nauki i dydaktyki w dziedzinie architektury oraz urbanistyki w Polsce. Dzięki szerokim kontaktom międzynarodowym oraz widocznemu wkładowi swoich absolwentów w światową architekturę, cieszy się uznaniem również poza granicami kraju.

Architektura

Projekt gmachu

Informacje dotyczące projektu gmachu Wydziału Architektury są niestety niepełne, a wiele z nich pozostaje nieujawnionych. Uznawanym autorem koncepcji architektonicznej tego obiektu jest Antoni Jabłoński-Jasieńczyk, którego nazwisko odnajdziemy w wielu źródłach opisujących historię budynku. Wymieniają go m.in. w Słowniku Architektów autorstwa Stanisława Łozy, Atlasie Architektury Warszawy z 1977 roku oraz w Encyklopedii Warszawy. Informacje te posłużyły do opracowania tablicy informacyjnej dla Wydziału Architektury. Niemniej jednak w dyskusjach pojawiają się również inne nazwiska, co może sugerować, że w procesie powstawania gmachu korzystano z projektów dostarczanych z Petersburga, które były następnie adaptowane przez polskich architektów.

Za tą tezą przemawia podobieństwo do funkcjonującego w przeszłości Męskiego Gimnazjum Praskiego, a obecnie VIII Liceum Ogólnokształcące im. Władysława IV. Oba te budynki, ulokowane przy ul. Koszykowej 55 i w Pradze, były w swoim czasie uznawane za luksusowe placówki edukacyjne, które powstały w oparciu o nowoczesne technologie budowlane.

Początki

Pierwotny projekt gmachu Wydziału Architektury zakładał utworzenie wewnętrznego dziedzińca, który miał być skierowany ku południowemu wschodowi, z oknami sal wykładowych otwierającymi się na tę przestrzeń. Budowla składała się z dwóch trzykondygnacyjnych skrzydeł, połączonych narożnym blokiem, w którym umieszczono przestronną klatkę schodową oraz strefę wejściową. W źródłach często wspomina się również o planach budowy oficyny mieszkalnej oraz sali gimnastycznej, z czego sala gimnastyczna była usytuowana przy wschodniej granicy działki, natomiast czterokondygnacyjna oficyna mieściła się w jej południowej części.

Gmach został opisany przez Chrościńskiego jako „wczesnomodernistyczny z secesyjną dekoracją”. Architektura obiektu nawiązuje do klasycznego schematu artykulacji fasady, z motywami północnej secesji. W konstrukcji zastosowano powszechnie dostępne materiały, a standardowe detale, produkowane masowo, zamontowano na ścianach i pokryto tynkiem, co miało na celu imitację kamiennych form. Ornamentacja geometryczno-botaniczna jest ściśle związana z całą strukturą ściany. Cechą charakterystyczną secesyjnej stylistyki jest płynność linii, widoczna jedynie w żeliwnej balustradzie w wnętrzu budynku. Elementy z klasycyzmu można zauważyć w obecnych ornamentach elewacyjnych, które przypominają dekoracje z „Bojarskij Dwór” w Moskwie, powstałego na początku XX wieku. Związki z rosyjską architekturą tego okresu manifestują się w koronującym gzymsie, falistym szczycie oraz arkadzie z archiwoltą.

Wydział w gmachu

Wydział Architektury zainaugurował swoją działalność w nowym gmachu 13 października 1916 roku. Pomimo tego, że budynek o secesyjno-historycznym charakterze nie spełniał wszystkich potrzeb Wydziału, jego nowoczesna architektura z czasem zaczęła budzić wątpliwości wśród profesorów. Wobec wielu propozycji dotyczących zmiany siedziby, udało się jedynie przejąć cały gmach, który dotychczas był współdzielony z innymi użytkownikami. Wzrastająca liczba studentów doprowadziła do nadbudowy skrzydła od ul. Lwowskiej, zgodnej z projektem Stanisława Barańskiego z 1963 roku.

W latach 1973–1976 planowano możliwe modernizacje oraz rozbudowy terenu Centralnego Politechniki Warszawskiej, jednak ograniczenia finansowe oraz wykup gruntów przez innych inwestorów uniemożliwiły ich realizację.

Modernizacja

Przez wiele lat budynek przeszedł szereg modernizacji, które często miały charakter tymczasowy, lecz na stałe zmieniły jego wizerunek. Konserwacja tego zabytkowego obiektu przekształciła się niejednokrotnie w jego przebudowę, co było związane z nadawaniem mu kosmopolitycznych form, znanych z Collegium Maius. W odpowiedzi na rosnące potrzeby, w latach 60. nastąpił ponowny podział traktu rekreacyjnego na I i II piętrze, co przyczyniło się do zmiany pierwotnego układu korytarzy, a także wyodrębnienia pomieszczeń dla pracowników wydziału. Wnętrze I piętra poddano modernizacji, która obejmowała m.in. wprowadzenie antresoli w obszarze prac naukowych. W latach 80. dokonano modernizacji audytoriów na I piętrze, a także dobudowano przeszklony łącznik, który połączył gmach od ul. Lwowskiej z oficyną. Salę ekspozycyjną zaadaptowano z dawnej pracowni rzeźbiarskiej. Wewnętrzny dziedziniec odnowiono, przywracając mu funkcję zgodną z powojennym projektem Witolda Plapisa. Mimo wyzwań związanych z modernizacją, gmach Wydziału Architektury został wpisany do rejestru zabytków w latach 60.

Tablice pamiątkowe

Na terenie Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej znajduje się tablica pamiątkowa, która upamiętnia Oskara Sosnowskiego, tragicznie zmarłego architekta. Tablica została odsłonięta w 1979 roku i umieszczona w podwórzu, w miejscu, gdzie miały miejsce ostatnie chwile jego życia.

Inne informacje

W budynku, położonym na półpiętrze głównej klatki schodowej, znajduje się fragment mozaiki pochodzący z nieistniejącego już soboru św. Aleksandra Newskiego. To wyjątkowe dzieło sztuki stanowi świadectwo bogatej historii tej przestrzeni.

Co więcej, Gmach Wydziału Architektury zyskał szczególne wyróżnienie, stając się tłem dla powieści kryminalnej wydanej w 2024 roku. Książka nosi tytuł Koszykowa 55 i została napisana przez Radosława Gajdę, który jest absolwentem tego wydziału.

---

Oceń: Gmach Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej

---