Szczep 23 Warszawskich Drużyn Harcerskich i Zuchowych „Pomarańczarnia”

---

Nazwa

Historia nazwy „Pomarańczarnia” ma swoje korzenie w tradycji 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy, która działała w przedwojennym warszawskim Gimnazjum im. Stefana Batorego. Była to jedna z najstarszych drużyn harcerskich w stolicy, a obecne środowisko harcerskie „Pomarańczarni” wywodzi się właśnie od tej jednostki. W przeszłości, ówczesna drużyna była wyłącznie męska.

Nazwa „Pomarańczarnia” została przyjęta w lipcu 1929 roku, w trakcie obozu odbywającego się nad Jez. Lusowskim w pobliżu Poznania. Wówczas drużyna zdecydowała się na pomarańczowy kolor chust, który stał się symbolem jej tożsamości. Przedtem korzystano z czarnych chust, jednak nowy kolor okazał się trwałym elementem tradycji, zachowanym do dziś jako kolor pomocniczy.

Historia

Dwudziestolecie międzywojenne

1920–1924

Drużyna harcerska, działająca w Gimnazjum im. Stefana Batorego, została założona w listopadzie 1920 roku przez Andrzeja Starzyńskiego, będącego zarówno instruktorem harcerskim, jak i nauczycielem gimnastyki. Uczniem tym był Lucjan Piętka, który obejmując funkcję przybocznego, już wcześniej zdobył doświadczenie w innej drużynie harcerskiej. W początkowym okresie, od 1920 do 1923 roku, drużyna nosiła numer 36, przyjmując patronat Bolesława I Chrobrego. W tym czasie działalność drużyny była dosyć ograniczona, aż do momentu zorganizowania pierwszego obozu w 1922 roku, który miał miejsce w leśniczówce Kiełpiński Most w Borach Tucholskich. Po odejściu Andrzeja Starzyńskiego z Gimnazjum w 1923 roku, Leszek Dulęba przejął stery drużyny. W 1924 roku jednak nastąpiła krótka przerwa w działalności drużyny, spowodowana niechęcią dyrektora Gimnazjum im. Stefana Batorego, Zdzisława Rudzkiego. Brak zgody na uczestnictwo harcerzy w Zlocie ZHP na Siekierkach i jamboree skautowym w Danii był jednym z głównych powodów tej sytuacji.

1925–1939

Dzięki staraniom Jerzego Hryniewieckiego, wspieranym przez Leszka Dulębę i Stanisława Herbsta, drużyna odzyskała aktywność w maju 1925 roku, zmieniając numer na 23, przy zachowaniu dotychczasowego patronatu. Od tego momentu nastąpił powolny, ale stabilny wzrost liczebności oraz zaangażowania w działalność. Główne letnie akcje drużyny obejmowały obozy wędrowne, natomiast praca w ciągu roku utrzymywała się na umiarkowanym poziomie. W okresie tym istotne role pełnili Stanisław Werner oraz Stanisław Lewicki, a w drużynie znajdowali się harcerze, tacy jak Mirosław Ostromęcki, Władysław Pożaryski, Edward Szpilrajn oraz Witold Lutosławski.

W drugiej połowie lat dwudziestych nastąpił znaczny wzrost ilości harcerzy oraz standardów pracy w drużynie, co łączyło się z ogólnym rozwojem struktur ZHP. Kluczowe zmiany miały miejsce po odejściu dyrektora Rudzkiego, co przyniosło większą przychylność ze strony rodziców harcerzy, przejawiającą się m.in. w założeniu KPH. Od 1927 do 1932 roku drużynowym był phm. Leszek Górski „Szupka”. W 1929 roku drużyna zorganizowała pierwszy oboz stały od 1923 roku. Miejsce zgrupowania zlokalizowane było nad jez. Lusowskim koło Poznania, w majątku gen. Dowbór-Muśnickiego, gdzie wprowadzono pomarańczową barwę oraz zamieniono chusty na pomarańczowe. Niedługo po obozie, drużyna wzięła udział w II Zlocie Narodowym Harcerzy w Poznaniu, co zapoczątkowało używanie nazwy „Pomarańczarnia”. W lipcu tego samego roku jeden zastęp, dowodzony przez Witolda Wernera, uczestniczył w III Światowym Jamboree Skautowym w Birkenhead w Anglii, a drużyna liczyła około 120 harcerzy. Intensywna działalność śródroczna obejmowała także obozy letnie oraz zimowiska.

W maju 1931 roku odbyły się uroczystości poświęcenia sztandaru, który został ufundowany przez KPH oraz samych harcerzy. Ceremonia ta odbyła się dzięki staraniom kapelana i byłego przewodniczącego ZHP ks. hm. Jan Mauersberger, który wraz z komendantem chorągwi hm. Władysławem Ludwigiem wręczył sztandar drużynowemu. Po odejściu Leszka Górskiego na czas kierowania drużyną przeszedł Antoni Zieliński.

W okresie 1932-1937 drużynę prowadził hm. Władysław Olędzki „Papa”, który był również nauczycielem w Gimnazjum Batorego. Jego praca była wspierana przez wysokiej klasy instruktorów, w tym phm. Władysława Zozulińskiego oraz phm. Lechosława Zielińskiego. Po odejściu Olędzkiego w 1937 roku drużyną kierowali Zozuliński oraz Zieliński. W 1936 roku, z racji zwiększonej liczby harcerzy, utworzono Gniazdo 23 WDH, które w 1938 roku przekształciło się w Szczep 23 WDH. Oprócz drużyn specjalistycznych powstawała również gromada zuchowa. Część instruktorów prowadziła nawet zajęcia w szkole powszechnej nr 29 przy ul. Zagórnej 9 (wspomniani Andrzej Bogusławski oraz Jan Bytnar „Rudy”). KPH również intensywnie działało, a jego przewodniczącymi byli kolejno prof. Wacław Werner, prof. Andrzej Tretiak oraz dr Edward Świderski.

Lata trzydzieste to czas rozwoju działalności o profilu wodnym, szczególnie kajakarskim, pod nadzorem m.in. phm. Zbigniewa Makowieckiego. Dynamiczna była również praca radiowo-krótkofalarska, prowadzona przez phm. Andrzeja Próchnickiego „Boba”, który cieszył się wielką popularnością wśród harcerzy. Drużynę pełniącą profil topograficzny prowadził phm. Stanisław Prowans, a następnie phm. Jan Lukas oraz Tadeusz Zawadzki. Młodszymi harcerzami zajmował się phm. Jan Jacek Kuna oraz, później, hm. Jerzy Kozłowski.

W drugiej połowie lat trzydziestych Pomarańczarnia regularnie publikowała swoje pismo „Gniazdo”, którego redaktorami byli Ryszard Pomirowski oraz Juliusz Demel. W tym okresie zrealizowano również wiele projektów kulturalnych, jak np. wystawienie opery „La Scautia”, do której muzykę skomponował Witold Lutosławski. Nieoficjalnym hymnem drużyny była pieśń „Cała Warszawa Dwudziestą Trzecią zna”, której tekst napisał Stanisław Grocholski.

Część starszych harcerzy i instruktorów Pomarańczarni angażowała się w działalność innych drużyn. Wielu instruktorów oraz harcerzy było również członkami założonego w 1932 roku Kręgu Św. Jerzego, który wspierał środowiska związane z Narodową Demokracją. Harcerze z 23 WDH pełnili również funkcje hufcowych w różnych rejonach Warszawy, a phm. Andrzej Próchnicki pracował jako namiestnik skautowy hufca Warszawa-Śródmieście. W obozie nad rzeką Horyń w Nowym Uroczysku, w którym uczestniczyło ponad 150 harcerzy, drużyna odniosła duży sukces, wygrywając zawody obozowe z 16 WDH. Wówczas już istniała silna społeczność przyjaciół drużyny, pochodząca z dawnych, obecnych oraz nieaktywnych harcerzy i instruktorów Pomarańczarni. Grupa ta, pod przewodnictwem hm. Antoniego Zielińskiego, zorganizowała własny spływ kajakowy. Na koniec 1938 roku drużyna przeszła kolejną reorganizację, w wyniku której utworzono dwie drużyny, a hm. Lechosław Domański „Zeus” zastąpił phm. Lechosława Zielińskiego jako Komendant Szczepu.

II wojna światowa

Kampania wrześniowa

6 września 1939 roku część instruktorów oraz harcerzy 23 WDH, w towarzystwie innych harcerzy, sformowała pod dowództwem hm. Lechosława Domańskiego tzw. harcerski batalion marszowy i opuściła Warszawę na apel płk. Umiastowskiego. 17 września batalion dotarł do Bugu, gdzie, wobec inwazji sowieckiej, został rozwiązany, a jego członkowie w mniejszych grupach wracali do stolicy. W Chełmie, podczas postoju, Domański skierował działania konspiracyjne na czas po powrocie do Warszawy w celu zwalczania okupanta.

W wybuchu wojny część instruktorów oraz harcerzy została powołana do wojska. Po walkach kampanii wrześniowej w ręce niemieckie dostali się m.in. Zbigniew Makowiecki, Jerzy Hryniewiecki oraz Andrzej Próchnicki, który zdołał uciec i w marcu 1940 roku przez Węgry dotarł do Francji. W trakcie ucieczki na Zachód został złapany i osadzonym w sowieckim obozie Tadeusz Szlenkier. W walkach z armią sowiecką, poległ w Kaletach koło Sejn były harcerz 23 WDH, Wacław Sieczkowski, oficer w 103 Pułku Szwoleżerów. 25 września 1939 roku w trakcie bombardowania Warszawy zginął jeden z młodszych harcerzy, Jerzy Ambrożewicz.

Konspiracja

Listopadowe spotkanie w 1939 roku w Warszawie zainicjowało decyzję o kontynuacji działalności drużyny w podziemiu. Uformowano podziemną drużynę harcerską pod kierownictwem Jerzego Kozłowskiego oraz Mirona Zachert-Okrzanowskiego, a także krąg starszoharcerski, którym kierowali kolejno Tadeusz Zawadzki i Andrzej Długoszowski. Poszukiwano kontaktów z organizacjami podziemnymi; przystąpienie Tadeusza Zawadzkiego oraz jego współpracowników do Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej było przykładem takiej działalności. Po opuszczeniu tej organizacji w roku 1940 harcerze włączyli się w struktury ZWZ oraz Szarych Szeregów. Z kręgu starszoharcerskiego, nazwanego I Wojenną Pomarańczarnią, wywodziło się wielu instruktorów i żołnierzy Grup Szturmowych, jak np. Batalion „Zośka”. Wśród harcerzy „Pomarańczarni” znajdowali się późniejsi znani bohaterowie Szarych Szeregów, tacy jak Tadeusz Zawadzki, Jan Bytnar czy Aleksy Dawidowski, znani z akcji pod Arsenałem. Szeroka popularność historii Pomarańczarni i jej czołowej działalności wynikała z faktu, iż akcje harcerzy zostały opisane przez Aleksandra Kamińskiego w jego książce „Kamienie na szaniec” w 1943 roku.

Niektórzy z funkcjonariuszy 23 WDH, w tym Jędrzej Augustyński, Tomasz Tretiak oraz Bohdan Świderski, kontynuowali działania poza Szarymi Szeregami, w Hufcach Polskich, przy kręgu Św. Jerzego. Z rąk okupanta zginęli w czasie II wojny światowej phm. Lechosław Zieliński w 1940 roku w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz oraz phm. Jacek Tabęcki. Ponadto phm. Jan Bytnar i phm. Aleksy Dawidowski, zmarli na skutek odniesionych ran. Inne straty to hm. Tadeusz Zawadzki, poległy 20 sierpnia 1943 roku, a także Miron Zachert-Okrzanowski, zamordowany przez Niemców w Mińsku. Zginęli też m.in. phm. Wojciech Michalski i hm. Lechosław Domański, którego morderstwo miało miejsce w Lidzie przez NKWD w roku 1940.

Powstanie warszawskie

W czasie powstania warszawskiego życie straciło ponad 50 harcerzy oraz instruktorów Pomarańczarni, w tym Andrzej Długoszowski, Jan Lenart, Jan Jacek Kuna, Jędrzej Augustyński, Bohdan Świderski, Jan Wuttke, Tadeusz Wuttke, Ryszard Załęski, Jerzy Nowowiejski, Andrzej Zawadowski, Tomasz Tretiak, Jerzy Wierusz-Kowalski, Leszek Feliński, Karol Gerstman oraz Jerzy Golnik. 4 sierpnia 1944 roku na Placu Teatralnym poległ także Krzysztof Kamil Baczyński, przedwojenny harcerz Pomarańczarni oraz późniejszy patron 23 WDH, znany również jako żołnierz Batalionu Parasol oraz jeden z najważniejszych poetów swojego pokolenia. Po zakończeniu powstania, w Skierniewicach, aresztowany został hm. Władysław Olędzki, który w czasie walk był szefem powstańczej Poczty Harcerskiej w Śródmieściu. Tego samego okresu Pomarańczarnia utraciła swój sztandar, który w czasie okupacji był przechowywany w piwnicy przy ulicy Lwowskiej 9, gdzie mieszkał hm. Jerzy Kozłowski.

Harcerze Pomarańczarni na frontach II wojny światowej

Część harcerzy Pomarańczarni przyłączyła się do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Należał do nich phm. Andrzej Próchnicki, pełniący funkcję pilota w 315 Dywizjonie RAF, który zginął w starciu powietrznym z niemieckimi myśliwcami pod Amiens w dniu 19 sierpnia 1943 roku. Innym był pilota Tadeusz Szlenkier, późniejszy konstruktor w biurze Airbusa oraz nawigator Ryszard Bychowski, który zginął podczas bombardowania Niemiec 23 maja 1944 roku. Oficer sygnałowy w Polskiej Marynarce Wojennej, ppor. mar. Leopold Daab, zginął na północnym Atlantyku, a w szeregach 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka służyli Konstanty „Kot” Jeleński oraz Andrzej Bogusławski, cichociemny zrzucony do kraju w 1944 roku. W 1942 roku został w Rumunii zatrzymany Juliusz Demel, który w 1944 roku, po dwóch latach w areszcie, stał się profesorem historii. Z kolei Zbigniew Flisowski, który w 2 Dywizji Piechoty I Armii Wojska Polskiego brał udział w walkach o zdobycie Wału Pomorskiego, także nawiązał współpracę ze środowiskiem Pomarańczarni.

Okres powojenny – pierwsze lata

1945–1949

Po zakończeniu działań wojennych, drużyna wznowiła swoją działalność w kwietniu 1945 roku, krótką chwilę po powrocie do nauczania w Gimnazjum Batorego. Pierwszym drużynowym po wojnie był phm. Leszek Kołacz, który był już wcześniej harcerzem, żołnierzem AK oraz uczestnikiem powstania warszawskiego. Wkrótce, we wrześniu 1945 roku, drużynę przejął phm. Michał Glinka, również harcerz 23 WDH z czasów przedwojennych a także wojennej Pomarańczarni, oraz oficer Batalionu Zośka. Pod jego przewodnictwem nastąpiło intensywne ożywienie, co miało związek z falą popularności harcerstwa oraz z legendą Pomarańczarni, a także charyzmą drużynowego.

W kwietniu 1946 roku drużyna uczestniczyła w ogólnopolskim zlocie młodzieży w Szczecinie, gdzie hasłem przewodnim było „Trzymamy straż nad Odrą”. W trakcie zlotu harcerze głośno wyrazili swoje niezadowolenie wobec polityki władz. Od 1945 roku corocznie odbywały się obozy letnie i zimowiska. Kadra instruktorska obejmowała takie osobowości, jak Władysław Traczyk, Michał Gutt, Stanisław Brzeziński, Andrzej Brenneisen, Jacek Biłowicki, Jerzy Świderski oraz Kazimierz Sułowski, nauczyciel przedwojenny.

W roku 1947 phm. Lech Dzikiewicz objął rolę drużynowego, skupiając się na wydawaniu „Gniazda” oraz na odbudowie przedwojennego sztandaru, który zniknął w czasie powstania. Od drugiej połowy 1947 roku rozpoczął się proces zmiany kierunku działaniowej, związanego z tzw. „demokratyzacją” harcerstwa, co wprowadzało wpływy ideologiczne nałożone przez władzę komunistyczną. Władze zakazywały organizacji wielu wydarzeń, jednocześnie narzucając programy typu Harcerska Służba Polsce, co doprowadziło do częściowego odpłynięcia harcerzy. Zmiany w filozofii działalności i programach spowodowały odejście wielu entuzjastów, z których część zaangażowała się w działalność chóru harcerskiego, którym kierował hm. Władysław Skoraczewski.

W 1949 roku nastąpiły aresztowania w środowisku Pomarańczarni, w tym Michała Glinki oraz Jana Rodowicza „Anody”, który zginął 9 stycznia 1949 roku na skutek wypadków w budynku MBP przy ul. Koszykowej, na co mieli wpływ funkcjonariusze UB. Latem 1949 roku nowo odtworzony sztandar został skonfiskowany przez władze, a następnie zniszczony, prawdopodobnie w 1951 roku, wspólnie z innymi sztandarami ZHP. Jednak fragment sztandaru, ze znakiem krzyża harcerskiego, odzyskano w 1982 roku i przekazano z powrotem do 23 WDH.

Po październiku 1956

W listopadzie 1956 roku, w związku z nowym kursem politycznym w Polsce, drużyna została reaktywowana przez Ryszarda Pietrzaka. Po przełomowym Krajowym Zjeździe Działaczy Harcerskich w Łodzi, grupa warszawskich instruktorów, w tym ci z 23 WDH, dążyła do przywrócenia organizacji oraz powrotu do tradycyjnej symboliki Związku Harcerstwa Polskiego. Dzięki tym staraniom drużyna mogła funkcjonować podobnie jak w latach 1945-1948. Na przełomie 1956 i 1957 roku drużyna została formalnie przywrócona w ramach harcerstwa, a w styczniu 1957 roku powołano Szczep 23 WDH, który składał się z drużyn męskiej i żeńskiej, kierowanych przez kolejno Andrzeja Miłkowskiego, Antoniego Lecha Zawiślańskiego, Tadeusza Fornala oraz Wandę Kobyłecką. W 1957 roku Szczep wziął udział w akcji pomocowej dla repatriantów.

W 1960 roku Szczep został rozwiązany, co ograniczyło jego możliwości działania.

Reaktywacja drużyny w latach 1969-1971

Dzięki staraniom Czesława Bieleckiego oraz Jana Jabłkowskiego, drużyna została reaktywowana na jesieni 1969 roku. Organizacja miała niezależny charakter i przyjęła program, który znacznie odbiegał od dominujących w ZHP. Represje w stosunku do instruktorów i harcerzy doprowadziły do zawieszenia działalności drużyny w 1971 roku. W ostatnim okresie drużyna korzystała z pomocy hufca w Warszawie-Mokotowie, opartego na inicjatywach zarządzanych przez Piotra Naimskiego.

Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte

Lata siedemdziesiąte

27 września 1972 roku z inicjatywy uczniów III klasy Liceum Batorego pod kościołem Św. Anny w Warszawie odbyła się pierwsza zbiórka harcerska. Drużyna, pod przewodnictwem Krzysztofa Popińskiego, dynamicznie rozwijała swoje działania. W 1974 roku utworzono Szczep 23 WDH z trzema drużynami – „Płomień”, „Knieja” i „Źródło”, przyjmując imię Krzysztofa Kamila Baczyńskiego jako patrona.

W latach siedemdziesiątych Szczep skupiał od trzech do pięciu drużyn starszoharcerskich, które w 90% składały się z uczniów Liceum Batorego. W niektórych latach funkcjonowały także drużyny młodszoharcerskie oraz gromada zuchowa. W 1976 roku 23 WDH przejęła młodszoharcerską 93 WDH. Szczep posiadał również drużyny specjalistyczne, takie jak górska „Turnia” oraz żeglarska „Korab”. W 1977 roku uchwalono Konstytucję Pomarańczarni, w myśl której władza w Szczepie była podzielona wśród czterech głównych organów: Sejmik Szczepu, Krąg Instruktorów Pomarańczarni (KIP), Komendant Szczepu oraz Rada Szczepu. Taki system organizacyjny, zapewniający silny wpływ grupy instruktorów, przetrwał do początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku.

W Szczepie powstał również Krąg Zasłużonych, w skład którego co roku przyjmowani byli wyróżniający się harcerze i instruktorzy. Pomarańczarnia, jako skupiająca starszych harcerzy, została formalnie włączona do ruchu HSPS, jednak nie przyjęła stroju ani zasad tego programu. Obozy 23 WDH odbywały się zgodnie z tradycjami skautowo-puszczańskimi, a harcerze nie uczestniczyli w ogólnych akcjach ZHP. W wychowaniu młodzieży podkreślano konieczność nie narzucania światopoglądu, lecz umożliwienia kształtowania własnych poglądów w oparciu o przekazywane wzorce.

Lata 80., udział w KIHAM

Pod koniec lat siedemdziesiątych, szczególnie po 1980 roku, Pomarańczarnia zyskała jeszcze większe zaangażowanie w niezależne inicjatywy, takie jak KIHAM, w których reprezentantami Pomarańczarni byli hm. Stanisław Bańkowski oraz hm. Marek Podwysocki. Pomarańczarnia nawiązała także współpracę z organizacjami kombatanckimi oraz niezależnymi strukturami harcerskimi, w tym z UNDHR. Od 1983 roku, pomimo zakazów, na obozach zaczęto organizować polowe msze święte. W pierwszym okresie stanu wojennego, po 1981 roku, poprawiły się relacje Pomarańczarni z dyrekcją Liceum Batorego, która miała wpływy w organach bezpieczeństwa. Mimo że dyrekcja i władze ZHP w pewnym sensie tolerowały działania Szczepu, aktywność Pomarańczarni rosła w siłę i nie poddawała się znacznie wpływom zewnętrznym.

W roku 1981 Pomarańczarnia wzięła udział w Jubileuszowym Zlocie 70-lecia ZHP. Po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 roku harcerze 23 WDH wzięli również udział w Harcerskim Pogotowiu Zimowym, nawiązującym do tradycji KIHAM. W latach 1983 oraz 1987 Pomarańczarnia zorganizowała „Białą Służbę” podczas pielgrzymek Jana Pawła II do Polski, co odzwierciedlało ich aktywność w niezależnym ruchu harcerskim. Szczep, w latach 1986-1987, pod przewodnictwem hm. Piotra Kostro, miał znaczącą rolę podczas trzeciej pielgrzymki papieskiej do Polski w 1987 roku. Pomarańczarnia współpracowała z innymi niezależnymi organizacjami, takimi jak 16 WDH czy 6 WDH, stając się najsilniejszym środowiskiem w Hufcu ZHP Warszawa-Śródmieście z około 200-250 harcerzami w czterech drużynach.

W 1982 roku Szczep uzyskał własną bazę turystyczną, „chatę na Sokołówce”, znajdującą się w Górach Bystrzyckich, w pobliżu Polanicy-Zdroju. Lata osiemdziesiąte to czas intensywnego rozwoju festiwalu piosenki „Morda”, który stał się rozpoznawalną wizytówką Pomarańczarni oraz Liceum Batorego. W 1987 roku utworzono piątą drużynę Szczepu, 23 WDH „Puszcza”, która obejmowała pod kierownictwem drużynowej Joanny Herety dzieci z programu „Nieprzetarty Szlak”. W gronie aktywnych instruktorów w pierwszej połowie lat 80. należeli hm. Piotr Kostro, phm. Piotr Kabaj, pwd. Piotr Czołnik, pwd. Jarosław Czerniawski, phm. Tomasz Bieliński, pwd. Maciej Węgierek oraz pwd. Marek Świetlik. W drugiej połowie lat 80. do grona instruktorów dołączyli phm. Tomasz Kopeć, pwd. Marcin Czołnik, pwd. Monika Zapendowska, pwd. Grzegorz Mech, pwd. Sławomir Chmielewski i pwd. Robert Popadyniec.

Harcerze Pomarańczarni czynnie angażowali się w działania przed wyborami, które miały miejsce 4 czerwca 1989 roku. W tym samym roku 23 WDH z dumą przewiozła sztandar „Solidarności” do Huty Warszawa, gdzie wracał on po ukryciu, a jego przechowalnią był żoliborski kościół św. Stanisława Kostki.

Po 1989 roku

Pomarańczarnia w ZHR

Na początku 1989 roku, grono instruktorów podjęło decyzję o opuszczeniu ZHP oraz przystąpieniu do nowej organizacji harcerskiej, tworzonej przez instruktorów wywodzących się z Ruchu Harcerskiego. Troje z nich, w tym pwd. Monika Zapendowska, pwd. Sławomir Chmielewski oraz pwd. Jerzy Sagan, weszło w skład założycieli Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej. Po zakończeniu akcji letniej w 1989 roku, Pomarańczarnia przeszła z ZHP do ZHR.

Podział Szczepu

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Zjednoczenie Szczepu w 2004

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Organizacja Szczepu

Szczep Pomarańczarnia to wyjątkowa organizacja, która działa w Polsce jako jeden z nielicznych szczepów łączących drużyny należące zarówno do Związku Harcerstwa Polskiego, jak i Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej. Można zauważyć, że formalnie istnieją dwa odrębne środowiska, które są jednocześnie zarejestrowane w każdym z wspomnianych związków.

Dinamikę działania Szczepu kształtuje Konstytucja, uchwalona w 2004 roku, która jest fundamentem jego funkcjonowania. Zawiera ona szereg zadań, które Szczep ma na celu realizować, do których zalicza się:

• tworzenie dogodnych warunków dla drużyn wchodzących w skład Szczepu,
• koordynacja pracy drużyn oraz zapewnienie im metodycznego i programowego wsparcia,
• wspieranie pracy kadry Szczepu, w szczególności drużynowych,
• inicjowanie, koordynowanie i wspieranie wspólnych oraz samodzielnych przedsięwzięć drużyn, ze szczególnym uwzględnieniem akcji letnich i zimowych,
• tworzenie wspólnoty instruktorskiej,
• dbanie o pozytywny wizerunek harcerstwa, Szczepu oraz jego drużyn,
• zachowanie jedności drużyn i ich dziedzictwa.

Również Konstytucja precyzyjnie opisuje rolę komendanta Szczepu, jego pierwszego zastępcy oraz Rady Szczepu. Proces wyboru komendanta znajduje się w rękach Rady Szczepu, która składa się z drużynowych. To właśnie oni dokonują wyboru spośród zgłoszonych kandydatów, a kandydat ma obowiązek być instruktorem harcerskim. Głosowanie nad wyborem jest przeprowadzane w formie tajnej i wymaga uzyskania zwykłej większości głosów.

Pierwszy zastępca komendanta jest wybierany spośród instruktorów drugiego związku harcerskiego w kolejnym głosowaniu. Warto zaznaczyć, że nie ma obowiązku rotacji w tej kwestii. Zarówno komendant, jak i jego pierwszy zastępca pełnią swoje funkcje przez okres dwóch lat. Po upływie roku Rada Szczepu może udzielić albo nie udzielić absolutorium dla Komendy.

Komendant ma także możliwość mianowania większej liczby zastępców, w tym zastępcy odpowiedzialnego za gromady zuchowe, co umożliwia elastyczne zarządzanie szczepem oraz skuteczniejsze realizowanie jego zadań.

Piosenka obrzędowa Szczepu

Pieśnią, która towarzyszy harcerzom podczas ognisk, jest „Piosenka” autorstwa Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Jej tekst wyraża uczucia i obrazy, które głęboko poruszają każdego, kto miał okazję jej wysłuchać.

Znów wędrujemy ciepłym krajem,
malachitową łąką morza.
Ptaki powrotne umierają
wśród pomarańczy na rozdrożach.
Na fioletowoszarych łąkach
niebo rozpina płynność arkad.
Pejzaż w powieki miękko wsiąka,
zakrzepła sól na nagich wargach.
A wieczorami w prądach zatok
noc liże morze słodką grzywą.
Jak miękkie gruszki brzmieje lato
wiatrem sparzone jak pokrzywą.
Przed fontannami perłowymi
noc winogrona gwiazd rozdaje.
Znów wędrujemy ciepłą ziemią,
znów wędrujemy ciepłym krajem.

Muzykę do tego utworu skomponował Grzegorz Kuraszkiewicz, a dodatkowo dostępna jest też wersja muzyczna stworzona przez Grzegorza Turnaua. Dzięki temu pieśń zyskuje różnorodne interpretacje, które są źródłem inspiracji i radości dla uczestników harcerskiego życia.

Harcerska Baza Turystyczna na Sokołówce

Od 1982 roku szczep ma swoją własną bazę turystyczną w malowniczej Kotlinie Kłodzkiej, która jest istotnym miejscem dla harcerzy i zuchów. Chata, którą szczep pozyskał od Nadleśnictwa Bystrzyca Kłodzka, znajduje się na Sokołówce w Polanicy-Zdroju, usytuowanej na skraju Gór Bystrzyckich.

Niestety, 8 lutego 2016 roku, baza została dotkliwie dotknięta tragedią, gdyż uległa całkowitemu spaleniu. To wydarzenie wstrząsnęło całą społecznością harcerską, która nieustannie pamięta o tym miejscu. Jednakże w 2018 roku Harcerska Fundacja „Pomarańczarni” podjęła działania, aby zapewnić nową bazę, nabywając nową Chatę, która mieści się w Szczytnej.

Od tego momentu, odbywają się regularne wyjazdy remontowe, w których biorą udział zarówno byli, jak i obecni harcerze „Pomarańczarni”. Ten wspólny wysiłek na rzecz odbudowy i modernizacji bazy nie tylko wzmacnia relacje między harcerzami, ale także przyczynia się do dalszego rozwoju duchowego i społecznego młodzieży.

Harcerska Fundacja Pomarańczarni

W 1992 roku z inicjatywy byłych harcerzy oraz instruktorów Pomarańczarni powstała Harcerska Fundacja „Pomarańczarni”. Jej działalność skupia się na wspieraniu drugiego Szczepu, a także angażowaniu się w różnorodne inicjatywy społeczne.

Fundacja ta odgrywa znaczącą rolę jako koło przyjaciół harcerstwa, a jej status organizacji pożytku publicznego (OPP) pozwala na jeszcze efektywniejsze działania na rzecz społeczności lokalnej.

Drużynowi 23 WDH „Pomarańczarnia” (w latach 1920-1974)

W ramach historii 23 Warszawskich Drużyn Harcerskich i Zuchowych „Pomarańczarnia” istotnym elementem są drużynowi, którzy pełnili swoją rolę w latach 1920-1974. Poniżej przedstawiamy szczegółowe zestawienie z ich nazwiskami oraz informacjami o okresach sprawowania funkcji.

Okres	Nazwisko i imię	Notatki
23 listopada 1920–1923	hm. Andrzej Starzyński	–
1923–1925	Leszek Dulęba	–
1925–1926	Jerzy Hryniewiecki	–
1926–1927	Stanisław Herbst	–
1927–1932	phm. Leszek Górski	–
1932	hm. Antoni Zieliński	–
1932–1937	hm. Władysław Olędzki	(od października 1936 jako komendant Gniazda 23 WDH, w składzie 3 drużyny specjalistyczne oraz 1 drużynę przygotowawczą)
1936–1937	phm. Stanisław Prowans	(drużynowy drużyny topograficznej)
1936–1937	phm. Andrzej Próchnicki	(drużynowy drużyny radiowej)
1936–1937	phm. Zbigniew Makowiecki	(drużynowy drużyny wodnej)
1936–1937	phm. Jan Jacek Kuna	(drużynowy drużyny przygotowawczej)
1937	phm. Władysław Zozuliński	(p.o. komendanta Gniazda 23 WDH)
1937–1938	phm. Leszek Zieliński	(komendant Gniazda 23 WDH)
1937	–	integracja drużyn specjalistycznych w drużynę starszą oraz przekształcenie drużyny przygotowawczej w drużynę młodszą
1937–1938	phm. Jan Lukas	(drużynowy drużyny starszej)
1937–1939	hm. Jerzy Kozłowski	(drużynowy drużyny młodszej)
1934–1936	Marian Łobzowski	(drużynowy drużyny zuchowej)
1937–1939	Andrzej Drewnowski	(drużynowy drużyny zuchowej)
1938	–	powstanie Szczepu 23 WDH
1938–1939	hm. Lechosław Domański „Zeus”	(komendant Szczepu 23 WDH)
1938–1939	hm. Tadeusz Zawadzki	(drużynowy drużyny starszej)
1939	–	w listopadzie nastąpił podział na drużynę harcerską oraz krąg starszoharcerski
1939–1942	hm. Jerzy Kozłowski „Jurwiś”	(drużynowy drużyny harcerskiej)
1942–1943	phm. Miron Zachert-Okrzanowski	(drużynowy drużyny harcerskiej)
1939–1943	hm. Tadeusz Zawadzki „Zośka”	(krąg starszoharcerski – od 1941 jako I Wojenna Pomarańczarnia)
1943–1944	phm. Andrzej Długoszowski „Andrzej Długi”	(krąg starszoharcerski – II Wojenna Pomarańczarnia)
1945	–	w kwietniu nastąpiła reaktywacja drużyny
1945	Leszek Kołacz	–
1945	Jerzy Artman	–
1945–1947	Michał Glinka	–
1947–1949	Lech Dzikiewicz	–
1949	Andrzej Brenneisen	–
1949–1956	–	przerwa w działalności drużyny z powodu likwidacji harcerstwa przez władze;
1956	Ryszard Pietrzak	(próba reaktywacji drużyny w OHPL)
1957–1960	Wanda Kobyłecka (drużynowa drużyny żeńskiej)	(po reaktywacji drużyny w ZHP)
1957	Andrzej Miłkowski	(drużynowy drużyny męskiej) (po reaktywacji drużyny w ZHP)
1957–1959	Tadeusz Fornal (drużynowy drużyny męskiej)	–
1957	Sław Milewski	(komendant Szczepu)
1957–1958	Antoni Lech Zawiślański	–

Komendanci szczepu od 1974

W roku 1974 drużyna „Pomarańczarnia” przekształciła się w szczep, co oznaczało nowy rozdział w jej historii.

Okres	Imię i nazwisko	Notatki
IX 1974 – IX 1977	Krzysztof Popiński	–
IX 1977 – IX 1978	Stanisław Bańkowski	–
IX 1978 – IX 1979	Marta Wąsowska	–
IX 1979 – IX 1980	Michał Brzewski	–
IX 1980 – VIII 1982	Marek Podwysocki	–
VIII 1982 – III 1983	Stanisław Bańkowski	–
III 1983 – IX 1983	Maciej Węgierek	–
IX 1983 – VIII 1984	Marek Podwysocki	–
VIII 1984 – IV 1986	Tomasz Bieliński	–
IV 1986 – VI 1987	Piotr Kostro	–
VI 1987 – X 1987	Marcin Czołnik	–
X 1987 – VI 1989	Grzegorz Mech	–
IX 1988 – XII 1988	Sławomir Chmielewski	p.o. komendanta
VI 1989 – X 1989	Edyta Wieczorek	–
XI 1989 – III 1991	Paweł Ochwat	początkowo przewodniczący Rady Szczepu
IX 1992 – XI 1993	Edyta Wieczorek	–
XI 1993 – XI 1994	Łukasz Kłopotowski	–
XI 1994 – XII 1995	Andrzej Mikulski	–
IV – XI 1995	Cezary Figurski	p.o. komendanta
XII 1995 – IX 1996	Cezary Figurski	–
IX 1997 – V 1998	Piotr Kołodziejczyk	(początkowo przewodniczący Rady Szczepu)
Rok 1998	–	Podział Szczepu na ZHR i ZHP
VI 1998 – XI 2002	Marcin Ciastoń	ZHR
X 2000 – XI 2002	Piotr Kołodziejczyk	ZHP
XI 2002 – V 2004	Kamila Wajszczuk	ZHP
XI 2002 – V 2004	Katarzyna Ołowska	ZHR
Rok 2004	–	Wejście w życie nowej Konstytucji Szczepu
V 2004 – XI 2005	Kamila Wajszczuk	I z-ca Katarzyna Ołowska
XI 2005 – IX 2007	Krzysztof Ołowski	I z-ca Areta Czerwińska
IX 2007 – IX 2009	Helena Anna Jędrzejczak	I z-ca Marta Doniec
IX 2009 – IX 2012	Antoni Morawski	I z-ca Karolina Kłosińska
IX 2012 – XI 2016	Marcin Kornatowski	I z-ca Dorota Kosińska
XI 2016 – XI 2018	Jadwiga Pisarska	I z-ca Natalia Byczkowska
XI 2018 – X 2019	Aleksandra Wierzbicka	I z-ca Alicja Chmielewska
X 2019 – XI 2021	Alicja Chmielewska	I z-ca Agata Wrzosek
XI 2021 – XI 2023		I z-ca Weronika Szemant
XI 2023 – obecnie	Agata Taranienko	I z-ca Inga Kosturbiec

Drużyny szczepu

W ramach naszego szczepu, prezentujemy różnorodne drużyny, które angażują się w działania harcerskie oraz zuchowe w Warszawie. Poniżej zamieszczamy szczegółowe informacje dotyczące poszczególnych grup.

Nazwa grupy	Typ	Obszar działania	Organizacja
Tajemnicza Polana	gromada zuchów	Służew	ZHP
Zaczarowany Las	gromada zuchenek	Gocław	ZHR
Mleczna Droga	gromada zuchenek	Targówek	ZHR
Skała	drużyna harcerek	Gocław	ZHR
Przełęcz	drużyna harcerek	Targówek	ZHR
Grań	drużyna harcerzy	Gocław	ZHR
Kaskada	drużyna harcerska	Służew	ZHP
Połonina	drużyna starszoharcerska	Służew	ZHP
Binduga	drużyna wędrownicza	Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego	ZHP

Znani harcerze „Pomarańczarni”

W gronie znanych postaci związanych z Warszawskimi Drużynami Harcerskimi i Zuchowymi „Pomarańczarnia” znajdują się wyjątkowe osobistości, które odegrały istotne role w historii Polski.

• Jędrzej Augustyński – pełnił funkcję menedżera w firmie TISSA, a także był żołnierzem Armii Krajowej i harcmistrzem. Zasłynął jako członek Naczelnictwa Harcerstwa Polskiego oraz oficer do zleceń w Kompanii Harcerskiej Batalionu „Gustaw”. Niestety, poległ w czasie powstania warszawskiego,
• Krzysztof Kamil Baczyński – znany poeta oraz żołnierz Armii Krajowej, który również zginął w powstaniu warszawskim,
• Maciej Bittner – harcerz Szarych Szeregów i pierwszy dowódca 1 kompanii „Felek” Batalionu „Zośka”,
• Jan Bytnar – podporucznik Armii Krajowej oraz harcerz Szarych Szeregów, którego postać została uwieczniona w literaturze przez Aleksandra Kamińskiego w książce pt. Kamienie na szaniec,
• Leszek Dąbrowski – polski architekt, urbanista i dziekan Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej, profesor Politechniki Szczecińskiej,
• Maciej Aleksy Dawidowski – sierżant podchorąży Armii Krajowej, również bohater wspomnianej książki Kamińskiego,
• Juliusz Demel – profesor historii, autor wielu książek i publikacji,
• Leszek Dulęba – inżynier lotniczy, współtwórca samolotów RWD,
• Zbigniew Flisowski – historyk, publicysta i autor prac dotyczących działań morskich z czasów II wojny światowej,
• Stanisław Herbst – historyk, varsavianista i badacz dziejów nowożytnych,
• Jerzy Hryniewiecki – architekt, współautor projektów takich jak katowicki Spodek oraz Stadion X-lecia w Warszawie,
• Konstanty Jeleński – znany intelektualista oraz krytyk literacki, związany z paryską „Kulturą”,
• Witold Lutosławski – wybitny kompozytor, uhonorowany Orderem Orła Białego,
• Jan Rodowicz – żołnierz Armii Krajowej i harcerz Szarych Szeregów,
• Bohdan Świderski – podporucznik Armii Krajowej, uczestnik powstania warszawskiego,
• Edward Szpilrajn (Edward Marczewski) – wybitny matematyk, profesor i rektor Uniwersytetu Wrocławskiego,
• Jan Wuttke – podporucznik Armii Krajowej, który brał udział w powstaniu warszawskim w szeregach batalionu „Zośka”,
• Tadeusz Wuttke – także podporucznik Armii Krajowej i uczestnik powstania w tym samym batalionie,
• Ryszard Załęski – żołnierz AK oraz plutonowy podchorąży, uczestnik powstania warszawskiego,
• Tadeusz Zawadzki – podporucznik AK oraz komendant GS w Warszawie, bohater książki „Kamienie na szaniec”,
• Stanisław Ciupalski – kapral podchorąży i podharcmistrz, uczestnik powstania warszawskiego w batalionie „Zośka”,

współcześnie

• Czesław Bielecki – polityk oraz architekt, który był aktywnym działaczem opozycji w PRL i posłem na Sejm III kadencji,
• Jan Jabłkowski – inżynier oraz dyrektor Przemysłowego Instytutu Automatyki i Pomiarów, współwłaściciel Domu Towarowego Braci Jabłkowskich w Warszawie,
• Magdalena Jaworska – zdobywczyni tytułu Miss Polonia w 1984 roku,
• Marcin Meller – znany dziennikarz oraz prezenter telewizyjny,
• Katarzyna Piekarska – polityk, która w latach 1993–2007 pełniła funkcję posłanki na Sejm w IV i V kadencji,
• Dorota Wellman – dziennikarka związana z telewizją TVN,
• Wojciech Zimiński – dziennikarz oraz artysta kabaretowy, współprowadzący popularny program „Szkło kontaktowe”,

Ciekawostki

Szczep 23 Warszawskich Drużyn Harcerskich i Zuchowych „Pomarańczarnia” ma interesującą historię, pełną ciekawych faktów i osiągnięć. Oto niektóre z nich:

• Skrót nazwy Szczepu – Pomaton stał się inspiracją dla grupy instruktorów Szczepu, w tym m.in. Piotra Kabaja, Tomasza Kopeć, Moniki Zapendowskiej i Piotra Kostro, którzy utworzyli wytwórnię fonograficzną, znaną obecnie jako EMI Music Poland,
• W drugiej połowie lat 30. Witold Lutosławski, będący harcerzem 23 WDH, stworzył operę La Scautia, która była wystawiana przez harcerzy,
• W Szczepie tradycyjnie używa się szczególnego sznura funkcyjnego w kolorze pomarańczowym, który wskazuje na osobę pełniącą funkcje kwatermistrzowskie — dla kwatermistrza Szczepu oraz dla kwatermistrza drużyny w wersji z ramienia,
• p- d- e.

Istnieje także organizacja o nazwie Unia Najstarszych Drużyn Harcerskich Rzeczypospolitej, która zrzesza wiele drużyn harcerskich.

3 KDH „Zielony Szlak” Szczep 5 KDH „Wichry” Szczep 6 KDH „Leśni Ludzie” Szczep 7 KDH „Szara Siódemka” Szczep „Czarna 13 Krakowska” XV ŁDH „Zielony Płomień” II ŁDH im. Waleriana Łukasińskiego XIV Szczep Harcerski „Czternastka” XIV Szczep Harcerski „Błękitna Czternastka” Szczep 1 WDH „Czarna Jedynka” Szczep 16 WDHiGZ XXI WDH „Puszcza” 22 Szczep „Watra” im. hm. Kazimierza Skorupki Szczep 23 WDH „Pomarańczarnia” 62 Szczep WDHiGZ „Polanie” im. Króla Bolesława Chrobrego 62. Szczep Harcerski „Gaudium”

---

Oceń: Szczep 23 Warszawskich Drużyn Harcerskich i Zuchowych „Pomarańczarnia”

---