Tadeusz Kamil Marcjan Żeleński, powszechnie znany pod pseudonimem „Boy”, to postać wyjątkowa w polskiej kulturze. Jego życie, rozpoczęte 21 grudnia 1874 roku w Warszawie, a zakończone tragicznie 4 lipca 1941 roku we Lwowie, jest przykładem niezwykłej kariery, na którą składają się liczne osiągnięcia w dziedzinie literatury, krytyki oraz działalności społecznej. Z wykształcenia lekarz, Żeleński był także tłumaczem, poetą-satyrykiem oraz eseistą.
W swojej twórczości przełożył na język polski klasyczne dzieła literatury francuskiej, w tym Pieśń o Rolandzie, Gargantuę i Pantagruela Rabelais’go, a także Tristana i Izoldę. Jego znaczące przekłady obejmowały również prace filozoficzne Kartezjusza i Pascala, sztuki Molière’a, a także dzieła Stendhala oraz poezje Verlaine’a. Do jego zasług należy także przetłumaczenie powieści takich jak W poszukiwaniu straconego czasu Prousta czy Lochy Watykanu André Gide’a.
Żeleński ukończył studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, co pozwoliło mu na aktywną działalność jako lekarz oraz krytyk teatralny. Od młodych lat był zaangażowany w życie towarzyskie i artystyczne Krakowa, gdzie obracał się w kręgu bohemy. Znany był z przyjaźni ze Stanisławem Przybyszewskim oraz z pracy twórczej w kabarecie Zielony Balonik, co przyczyniło się do jego renomy jako kontrowersyjnego satyryka.
Podczas I wojny światowej pełnił funkcję lekarza kolejowego w armii austro-węgierskiej. Po zakończeniu konfliktu, w 1919 roku, został recenzentem teatralnym w krakowskim dzienniku „Czas”. Z czasem objął stanowisko kierownika literackiego Teatru Polskiego w Warszawie, co stanowiło kolejny krok w jego karierze. Jego osiągnięcia zostały docenione, gdy w 1928 roku otrzymał nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek, a pięć lat później został członkiem Polskiej Akademii Literatury.
Tadeusz Boy-Żeleński był także znanym działaczem społecznym, który w swoich poglądach antyklerykalnych nie wahał się krytykować sytuacji społecznej. W swojej pracy „Nasi okupanci” jasno wyrażał swoje poglądy na temat świadomego macierzyństwa, antykoncepcji i edukacji seksualnej, postulując również legalizację aborcji. Współpracował z feministką Ireną Krzywicką, z którą prowadził w Warszawie Poradnię Świadomego Macierzyństwa. Ta działalność okazała się niezwykle istotna, ponieważ w 1932 roku poradnia przyjęła ponad cztery tysiące pacjentek.
Po wybuchu II wojny światowej Boy przeniósł się do Lwowa, gdzie w październiku 1939 roku objął stanowisko kierownika katedry historii literatury francuskiej na Uniwersytecie Lwowskim. W nowej rzeczywistości współpracował z radziecką administracją, publikując artykuły w „Czerwonym Sztandarze”. Jego cieplejsze nastawienie do nowej władzy sowieckiej nie przysłoniło jednak jego troski o losy deportowanych. Niestety, tragiczny finał jego życia miał miejsce w nocy z 3 na 4 lipca 1941 roku, kiedy to w Lwowie został aresztowany i zamordowany razem z innymi profesorami.
Życiorys
Pochodzenie
Tadeusz Żeleński, znany szerzej jako Tadeusz Boy-Żeleński, był synem pisarki Wandy z Grabowskich oraz kompozytora Władysława Żeleńskiego. W jego rodzinie było dwóch braci: Edward oraz Stanisław, który stał się właścicielem pierwszej nad Wisłą pracowni witrażowej. Rodzina Żeleńskich nosiła herb Ciołek, a w bliskim kręgu rodzinnym znajdował się również brat cioteczny Tadeusza, poeta Kazimierz Przerwa-Tetmajer.
Tablica genealogiczna przodków Tadeusza Boya-Żeleńskiego
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ |
| _ | Andrzej Żeleński | ||||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | Marcjan Żeleński (1804–1846) | _ | |||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||
| _ | Józefina de Dahlke | ||||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | Władysław Żeleński | _ | |||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||
| _ | Kajetan Russocki | ||||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | Kamilla Russocka | _ | |||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||
| _ | Marianna Dembińska | ||||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | Tadeusz Boy-Żeleński | _ | |||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ |
| _ | Mikołaj Grabowski | ||||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | Jan Andrzej Grabowski | _ | |||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||
| _ | Franciszka Piasecka. | ||||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | Wanda Grabowska | _ | |||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||
| _ | Jan Alfons Jasiński | ||||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | Izabela Jasińska | _ | |||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||
| _ | Klara Teresa Szymanowska | ||||||||||||
| _ | |||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
Młodość
W latach 1892-1900 Tadeusz Żeleński podjął studia z zakresu medycyny na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wcześniej uczęszczał do I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego. Choć zaczął edukację, żył w sposób dość lekkomyślny; unikał trwogi i skupił się na nocnych zabawach oraz hazardzie. Na rok zarzucił studia z powodu nałogu karciarskiego, przywracając do swojego życia temat pieniędzy. Wówczas zdecydował się na stypendium wojskowe, co wiązało się z dalszą służbą w armii austro-węgierskiej po zrealizowaniu programu studiów. Teoretycznie, udając chorobę psychiczną, udało mu się zrezygnować z wojska, aczkolwiek został powołany z powodu I wojny światowej jako lekarz wojskowy, Stabstarzt.
W 1898 roku, po przybyciu Stanisława Przybyszewskiego do Krakowa, Tadeusz stał się jego bliskim towarzyszem. Jego uczucie do żony Przybyszewskiego, Dagny Juel, było także niezwykłe; Tadeusz zafascynowany był jej osobą. W 1901 roku uzyskał dyplom medyczny i podjął pracę w Szpitalu św. Ludwika. Niestety, praca nie zmieniła jego stylu życia – nadal bywał w lokalnych kawiarniach, takich jak „U Turlińskiego” czy „Jamie Michalika”.
Początek XX wieku
W roku 1904 Żeleński zawarł związek małżeński z Zofią Pareńską, która stała się pierwowzorem dla postaci Zosi w dramacie Wesele (1901) autorstwa Stanisława Wyspiańskiego. Tadeusz był świadkiem wydarzenia, które zainspirowało Wyspiańskiego do napisania tego dzieła. Związek ten został zaaranżowany przez rodziców, przyjaźń pomiędzy matkami obu młodych ludzi odegrała ważną rolę w ich połączeniu. Zofię poznał w willi jej rodzinnej w Tenczynku. Powiększyli swoją rodzinę o Stanisława Żeleńskiego, który później zdobył uznanie jako aktor.
W latach 1901-1906 Tadeusz pracował w Szpitalu św. Ludwika jako pediatra, gdzie zainicjował, dzięki wsparciu pewnej bezpłodnej hrabiny, organizację „Kropla mleka”, pełniąc funkcję kierownika oraz doradcy medycznego. Rozpoczął pisanie pracy habilitacyjnej, ale po wyjeździe na stypendium do Paryża skupił się na literaturze francuskiej, której pozostał wierny na zawsze, przetłumaczył na język polski wiele klasyków, w tym dzieła Moliera, co zostało uhonorowane w 1914 roku odznaczeniem – orderem Palm Akademickich. Po powrocie do kraju, w 1906 roku, przyłączył się do kabaretu Zielony Balonik, gdzie pisał teksty satyryczne.
I wojna światowa
W okresie I wojny światowej Tadeusz Żeleński służył jako lekarz kolejowy w armii austriackiej. Jego doświadczenia wojenne oraz zmiany, jakie zaszły w świecie, miały istotny wpływ na jego późniejsze życie.
20-lecie międzywojenne
Rok 1919 przyniósł zmianę w jego karierze – zrezygnował z praktyki lekarskiej i został recenzentem teatralnym w krakowskim dzienniku „Czas”. Od 1922 roku osiedlił się w Warszawie, gdzie objął kierownictwo literackie w Teatrze Polskim. W 1928 roku otrzymał honor od Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek, będąc uznawanym za wybitnego krytyka, obok Wacława Borowego oraz Karola Irzykowskiego. Władze konserwatywne z niezadowoleniem przyjmowały jego liberalne poglądy i krytykę roli Kościoła katolickiego w życiu społecznym i politycznych sprawach Polski, co wywoływało intensywne protesty wśród niektórych środowisk literackich, w tym Karola Irzykowskiego. W 1933 roku został mianowany członkiem Polskiej Akademii Literatury.
Tadeusz, w związku z Ireną Krzywicką, z którą utrzymywał bliskie relacje, kierował prywatną warszawską kliniką zajmującą się świadomym macierzyństwem. Poradnia Świadomego Macierzyństwa rozpoczęła swoją działalność 27 października 1931 roku, przyjmując wkrótce liczne pacjentki – w następnym roku aż 4096. Organizował także placówki w Łodzi, Krakowie, Przemyślu oraz Gorlicach. W dodatku do „Wiadomości Literackich” pod nazwą Życie Świadome propagował nie tylko antykoncepcję, ale również edukację seksualną, postulując jednocześnie legalizację aborcji, by zlikwidować niebezpieczne podziemie aborcyjne.
Oprócz tego Żeleński regularnie uczestniczył w seansach spirytystycznych organizowanych przez Teofila Modrzejewskiego. Podczas jednego z seansów wyraził później swoje przemyślenia: „Nie silę się tu na tłumaczenie tych objawów […] Nie mam w tej rzeczy nic do gadania, ale tak dla siebie raczej skłonny jestem patrzeć na to mediumistycznie, jak na jakąś siłę tak samo niezbadaną dzisiaj, jak była niezbadaną niegdyś elektryczność lub niedawno radium”. W dniu 15 sierpnia 1937 roku przeszedł operację usunięcia wyrostka robaczkowego.
II wojna światowa
Po wybuchu II wojny światowej Tadeusz Żeleński udał się do Lwowa, zamieszkując u szwagra żony, profesora Jana Greka. W listopadzie 1939 roku Boy wraz z trzynastoma innymi pisarzami publicznie cieszył się z okupacji Kresów Wschodnich przez ZSRR, opisując upadek Polski jako „Upadek Polski szlacheckiej”, co w istotny sposób wspierało radziecką propagandę. Wyraził pełne poparcie dla nowego reżimu, co mogło być skutkiem jego fascynacji ideami Marksa i Engelsa, a także rewolucji francuskiej. W październiku 1939 roku został mianowany kierownikiem katedry historii literatury francuskiej na Uniwersytecie Lwowskim, a równocześnie uczestniczył w lwowskim oddziale Związku Literatów Polskich oraz w redakcji „Nowych Widnokręgów”, publikując w tamtejszym „Czerwonym Sztandarze”. W styczniu 1940 roku Boy został powołany do składu 16-osobowego zespołu redakcyjnego, którego celem było opracowanie 3-tomowego podręcznika historii literatury polskiej.
W 1940 roku, w trakcie zmanipulowanych wyborów, które miały na celu legitymizację władzy radzieckiej, Żeleński zachęcał do wspierania nowej władzy. Latem tego samego roku był gościem Wszechzwiązkowego Komitetu ds. Nauki w Moskwie, gdzie po powrocie entuzjastycznie pisał o Związku Radzieckim. Z relacji wynika, że wyrażał wdzięczność wobec władzy komunistycznej, dziękując za „wyzwolenie” pisarzy. Gdy Lwów został zajęty przez Niemców, w nocy z 3 na 4 lipca 1941 roku Tadeusz Żeleński został aresztowany wraz z profesorem Janem Grekiem i jego żoną Marią Pareńską-Grekową przez Einsatzkommando. Zmarł tej samej nocy, a jego ciało spoczęło w zbiorowej mogile na stoku Góry Kadeckiej. Na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, na grobie Żeleńskich, umieszczona jest pamiątkowa tablica:
Tadeusz Żeleński (Boy) ur. 21.12.1874, zm. 04.07.1941
Pamięci pisarza zamordowanego przez hitlerowców w lipcu 1941 we Lwowie i tam pochowanego w zbiorowej mogile.
Dzieła
Wstępy, które Tadeusz Boy-Żeleński sporządził do swoich przekładów z literatury francuskiej, zostały zebrane w trzech tomach pod wspólnym tytułem Mózg i płeć (seria 1–3, Warszawa, 1926–1928). Stanowią one zwięzły przegląd literatury francuskiej.
Boy-Żeleński dokonał podziału Młodej Polski na dwie kategorie: „tatrzańską” oraz „szatańską”, co umożliwiło wyodrębnienie najistotniejszych obszarów twórczości artystów jego czasów. W jego dorobku możemy znaleźć także wiele felietonów dotyczących zagadnień społecznych i obyczajowych, a także recenzji teatralnych — Boy-Żeleński przez długie lata pełnił funkcję krytyka teatralnego. Ponadto, stworzył szereg publikacji dotyczących historii literatury, które ukazały się za jego życia:
- Słówka. Zbiór wierszy i piosenek (Lwów, 1913),
- Markiza i inne drobiazgi (Kraków, 1914),
- Słońce jesienne (tryptyk) (Kraków, 1915),
- Z mojego dzienniczka. Akord smutku (Kraków – Warszawa 1917),
- Flirt z Melpomeną (Wieczór pierwszy, Warszawa, 1920; kolejne tomy: 1921, 1922, 1924, 1925, 1926, 1927, 1929, 1932),
- Antologia literatury francuskiej (Kraków, 1922),
- Molier (Warszawa, 1924),
- Pani Hańska (Lwów, 1925),
- Brewerie (Warszawa, 1926),
- Dziewice konsystorskie (Warszawa, 1929),
- Ludzie żywi (Warszawa, 1929),
- Pijane dziecko we mgle (Warszawa, 1929),
- Brązownicy (Warszawa, 1930),
- Marzenie i pysk (Warszawa, 1930),
- Piekło kobiet (Warszawa, 1930),
- Słowa grube i cienkie (Warszawa, 1931),
- Jak skończyć z piekłem kobiet? (Warszawa, 1932),
- Nasi okupanci (Warszawa, 1932),
- Znasz-li ten kraj? (Warszawa, 1932),
- Wakacje z prydumką (Warszawa, 1933),
- Balzac (Lwów, 1934),
- Obrachunki fredrowskie (Warszawa, 1934),
- Reflektorem w serce (Wrażenia teatralne) (Warszawa 1934),
- Nieco mitologii (Warszawa, 1935),
- Marysieńka Sobieska (Lwów, 1937),
- Murzyn zrobił swoje (Warszawa, 1938),
- Młoda Polska – wybór poezyj (Lwów, 1939; książka nie trafiła do sprzedaży, wznowiona w 1947 w Krakowie).
Dzieła zebrane Boya-Żeleńskiego zostały opublikowane po II wojnie światowej w serii wydawnictwa PIW, pod opieką Henryka Markiewicza. W 2006 roku Wydawnictwo Iskry zaprezentowało nieznaną wcześniej książkę W perspektywie czasu, opartą na odnalezionym manuskrypcie, który Boy-Żeleński złożył w lwowskim Wydawnictwie Mniejszości Narodowych na dwa tygodnie przed swoją śmiercią.
Przekłady (wybór)
Tadeusz Boy-Żeleński był renomowanym tłumaczem, który przełożył liczne dzieła literatury francuskiej na język polski. Jego prace przyczyniły się do wzbogacenia polskiej kultury literackiej.
Oto wybór jego przekładów, które stanowią ważną część europejskiego kanonu literatury:
- Pieśń o Rolandzie,
- Wielki testament François Villona,
- Tristana i Izoldę w opracowaniu Bédiera,
- wszystkie sztuki Molière’a,
- dramaty Pierre’a de Marivaux,
- Fedrę Jeana Baptiste’a Racine’a,
- komedie Pierre’a Beaumarchais’go (Cyrulik sewilski i Wesele Figara),
- dzieła Woltera,
- rozprawy Kartezjusza,
- rozprawy Pascala,
- część wierszy Verlaine’a (Elegie),
- Maksymy i rozważania moralne (1664) François de La Rochefoucaulda,
- Księżnę de Clèves Madame de La Fayette,
- listy markizy de Sévigné,
- listy panny de Lespinasse,
- Monteskiusza (Listy perskie i O duchu praw),
- Denisa Diderota,
- Michela de Montaigne’a (Próby),
- François Rabelais’go (Gargantua i Pantagruel),
- Rousseau,
- Balzaka (cykl Komedia ludzka),
- Marcela Prousta (cykl W poszukiwaniu straconego czasu),
- Stendhala (m.in. Czerwone i czarne, Pustelnię parmeńską),
- Pierre’a de Brantôme (m.in. Żywoty pań swawolnych),
- Bossueta,
- Henri de Saint-Simona,
- Benjamina Constanta,
- Alfreda de Musseta,
- Théophile’a Gautiera,
- Henriego Murgera,
- Alfreda Jarry’ego (Ubu Król),
- Anatole’a France’a (Komedia o człowieku który zaślubił niemowę),
- André Gide’a (Lochy Watykanu),
- Pierre-Jeana de Bérangera,
- François-René de Chateaubrianda,
- Alaina-René Lesage’a,
- Crebillona syna,
- Jacques’a H. Bernardin de Saint-Pierre’a (Paweł i Wirginia),
- Pierre’a Choderlosa de Laclosa (Niebezpieczne związki).
Odznaczenia
Tadeusz Boy-Żeleński, wybitny polski poeta i tłumacz, otrzymał wiele prestiżowych odznaczeń za swoją działalność. Poniżej przedstawione są niektóre z nich:
- Oficer Akademii (1914, za kompletny przekład dzieł Molière’a),
- Krzyż Kawalerski Legii Honorowej (1922),
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923),
- Krzyż Oficerski Legii Honorowej (1927),
- Krzyż Komandorski Legii Honorowej (1934).
Upamiętnienie
Od 1957 roku, polska sekcja Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych przyznaje Nagrodę im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego, wyróżniającą artystów za ich wkład w dziedzinie teatru. W 2015 roku rozpoczęto przyznawanie Nagrody Prezydenta Miasta Gdańska za Twórczość Translatorską im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego, co również świadczy o znaczeniu jego pracy i wpływu na kulturę.
W Krakowie, imię Tadeusza Boya-Żeleńskiego nosi Teatr Bagatela, który od 1972 roku kontynuuje tradycję zagłębiania się w twórczość tego znakomitego pisarza. W stolicy, w latach 50. XX wieku, na frontowej ścianie kamienicy przy ul. Smolnej 11, umieszczono tablicę pamiątkową poświęconą jego pamięci.
W dawnym mieszkaniu autora, znajdującym się w budynku Wydawnictwa Iskry przy ul. Smolnej 11, istniało do 2014 roku jego niewielkie muzeum biograficzne, znane jako Salon Boya-Żeleńskiego. Po przeniesieniu wydawnictwa do nowej siedziby przy al. Wyzwolenia 18, muzeum nie zostało odtworzone, co może być stratą dla miłośników jego twórczości.
Na Plantach w Krakowie znajduje się brązowe popiersie Boya, usytuowane na skwerze naprzeciwko Muzeum Archeologicznego, w bliskim sąsiedztwie Wawelu. Pomnik, za którego powstanie odpowiadał Edward Krzak, został ufundowany w 1980 roku jako wyraz uznania dla jego twórczości.
Nazwisko Tadeusza Boya-Żeleńskiego widnieje również na tablicach pamiątkowych oraz innych obiektach upamiętniających tragiczne wydarzenia związane z mordem profesorów lwowskich. Wiele ulic nosi jego imię w różnych miastach Polski, w tym w Chełmie Śląskim, Częstochowie, Działdowie, Gliwicach, Jaworze, Jaworznie, Katowicach, Kielcach, Krakowie, Krotoszynie, Legnicy, Lwowie, Łodzi, Nowym Sączu, Rzeszowie, Środzie Śląskiej, Tarnowie, Tychach, Warszawie, Wrocławiu oraz Zabrzu.
Natomiast różne instytucje edukacyjne również uhonorowały jego imię, przyznając je m.in.: Gimnazjum nr 21 w Krakowie (w latach 2004-2017), Szkoła Podstawowa nr 107 w Krakowie (od 1977) oraz LXXXII Liceum Ogólnokształcące w Warszawie (wchodzące w skład Zespołu Szkół Odzieżowych, Fryzjerskich i Kosmetycznych nr 22; lata 1996–2013).
Nie można zapomnieć o tym, że jego imię zostało nadane również przylądku antarktycznemu, co stanowi kolejne świadectwo oddania hołdu tej wielkiej postaci. Poniżej przedstawiamy szczegóły dotyczące rodzin Żeleńskich i Pareńskich:
.mw-parser-output .familytree td{background:white;color:black}html.enable-dark-skin .mw-parser-output .familytree td{background:#303030;color:rgb(216,216,216)}
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Biografie
Oto zestawienie najważniejszych publikacji poświęconych Tadeuszowi Boyowi-Żeleńskiemu, które przybliżają jego życie oraz twórczość. Warto zacząć od książki Józefa Hena pt. Błazen – wielki mąż. Opowieść o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim, wydanej przez Wydawnictwo Iskry.
Kolejną pozycją jest Boy we Lwowie, redagowana przez Barbarę Winklową, opublikowana przez Oficynę Wydawniczą „Rytm” w 1992 roku. Ta książka znajduje się również w wersji elektronicznej.
Nie można pominąć książki Henryka Markiewicza zatytułowanej Boy-Żeleński, wydanej przez Wydawnictwo Dolnośląskie w 2001 roku w serii A to Polska właśnie.
Inne istotne tytuły to Boy-Żeleński autorstwa Wojciecha Natansona, wydana w Warszawie przez Ludową Spółdzielnię Wydawniczą w 1983 roku, oraz publikacja Boy (dr Tadeusz Żeleński). Lekarz, pisarz, społecznik S. Sterkowicza, która ukazała się w Warszawie w 1960 roku, z drugą edycją w 1974.
Barbara Winklowa również przyczyniła się do literatury o Boyu, pisząc Tadeusz Żeleński (Boy). Twórczość i życie, wydaną w Warszawie w 1967 roku. Twórczość Tadeusza Boya-Żeleńskiego została ukazana w Po prostu Boy. Kronika życia i twórczości Tadeusza Boya-Żeleńskiego autorstwa S. Sterkowicza, wydanej w Toruniu w 1994 roku.
Warto zapoznać się także z biografią napisaną przez Winklową, Nad Wisłą i nad Sekwaną. Biografia Tadeusza Boya-Żeleńskiego, która ukazała się w Warszawie w 1998 roku. Nie można zapomnieć o pracy Wacława Borowego pt. Boy jako tłumacz, wydanej w 1922 roku.
W zbiorze Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939-1940, wydanym przez Oficynę Wydawniczą „Rytm” w 1999 roku, znajdziemy również fragmenty dotyczące Boya. Brak w nim jednak numerów stron.
Również książka Boyowie. Zofia i Tadeusz Żeleńscy autorstwa B. Winklowej, wydana przez Wydawnictwo Literackie w Krakowie w 2001 roku, stanowi cenną lekturę. Na koniec, warto zwrócić uwagę na pracę Dominiki Niedźwiedź, Jak Tadeusz Żeleński stworzył Boya: Strategie, autokreacje, wizerunki, wydaną przez Księgarnię Akademicką w Krakowie w 2022 roku.
Pozostali ludzie w kategorii "Kultura i sztuka":
Eugeniusz Chruścicki | Krystyna Pac-Gajewska | Janusz Kondratowicz | Jerzy Kreczmar | Mirosław Piotrowski (grafik) | Józef Chwedczuk | Róża Etkin | Marcin Stępniak | Antoni Gawiński | Janusz Warmiński | Jerzy Krasowski (aktor) | Marcin Jarnuszkiewicz | Piotr Maszyński | Aleksander Wat | Edyta Bartosiewicz | Beatrycze Łukaszewska | Krystyna Nyc-Wronko | Krzysztof Szuster | Ryszard Makowski | Adolf BożyńskiOceń: Tadeusz Boy-Żeleński