Ulica Rakowiecka w Warszawie

---

Historia

Początki i pochodzenie nazwy

Ulica Rakowiecka, niegdyś odgrywająca rolę wsi Mokotów, stanowiła ważny szlak prowadzący do osad zwanych Rakowiec oraz Wyględów. W XVIII wieku jej przebieg wśród pól i ogrodów stawał się coraz bardziej znaczący, a około 1850 roku nastąpiła jej regulacja. W miarę upływu lat, Rakowiec oddzielił się od Rakowieckiej za sprawą powstania ogródków działkowych, a obecnie tej części dzielnicy towarzyszy osiedle Ekopark.

Wczesne lata XX wieku zaowocowały powstaniem istotnych budynków, które zmieniły oblicze tej ulicy, w tym:

• 1897–1900: siedziba Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności,
• 1900: kompleks 20 budynków koszar Lejb-Gwardyjskiego Keksholmskiego Pułku Piechoty oraz cerkiew, która obecnie znana jest jako Kościół Wniebowstąpienia Pańskiego,
• 1904: Więzienie Mokotowskie,
• 1910–1914: pierwsze kamienice przy ul. Puławskiej.

W 1916 roku obszar ten został wchlonięty w granice Warszawy, co rozpoczęło nowe etapy jego rozwoju urbanistycznego.

Dwudziestolecie międzywojenne

Około 1924 roku, wzdłuż Rakowieckiej rozpoczęto budowę gmachów Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, a także Szkoły Głównej Handlowej, z pierwszym pawilonem oddanym do użytkowania w 1925 roku. Okolica w tym okresie przeżywała intensywną rozbudowę: powstawały zarówno eleganckie wille, jak i nowe kamienice.

Ważnym momentem było uruchomienie tramwajowej trasy 2 października 1927 roku, która biegła od ulicy Puławskiej do nowej pętli „Kielecka”, położonej po północnej stronie ulicy. Tramwaje na tej trasie kursowały na prośbę Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, co ułatwiło studentom dotarcie na zajęcia.

W 1930 roku, na ul. Rakowieckiej 6, otwarto nowe pomieszczenia reaktywowanej dwa lata wcześniej Biblioteki Narodowej, w nowo wybudowanym gmachu Biblioteki Wyższej Szkoły Handlowej. Z kolei w 1933 roku, szkoła ta zmieniła nazwę na Szkołę Główną Handlową. Całościowy rozwój ulicy dopełniał wówczas Państwowy Instytut Geologiczny, który wprowadził się do nowego budynku w 1930 roku. Czas na przełomie lat 30. rozpoczął także działanie budynku Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, który oddano do użytku wiosną 1939 roku.

II wojna światowa

W trakcie II wojny światowej, zespół budynków Sztabu Głównego przy ul. Rakowieckiej 4 przekształcony został w koszary SS, znane jako SS-Stauferkaserne, a pobliskie więzienie także pełniło funkcje na rzecz okupanta.

W dniu 31 marca 1940 roku wznowiono kursowanie tramwajów na trasie od Puławskiej do pętli „Kielecka”, przerwane w wyniku bombardowań we wrześniu 1939 roku.

Powstanie warszawskie

Począwszy od 1 sierpnia 1944 roku, kiedy o godzinie 17:00 żołnierze Armii Krajowej zaatakowali niemieckie obiekty, Rakowiecka stała się miejscem walk powstańczych. 3 kompania szturmowa „Felka”, wspólnie z kompanią O-2, zdobyły gmach SGGW (Rakowiecka 26/30), niestety, cena tego zwycięstwa była wysoka – życie stracił dowódca 3 kompanii.

Zasadniczo jednak powstańcy doświadczali dużych strat podczas ataków w rejonie ulic Rakowieckiej i Puławskiej, co zmusiło ich do wycofania się w kierunku Lasu Kabackiego. W kolejnych dniach, pomimo wycofania, powstańcy zdołali zorganizować silny punkt oporu na Górnym Mokotowie i rozszerzyć swoje terytorium, chociaż nie zdołali całkowicie opanować linii Rakowieckiej.

W nocy z 1 na 2 sierpnia 1944 roku, niemieckie jednostki dopuściły się brutalnych represji na Mokotowie, a powstańcy AK zostali masowo rozstrzeliwani. 1 sierpnia, w koszarach Stauferkaserne stacjonował 3 batalion zapasowy, a 600 żołnierzy wspartych przez kompanię czołgów odpierało ataki polskie. Z kolei w pierwszych dniach powstania Niemcy utworzyli w koszarach prowizoryczne więzienie, gdzie przetrzymywali przede wszystkim mężczyzn. Lecz wkrótce rozpoczęli masowe wypędzanie cywilów, co doprowadziło do scen przerażających.

Więzienie w Stauferkaserne funkcjonowało przez długi czas, aż do połowy września 1944 roku. Często więźniów przesyłano do obozów przejściowych w Pruszkowie, po brutalnym czasie spędzonym w koszarach. Po 10 września 1944 roku, na Rakowiecką spadły bombardowania radzieckie.

Po zakończeniu zrywu niepodległościowego, 3 listopada 1944 roku, Niemcy zniszczyli Archiwum Akt Nowych, co spowodowało utratę znaczącej części jego zasobów.

Po wojnie

W dniu 22 stycznia 1946 roku, wznowiono kursowanie tramwajów na Rakowieckiej na odcinku między ulicą Puławską a pętlą „Kielecka”, z nowo wybudowanym torowiskiem. Po wojnie, ulicy tej nadano reputację związaną z okrucieństwem, zwłaszcza w kontekście działalności więzienia mokotowskiego na ul. Rakowieckiej 37, oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL w budynku pod numerem 2A.

W 1950 roku przy końcu ulicy wybudowano kino, które szybko zyskało nazwę „Moskwa”, a także popularność. Około 7 października 1956 roku, zmieniono trasę tramwajową, a 1 września 1967 roku zamknięto odcinek między ul. Puławską i aleją Niepodległości.

Po roku 1996, kino „Moskwa” zostało rozebrane, a na jego miejscu powstał kompleks „Europlex”, którego część zajmowały kina, a dziś mieszczą się tam biura i różne firmy usługowe. W I dekadzie XXI wieku, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego przeniosła się z Rakowieckiej na Ursynów.

W ostatnim czasie, 12 października 2023 roku, podpisano umowę na odbudowę linii tramwajowej na odcinku między ulicą Puławską a aleją Niepodległości, co planuje rozpocząć prace budowlane w czerwcu 2024 roku.

Ważniejsze obiekty

Strona północna ulicy Rakowieckiej to miejsce, gdzie znajduje się wiele istotnych dla stolicy instytucji. Należy wspomnieć o:

• Rakowiecka 2A – siedziba Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
• Rakowiecka 2D – siedziba Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych,
• Rakowiecka 4 – miejsce, w którym swoją działalność prowadzi Państwowy Instytut Geologiczny, a także znajduje się Muzeum Geologiczne (zabytek, nr rejestru: 877 z 20 listopada 1974 roku),
• Rakowiecka 4A – siedziba Sztabu Generalnego Wojska Polskiego,
• (Aleja Niepodległości 162) – zespół zabytkowych budynków Szkoły Głównej Handlowej w tym:
• Rakowiecka 22B – Budynek „B” (Pawilon Biblioteczny) z lat 1927–1930, zaliczany do zabytków w oparciu o decyzję A-911 z 1 lipca 2008 roku,
• Rakowiecka 24 – Budynek „A” (Pawilon Doświadczalny) powstały w latach 1924–1926, również uznawany za zabytek na podstawie tej samej decyzji,
• gmach główny, al. Niepodległości 162, wybudowany w latach 1951–1953,
• dom mieszkalny, ul. Rakowiecka 22, z lat 1951–1953,
• dom mieszkalny, ul. Rakowiecka 22A, oraz
  dom profesorski, ul. Rakowiecka 22C, z lat 1924–1935,
• Stacja podziemnego transportu Pole Mokotowskie zlokalizowana na skrzyżowaniu z al. Niepodległości,
• Rakowiecka 26/30 – przeszłe miejsce kampusu Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, gdzie obecnie znajduje się Krajowa Rada Sądownictwa,
• Rakowiecka 32 – warszawski ośrodek Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego,
• pętla tramwajowa w pobliżu ul. Rakowieckiej 32.

W kierunku południowym od rzekomej linii, znajdziemy dodatkowe istotne obiekty, w tym:

• Rakowiecka 7 – nieużytkowany budynek, który uprzednio służył jako hotel garnizonowy,
• Rakowiecka 19 – historyczny biurowiec oraz laboratorium Polskiej Spółki Wytworów Chemicznych Roche z 1926 roku, zaprojektowany przez Romualda Gutta, który po 1945 roku był siedzibą m.in. poselstwa Szwajcarii (1948–1950), Szpitala Amerykańskiego (1951), ambasady Holandii (1964–1990), ambasady Danii (1996–2006) oraz ambasady Turcji (od 2017),
• Rakowiecka 21 – zespół zabytkowy Domu Sierot Dziewcząt Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności z roku 1900 (do obiektu zalicza się: sierociniec, stróżówka oraz budynek gospodarczy, nr rejestru A-821 z 10 września 2008 roku). Od 2021 roku mieści się tu Państwowa Szkoła Muzyczna I st. im. Emila Młynarskiego,
• Rakowiecka 25/27 – biuro Dzielnicy Mokotów m. st. Warszawy,
• Rakowiecka 37 – Areszt Śledczy Warszawa-Mokotów, nazywany wyłacznie więzieniem mokotowskim,
• Rakowiecka 37a – miejsce Centralnego Zarządu Służby Więziennej,
• Rakowiecka 41 – nowoczesna kamienica, która znajduje się na rogu ul. Asfaltowej. Na jej ścianie można dostrzec dziurę oraz ślady rozprysku pocisku, który miało miejsce w trakcie powstania warszawskiego,
• (ul. Kielecka 45) – historyczny budynek z przed 1939 roku, który kiedyś należał do Jana Kiepury, a od 1953 roku to Szkoła Średnia przy Ambasadzie Rosji,
• Rakowiecka 61 – sanktuarium św. Andrzeja Boboli, w skład którego wchodzi także m.in. Akademia Katolicka.

Tablice pamiątkowe przy ul. Rakowieckiej

W sercu Warszawy, przy ul. Rakowieckiej, znajdują się liczne tablice pamiątkowe, które upamiętniają ważne wydarzenia i postacie historyczne związane z tym miejscem.

Na rogu ul. Puławskiej, przy jednym z budynków, umieszczono dwie tablice. Jedna z nich jest poświęcona Melchiorowi Wańkowiczowi, znanemu pisarzowi, który mieszkał tutaj w latach 1958-1974. Druga tablica honoruje opozycyjny salon literacki prowadzony przez Annę Erdman i Tadeusza Walendowskiego. Jej treść brzmi: „W tym domu w latach 1976–1979 działał opozycyjny salon literacki prowadzony przez Annę Erdman i Tadeusza Walendowskiego, propagujący niezależną kulturę – bywalcy i przyjaciele.”

Na budynku pod adresem Rakowiecka 15/17 znajduje się tablica poświęcona ofiarom zbrodni dokonanej przez hitlerowców. Napis głosi: „Miejsce uświęcone krwią Polaków poległych za wolność ojczyzny. 3 sierpnia 1944 hitlerowcy rozstrzelali przy ul. Rakowieckiej w domu pod nr. 4 15 osób. 4 sierpnia 1944 w domu pod nr. 5 10 osób i pod nr. 15/17 15 osób”. Tablica upamiętnia tragiczną pacyfikację mieszkańców podczas powstania warszawskiego, kiedy to zamordowano na tym terenie co najmniej 30 Polaków.

Warto również wspomnieć o tablicy znajdującej się pod adresem Rakowiecka 28, która odnosi się do działań 3 Kompanii Szturmowej „Felka” podczas Powstania Warszawskiego. Tablica informuje, że w pierwszym dniu powstania, kompania ta zdobyła budynki S.G.G.W., co wiązało się z tragicznymi stratami.

Następujące tablice znajdują się na murze więzienia mokotowskiego:

• tablica ufundowana przez żołnierzy AK, upamiętniająca 283 więźniów politycznych zamordowanych w tym miejscu w czasie terroru komunistycznego,
• tablica poświęcona Kazimierzowi Pużakowi,
• tablica poświęcona Kazimierzowi Moczarskiemu,
• tablica poświęcona Augustowi Emilowi Fieldorfowi,
• tablica poświęcona Hieronimowi Dekutowskiemu i żołnierzom jego oddziału oraz
• tablica ku pamięci pomordowanych podczas pacyfikacji więzienia przez oddziały SS 2 sierpnia 1944 roku.

Kolejnym ważnym punktem jest tablica umieszczona pod adresem Rakowiecka 57, która upamiętnia Krystynę Krahelską „Danutę”, poetkę i żołnierza AK, autorkę znanej pieśni „Hej chłopcy, bagnet na broń”. Zginęła ona tragicznie 2 sierpnia 1944 roku.

Na Rakowieckiej 59A znajduje się tablica, która upamiętnia odznaczenie Danuty Chądzyńskiej przez generała Stefana Roweckiego „Grota”, a także Jana Rogowskiego ps. Czarka Krzyżami Srebrnymi Orderu Wojennego Virtuti Militari w 1943 roku.

Na końcu warto wyróżnić tablicę na Rakowieckiej 61, która upamiętnia ofiary zbrodni popełnionej przez hitlerowców 2 sierpnia 1944 roku. Tablica głosi: „Miejsce uświęcone krwią Polaków poległych za wolność ojczyzny. W tym miejscu 2 sierpnia 1944 hitlerowcy rozstrzelali i spalili 40 Polaków”. Ofiary tej tragedii upamiętnia także inna tablica.

Te tablice pamiątkowe na ul. Rakowieckiej są nie tylko świadectwem historycznych wydarzeń, ale również hołdem złożonym tym, którzy poświęcili swoje życie za wolność i prawdę.

Inne informacje

Ulica Rakowiecka, znana wśród mieszkańców Warszawy, posiada ciekawą historię. Wiele osób określa ją mianem „z Moskwy do więzienia”, a niektórzy jeszcze bardziej rozciągają ten opis, nazywając ją „z Moskwy przez więzienie do pętli” tramwajowej. Inna powszechnie akceptowana nazwa to „najdłuższa ulica Warszawy”, co ma swoje odzwierciedlenie w tym, że przechadzając się nią, nie można szybko dotrzeć do końca.

Warto również wiedzieć, że przed Muzeum Geologicznym stała przez wiele lat, aż do 2011 roku, imponująca rzeźba mamuta, która przyciągała spojrzenia przechodniów.

Interesującym aspektem jest także budynek SGGW przy ul. Rakowieckiej 30. Jego fasada odchyla się od ulicy o 45°. Takie rozwiązanie urbanistyczne miało być zgodne z zamysłem przedwojennych planistów, którzy przewidywali, że w tym miejscu miała krzyżować się z ulicą Rakowiecką ulica Uniwersytecka, która niestety nigdy nie została zrealizowana. Ulicę Uniwersytecką projektowano w pobliżu Polu Mokotowskim.

Na koniec, w budynku nr 41 znajdowała się apteka, która wpisała się w kulturowy krajobraz Warszawy, a jej obecność została uwieczniona w jednym z ujęć popularnej komedii „Miś” z 1981 roku, reżyserii Stanisława Barei.

---

Oceń: Ulica Rakowiecka w Warszawie

---