Kazimierz Moczarski

---

Życiorys

Kazimierz Moczarski był synem Jana Damazego, który pełnił rolę nauczyciela i dyrektora gimnazjum oraz Michaliny Franciszki z domu Wodzinowskiej, także nauczycielki. W 1917 roku rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Romualda Traugutta w Lipnie, a w 1924 roku kontynuował edukację w Gimnazjum M. Kreczmara w Warszawie, gdzie uzyskał świadectwo dojrzałości w maju 1926 roku. Od października 1926 roku podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego.

W trakcie studiów, od sierpnia 1929 do czerwca 1930 roku, odbył służbę w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 9 w Berezie Kartuskiej. Następnie, od lipca do października 1931 roku, zdobywał doświadczenie w praktyce konsularnej w Konsulacie RP w Paryżu. W grudniu 1932 roku uzyskał na Uniwersytecie Warszawskim tytuł magistra prawa, po czym w latach 1932-1934 kształcił się w Wyższej Szkole Dziennikarskiej w Warszawie, a od 1933 roku także w Institut des Hautes Études Internationales w Paryżu.

W 1935 roku Moczarski powrócił do Warszawy i rozpoczął pracę jako radca w Wydziale Ochrony Pracy Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, gdzie specjalizował się w polskim oraz międzynarodowym prawie pracy. W trakcie studiów aktywnie działał w Legionie Młodych. Od 1935 roku był również członkiem Zarządu Głównego Stowarzyszenia Urzędników Państwowych oraz brał udział w Centralnej Komisji Porozumiewawczej Związków Pracowniczych, będącej naczelną reprezentacją ruchu pracowniczego.

W 1936 roku Moczarski był współzałożycielem Klubu Pracowniczego „Maurycy Mochnacki”, a w 1937 roku uczestniczył w organizacji Klubu Demokratycznego w Warszawie, przy czym część zebrania odbywała się w jego mieszkaniu na ulicy Hożej 42. Od kwietnia 1939 roku angażował się w działalność Stronnictwa Demokratycznego. 31 lipca 1939 roku ożenił się z Zofią Płoską, która pracowała w referacie prasowym Ministerstwa Opieki Społecznej. Ponadto w tym samym roku wybrano go do zarządu głównego oraz komitetu wykonawczego Stowarzyszenia Urzędników Państwowych.

Okres II wojny światowej spędził w Warszawie, gdzie podczas kampanii wrześniowej pełnił rolę dowódcy plutonu w 30. pułku piechoty, biorąc udział w obronie stolicy. Od stycznia 1940 roku przynależał do ZWZ-AK. Od sierpnia 1942 roku Moczarski pracował w Wydziale Informacji Biura Informacji i Propagandy (BIP) Komendy Głównej AK, używając pseudonimu „Rafał”. W styczniu 1944 roku jednocześnie kierował działem dochodzeniowo-śledczym w Okręgowym Kierownictwie Walki Podziemnej Warszawy, gdzie funkcjonował pod pseudonimem „Maurycy”. Bezpośrednio uczestniczył w kilku akcjach bojowych, w tym w uwolnieniu więźniów z Szpitala Jana Bożego 11 czerwca 1944 roku.

Podczas powstania warszawskiego Moczarski kierował stacją informacyjno-radiową oraz redagował dziennik AK „Wiadomości Powstańcze”. Od kwietnia 1945 roku pełnił obowiązki szefa BIP. W trakcie powstania został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Po jego upadku próbował reaktywować działalność BIP AK w Częstochowie oraz Krakowie. Był członkiem Zarządu Głównego Zjednoczenia Demokratycznego.

Współautor memoriału przekazanego Delegatowi Sił Zbrojnych na Kraj, Janowi Rzepeckiemu, w którym informowano o zamiarze ujawnienia organizacji i wezwania jej członków do przystąpienia do oficjalnego Stronnictwa Demokratycznego. W dokumencie tym stwierdzono m.in.: „Wyjście z obecnego impasu na odcinku AK jest możliwe tylko przez: a) odcięcie się od kierownictwa londyńskiego oraz uznanie jego bankructwa; b) stwierdzenie w formie rozkazu, że walka zbrojna w kraju w obecnej sytuacji osłabia naród; c) stwierdzenie, że oddziały pozostające w lesie, mimo rozkazu, są oddziałami zdemoralizowanymi wojną lub dążącymi do własnych celów społecznych bądź politycznych, które nie mają nic wspólnego z AK; d) wezwanie do pracy w imię idei wolności i niepodległości.”

Podkreślono również, że nieodcięcie się kierownictwa AK od działań NSZ wzmacniało żywioły reakcyjne w AK i jeśli chce pozostać historyczną własnością całego narodu, to nie może realizować polityki nakierowanej na oboz reakcyjny.

Pobyt w więzieniu

11 sierpnia 1945 roku odbyło się aresztowanie Kazimierza Moczarskiego, co wiązało się z osadzeniem go w więzieniu mokotowskim. W trakcie trwającego śledztwa przeszedł przez skrajne formy tortur, ostatecznie dokumentując aż czterdzieści dziewięć różnych metod, które były zastosowane wobec niego.

Następnie, Moczarski został skazany na dziesięć lat więzienia za swoją działalność w Armii Krajowej (AK). W 1948 roku jego proces został wznowiony, a sprawa ciągnęła się przez kolejne cztery lata, kończąc się wydaniem wyroku śmierci w 1952 roku.

W lutym 1948 roku Moczarski występował jako świadek oskarżenia w głośnym procesie komendanta Narodowych Sił Zbrojnych, Stanisława Kasznicy. Jego doświadczenia stawały się coraz bardziej dramatyczne, gdy od 2 marca do 11 listopada 1949 roku był trzymany w celach razem z Jürgenem Stroopem, byłym wrogiem, który miał swoje tajemnice. W tym czasie Moczarski potrafił zwrócić się do Stroopa, zachęcając go do dzielenia się swoimi przeżyciami, które później stały się podstawą jego reportażu.

W 1953 roku Sąd Najwyższy zrewidował pierwotny wyrok, zmieniając karę śmierci na dożywotnie więzienie. Jednakże Moczarski pozostał przez dwa lata w celi śmierci, a dopiero 15 stycznia 1955 roku otrzymał formalną informację o zmianie wyroku. Dnia 21 kwietnia 1956 roku Sąd Najwyższy zdecydował się na wznowienie postępowania w sprawie Moczarskiego, uchylając wcześniejsze orzeczenie i przekazując sprawę do ponownego rozpatrzenia.

Wyjątkowy zwrot nastąpił 24 kwietnia 1956 roku, kiedy to Kazimierz Moczarski uzyskał wolność. Po jego zwolnieniu, 11 grudnia 1956 roku, Sąd Wojewódzki dla m.st. Warszawy wydał wyrok uniewinniający, co ostatecznie zakończyło dramatyczny rozdział w jego życiu.

Po wyjściu z więzienia

Po zakończeniu swojej więziennej odysei, Kazimierz Moczarski zaangażował się w działalność wydawniczą, współpracując z organizacjami bliskimi Stronnictwu Demokratycznemu. Jego praca obejmowała redagowanie treści dla głównego organu SD – „Kurier Polski”. Działał także w Społecznym Komitecie Przeciwalkoholowym, gdzie miał na celu walkę z problemem alkoholizmu, redagując periodyk „Problemy Alkoholizmu”.

W latach 1972–74 Moczarski publikował w odcinkach swoje refleksje w miesięczniku Odra, co zaowocowało późniejszym wydaniem książki zatytułowanej Rozmowy z katem w 1977 roku. Pełna wersja tej pozycji, ocenzurowana na początku, została wydana dopiero w 1992 roku. Książka zyskała ogromne uznanie, została przetłumaczona na niemal wszystkie języki europejskie, a także na japoński, co świadczy o jej dużym wpływie. Warto dodać, że w Polsce przez pewien czas figurowała w gronie lektur szkolnych.

W 1990 roku, pośmiertnie, na rynku książkowym ukazały się również jego Zapiski w opracowaniu Andrzeja Kunerta, który dołączył do nich obszerny szkic biograficzny.

Niestety, w 1975 roku, po ciężkiej chorobie, Moczarski przeszedł na emeryturę. Kilka miesięcy później, w dniu 27 września, zmarł. Jego ostatnim miejscem spoczynku stał się cmentarz Powązki Wojskowe w Warszawie, gdzie złożono go w kwaterze 28CII-15-3.

Odznaczenia

Kazimierz Moczarski był znaczącą postacią w historii Polski, odznaczoną za swoje wybitne zasługi oraz odwagę. Wśród jego odznaczeń znajdują się:

• krzyż kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• krzyż komandorski z gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – pośmiertnie, w 2011 roku, za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej,
• złoty krzyż zasługi z mieczami,
• krzyż walecznych,
• warszawski krzyż powstańczy.

Rodzina

Żoną Kazimierza Moczarskiego była Zofia Moczarska, z danymi nazwiskiem Płoska, która przyszła na świat w 1919 roku i zmarła w 1977 roku. Zofia była nie tylko dziennikarką, ale także aktywną uczestniczką wydarzeń podczas II wojny światowej. Jako żołnierz Armii Krajowej, brała udział w powstaniu warszawskim, gdzie posługiwała się pseudonimem Malina. Jej odwaga i poświęcenie zostały uhonorowane odznaczeniami, takimi jak Krzyż Walecznych oraz Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami.

W małżeństwie Moczarskich przyszła na świat córka Elżbieta. Kazimierz miał także siostrę, Annę Waleria Moczarską, która wyszła za mąż za Witolda Rothenburg-Rościszewskiego, co dodatkowo wzbogacało rodzinne więzi.

Upamiętnienie

W 2009 roku miało miejsce historyczne wydarzenie, gdy po raz pierwszy wręczono Nagrodę Historyczną imienia Kazimierza Moczarskiego. Od tego momentu, wyróżnienie to przyznawane jest corocznie, aby uhonorować osiągnięcia w dziedzinie historii oraz pamięć o życiu i pracy Moczarskiego.

---

Oceń: Kazimierz Moczarski

---