Most przy Cytadeli

---

Historia

Pierwsza wersja mostu, pierwotnie przeznaczona do obsługi transportu kolejowego, miała łączyć Dworzec Wiedeński z Dworcem Petersburskim. Z niewiadomych przyczyn, zrezygnowano jednak z pomysłu, aby linia kolejowa przebiegała przez centralną część Warszawy. W efekcie, most ten oddany do użytku został w 1864 roku jedynie jako most drogowy, z torami przystosowanymi dla tramwajów konnych.

Na północ od mostu Kierbedzia, w rejonie warszawskiej Cytadeli, powstał pierwszy warszawski most kolejowy. Opracowanie jego projektu przypadło w udziale Tadeuszowi Chrzanowskiemu, a wykonawcą wybranym do budowy była warszawska firma Lilpop, Rau i Loewenstein. Powstańcy z rosyjskiego Sztabu Generalnego mieli wpływ na lokalizację mostu, z uwagi na konieczność zapewnienia sprawnej komunikacji kolejowej przez Wisłę. Osłony artyleryjskie, umiejscowione w Cytadeli, miały zapewnić dodatkowe bezpieczeństwo dla nowej infrastruktury.

Rozpoczęcie budowy miało miejsce w kwietniu 1873 roku, a most został oddany do użytku w listopadzie 1875 roku. Jako drugi stały most w Warszawie, tuż po moście Kierbedzia, zyskał miano II mostu. Konstrukcja oparta była na amerykańskim rozwiązaniu i miała dwie kondygnacje: górną przeznaczono dla ruchu kolejowego, podczas gdy dolna służyła pieszym oraz pojazdom. Początkowo jarano, aby dolna część mostu obsługiwała jedynie ruch wojskowy, jednak z biegiem lat dopuszczono również cywile.

Most zyskiwał na znaczeniu, lecz nie cieszył się dużą popularnością wśród warszawiaków. Tor kolejowy, zbudowany na górnym poziomie, składał się z czterech szyn, co pozwalało na korzystanie zarówno pociągom szerokotorowym (1524 mm), jak i normalnotorowym (1435 mm). Utworzenie mostu oraz kolei obwodowej miało kluczowe znaczenie dla Warszawy, skutkując m.in. przyspieszeniem industrializacji Pragi oraz umożliwieniem transportu surowców, w tym węgla, na prawy brzeg Wisły z Zagłębia Dąbrowskiego.

Most okazał się jednak zbyt mały, z jednym torowiskiem nie spełniającym wymogów rosnącego ruchu kolejowego. W latach 1905-1908 zdecydowano o budowie nowego mostu przy Cytadeli, którego projektantem został Nikołaj Bielelubski. Wykonany został 32 metry na północ od pierwotnego mostu i wyposażony w dwa tory kolejowe różnych szerokości. Za realizację odpowiadała firma K. Rudzki i S-ka, a kratownice dostarczył Zakład Ostrowiecki. Po skonstruowaniu nowej przeprawy w 1908 roku, most z 1875 roku stracił swoje przeznaczenie kolejowe, przekształcając się w most drogowy i pieszy. Z racji łączenia dwóch nieuprzemysłowionych obszarów miasta, jego ruch był znacznie ograniczony.

W literaturze mosty te określane są jako pierwszy i drugi most kolejowy przy Cytadeli, a także w sposób alternatywny, jako mosty drogowy i kolejowy pod Cytadelą. Kiedy Jacek Wawer zbudował czwarte warszawskie most, Poniatowskiego, warszawiacy uznali go za trzeci, traktując mosty pod Cytadelą jako jedną jednostkę.

Mosty, w tym mosty drogowe: Kierbedzia i Poniatowskiego, zostały zniszczone 5 sierpnia 1915 roku przez wycofujące się wojska rosyjskie. Most z 1875 roku stracił przy tym dwa środkowe przęsła, natomiast most z 1908 roku cztery. Obydwa obiekty zostały odbudowane przez Niemców w trakcie I wojny światowej.

W czasie II wojny światowej, mosty pod Cytadelą ponownie zostały wysadzone przez Niemców 13 września 1944 roku. Z uwagi na potrzebę zaopatrzenia oddziałów frontowych w zachodnim kierunku, w dniach od 18 stycznia do 8 lutego 1945 roku, radzieccy saperzy wznieśli jednokierunkowy most kolejowy na drewnianych podporach, umiejscowiony 25 metrów od mielizny kolejowego. W budowie nasypu wzięło udział kilka tysięcy cywilów, w tym czytających dla polskich żołnierzy z 4 Łużyckiej Brygady Saperów. Most oddano do użytku 8 lutego 1945 roku, pełniąc swoje funkcje aż do marca 1946, do momentu odbudowy mostu z 1908 roku. Zrujnowany most z kolei zdjęto z eksploatacji 20 marca 1947 roku, a jego resztki są nadal widoczne w rejonach o niskim stanie wody w Wiśle.

Po wojnie odbudowano wyłącznie most kolejowy z 1908 roku. Ruch pociągów przywrócono w marcu 1946 roku na jednym torze, podczas gdy w lipcu 1947 roku przywrócono dwutorowy ruch kolejowy. Premierowy pociąg na nowym obiekcie, w którym brał udział wiceminister komunikacji, przejechał przez most 19 marca 1946 roku. Jego odbudowa stanowiła monumentalny krok w kierunku przywracania infrastruktury po II wojnie światowej.

Na filarach mostu z 1875 roku, w latach 1957-1959, zbudowano most Gdański. Obecnie mosty stoją dokładnie w miejscach swoich przedwojennych pierwowzorów; przyczółki mostu kolejowego pochodzą z czasów carskich, podobnie jak przeważająca liczba przejazdów pod torami linii obwodowej.

W latach 2015-2019 dokonano remontu mostu; podczas tych prac ruch został ograniczony do jednego toru. W 2008 roku fragment konstrukcji drugiego mostu, wydobyty z Wisły, umieszczono w Pontiseum na terenie Instytutu Badawczego Dróg i Mostów. Natomiast w 2021 roku, zabezpieczony przez instytut i przekazany miastu fragment mostu został zaprezentowany, wraz z reliktami mostów Poniatowskiego i Kierbedzia, w pobliżu mostu Świętokrzyskiego, na zbiegu ulicy Tamka i Zajęczej.

---

Oceń: Most przy Cytadeli

---