Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie

---

Geneza idei Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie

Idea upamiętnienia żołnierzy, którzy zginęli na polu bitwy, została zapoczątkowana we Francji po zakończeniu I wojny światowej. Kluczowym inicjatorem stworzenia pierwszego grobu nieznanego żołnierza był Fryderyk Simon, Francuz, który w czasie wojny stracił trzech synów. Jego postawa zainspirowała prawie każde państwo do realizacji podobnych projektów. W Polsce rozpoczęto pierwsze działania w kierunku budowy takiego pomnika w 1921 roku. Chociaż podejmowano liczne inicjatywy, to faktyczne odsłonięcie warszawskiego Grobu Nieznanego Żołnierza odbyło się dopiero cztery lata później, w 1925 roku.

Projekt Komitetu Uczczenia Poległych 1914–1921

W czerwcu 1921 roku w Warszawie powstał Komitet Uczczenia Poległych 1914–1921, kierowany przez prezesa Rady Miejskiej Ignacego Balińskiego. Pod jego nadzorem, dzięki poparciu kardynała Aleksandra Kakowskiego, postanowiono zbudować pomnik-kapliczkę w katedrze św. Jana, według projektu Stefana Szyllera. Mimo, że w krótkim czasie powstał szkielet pomnika, brak funduszy na złocenia i finalny montaż sprawił, że projekt nie zdobył aprobaty opinii publicznej. Społeczeństwo miało nadzieję na monumentalny pomnik, który godnie uczciłby setki tysięcy ofiar walk o niepodległość, a nie skromną kapliczkę, która w żaden sposób nie spełniała ich oczekiwań.

Na piedestale wznosił się słup z czerwonego polerowanego granitu zwieńczony kapitelem z brązu, na którym umieszczona była szklana szkatułka oprawiona w srebro, zawierająca ziemię z pobojowisk….

Projekt nie cieszył się akceptacją, co potwierdził brak zebranych funduszy do uzupełnienia 3 tysięcy ówczesnych złotych polskich. Apele do społeczeństwa również nie przyniosły skutków.

Projekt Polskiego Żałobnego Krzyża

W tym samym okresie stowarzyszenie Polski Żałobny Krzyż oraz grupa wysokich rangą oficerów z generałem Juliuszem Malczewskim na czele pracowały nad innym pomysłem. Gen. Malczewski zadeklarował dużą na ówczesne czasy kwotę na budowę pomnika w pobliżu Parku Skaryszewskiego. W wyniku zorganizowanej akcji zebrano aż 117 779 marek polskich tylko z darowizn. Redakcja dziennika Polska Zbrojna wspierała kampanię, zbierając kolejne 11 milionów marek polskich.

Taka inicjatywa spotkała się z zainteresowaniem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Polskiego Białego Krzyża oraz Kurii Biskupiej. Dyskusja dotyczyła formy upamiętnienia, a nie samego pomysłu. Sugerowano możliwość usypania olbrzymiego kopca na gruzach Cytadeli nad Wisłą, pomiędzy mostem kolejowym i Bramą Straceń.

Inicjatywa prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego

Na zlecenie prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, gen. broni Stanisław Szeptycki, powołał 30 listopada 1923 roku Tymczasowy Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza. W skład Komitetu weszli weterani i wyżsi oficerowie, co miało zapewnić impet dalszym pracom.

• gen. broni Tadeusz Rozwadowski – przewodniczący Komitetu,
• gen. dyw. Lucjan Żeligowski – zastępca przewodniczącego,
• gen. broni Józef Haller,
• gen. dyw. Władysław Sikorski,
• gen. dyw. Kazimierz Sosnkowski,
• gen. dyw. Edward Rydz-Śmigły,
• gen. dyw. Kazimierz Raszewski,
• gen. dyw. Franciszek Latinik,
• gen. bryg. Juliusz Malczewski,
• gen. bryg. Daniel Konarzewski,
• płk Bronisław Gembarzewski,
• bp polowy Stanisław Gall.

W wyniku obrad doradczo-aktywizujących, zawiązane zostały grupy robocze, które miały za zadanie przygotowanie zarysu pomnika. Apelowano do obywateli Polski o dobrowolne opodatkowanie się na rzecz pomnika, ponieważ budżet nie przewidywał pieniędzy na jego budowę. W 1924 roku zniknęła nadzieja na szybkie działanie, bowiem Komitet milczał, a sprawa Grobu Nieznanego Żołnierza nie była podejmowana w ogóle przez prasę.

Inicjatywa anonimowego fundatora

Zaskoczeniem dla związanych z przedsięwzięciem była sytuacja z 2 grudnia 1924 roku. Na pomniku ks. Józefa Poniatowskiego w placu Saskim złożono płytę z piaskowca. Jej wymiary wynosiły 1 × 2,5 metra, a grubość 15 cm. Z trudem udało się zdobyć szczegóły związane z fundatorem, jako że jego tożsamość pozostawała nieznana przez długi czas. W prasie spekulowano, że może być to Ignacy Paderewski, co znalazło odbicie w humorystycznych wierszach zakładających różne domysły i scenariusze.

Warszawa, a z nią cała Polska pyta – skąd się wzięła kamienna u stóp płyta…

Ostatecznie tajemnica została rozwiązana cztery lata później – płytę ufundowało Zjednoczenie Polskich Stowarzyszeń Rzeczypospolitej. Po wybudowaniu Grobu Nieznanego Żołnierza, podobne płyty zostały przeniesione na cmentarze i do Muzeum Wojska Polskiego, a pozostały w miastach takich jak Bydgoszcz, Chełmno, Kraków, Lublin i Łódź.

Zakończenie prac Komitetu Organizacyjnego Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza

Ubiegłotygodniowe wydarzenie z złożeniem płyty zmotywowało członków Komitetu do przyspieszenia działań. 23 grudnia 1924 roku, za sprawą ministra spraw wojskowych gen. dyw. Władysława Sikorskiego, zebrano ich na posiedzeniu, które przewodniczył nowy przewodniczący, gen. broni Józef Haller.

• Adolf Szyszko-Bohusz – rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie,
• Marian Lalewicz – profesor Politechniki Warszawskiej, architekt,
• Stanisław Noakowski – profesor Politechniki Warszawskiej, architekt,
• Stefan Szyller – architekt i konserwator zabytków,
• T. Wiśniowski – konserwator zabytków Warszawy,
• Edward Wittig – rzeźbiarz,
• Stefan Żeromski – pisarz,
• Adam Grzymała-Siedlecki – pisarz.

W wyniku dyskusji analizowano różne lokalizacje dla Grobu, takie jak tereny w najbliższej okolicy al. 3 Maja, u wylotu mostu Poniatowskiego,okolica figurki Najświętszej Marii Panny na Krakowskim Przedmieściu, Fort Legionów przy ul. Sanguszki oraz inne obszary. Ostatecznie zapadła decyzja, że Grób Nieznanego Żołnierza powstanie na pl. Saskim, co zyskało poparcie prezydenta Stanisława Wojciechowskiego oraz władz wojskowych i rządowych. Plany obejmowały ogłoszenie konkursu na architektoniczne projekty na pl. Saskim, z przeznaczeniem nagród za najlepsze prace. Jednak Komisja nie ogłosiła konkursu ze względu na brak informacji o funduszy na budowę pomnika.

Na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 25 stycznia 1925 roku podjęto decyzję o ulokowaniu Grobu w kolumnadzie pałacu Saskiego, co wykluczyło przeprowadzenie konkursu. Wiele projektów architektonicznych związanych z pl. Saskim wzbudziło intensywne debaty, jednak w końcu wybrano artystę rzeźbiarza Stanisława Ostrowskiego jako twórcę pomnika.

Budowa Grobu Nieznanego Żołnierza

Prace projektowe

Rozpoczęcie działań projektowych dotyczących konstrukcji Grobu Nieznanego Żołnierza miało miejsce 14 marca 1925 roku, kiedy to Stanisław Ostrowski, architekt odpowiedzialny za projekt, ustawił modele fragmentów pomnika w skali 1:1. Miejsce budowy znajdowało się pod arkadami pałacu Saskiego. W tym wydarzeniu wzięli udział przedstawiciele różnych instytucji, takich jak Ministerstwo Spraw Wojskowych oraz Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a także lokalne władze miejskie. Dzięki tej inicjatywie wszyscy obecni mogli zobaczyć, jak poszczególne elementy monumentu współgrają ze sobą w przestrzeni trzech centralnych arkad kolumnady.

Projekt przewidywał, że środkowa część pomnika zawierała będzie nagrobną płytę z szarego kamienia, podczas gdy obok znajdowały się miejsca na wieńce i kwiaty składane przez odwiedzających. Ponadto, ściany boczne kolumnady miały być ozdobione freskami, które przedstawiałyby historyczne sztandary, sięgające czasów przedrozbiorowych oraz okresu I wojny światowej. Otwory arkadowe od strony Ogrodu Saskiego planowano zamknąć stylowymi kratami. Dodatkowo, w bezpośrednim sąsiedztwie pomnika miały stanąć brązowe urny i znicze w kształcie trójnogów.

Ostateczne zatwierdzenie projektu miało miejsce 14 maja 1925 roku na zebraniu zwołanym przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a gen. Władysław Sikorski na konferencji prasowej 22 maja omówił stan postępu prac oraz szczegóły ceremonii będącej zwieńczeniem budowy grobu, w którą miała być złożona trumna z zwłokami nieznanego żołnierza. Początkowo planowano, by ceremonia miała miejsce 3 maja 1925 roku, ale ostateczny termin został ustalony na 2 listopada tegoż roku, po wcześniejszych zmianach.

Wykonanie pomnika

Centralnym punktem Grobu Nieznanego Żołnierza były trzy środkowe arkady kolumnady pałacu Saskiego, z których środkowa miała być przekształcona w głęboki na 1,5 m grobowiec. Wewnątrz grobowca zastosowano stalowy pancerz, zamykany stalową płytą, na której widniał napis:

Dnia 2 XI 1925 roku zostały złożone w tem miejscu zwłoki nieznanego żołnierza polskiego przeniesione z wybranego losem pobojowiska lwowskiego

Na trumnie umieszczono z kolei informację:

Trumna ta zawiera zwłoki Nieznanego Żołnierza polskiego wzięte z mogiły lwowskiej dnia 29 X 1925 roku

Otoczenie grobowca wykonano z czarnego, połyskującego granitu, co miało na celu podkreślenie matowej płytki nagrobnej, która skupiła całą uwagę. Na nagrobku wyryto słowa:

TU LEŻY ŻOŁNIERZ POLSKI POLEGŁY ZA OJCZYZNĘ

U wezgłowia zamocowano stylowy znicz, przedstawiający dwa smukłe anioły z czarnymi skrzydłami, które podtrzymywały świecznik. Dodatkowo, na sklepieniu grobowca umieszczono fresk z wieńcem laurowym, ozdobionym wstążkami. W przestrzeni arkad, po bokach płyty, zawieszono metalowe lampiony, które dodawały elegancji całości. Część arkad, przeznaczona na grobowiec, oddzielona była od reszty za pomocą granitowych słupków połączonych żeliwnymi prętami. Ściany arkad ozdobione były płaskorzeźbami przedstawiającymi sztandary otoczone husarskimi skrzydłami.

Front elewacji stanowiły trzy arkady, w których zamontowano kamienne tablice z płaskorzeźbami, przedstawiającymi miecze otoczone stylizowanymi skrzydłami husarskimi. W miejscu tym miała stacjonować warta honorowa. Dodatkowo, dwa następne filary stały się tłem dla monumentalnych urn wykonanych z brązu, umieszczonych na marmurowych podstawach, które w trakcie świąt państwowych były podświetlane. Trzy tylne arkady pokojono ozdobnymi kratami, na których znalazły się symbole odznaczeń, w tym Krzyż Walecznych oraz Krzyż Virtuti Militari, otoczone złotymi promieniami.

Na czterech filarach przy grobowcu umieszczono tablice z wyrytymi nazwami pól bitew, ustalonymi przez Biuro Historyczne Ministerstwa Spraw Wojskowych. W projekcie uwzględniono szczególnie czasy II wojny światowej, wszystkie te informacje zostały zatwierdzone 20 czerwca 1925 roku. Znicze umieszczone pod tablicami miały być zapalane w dniu rocznicy każdej z wymienionych bitw.

Tablice na Grobie Nieznanego Żołnierza przed II wojną światową

1914–1918 Laski-Anielin 21-24 X 1914 Mołotków 29 X 1914 Krzywopłoty 14 XI 1914 Łowczówek 24 XII 1914 Arras 9 V 1915 Konary 16-22 V 1915 Pakosław 19-20 V 1915 Rokitna 13 VI 1915 Tarłów 30 VI-2 VII 1915 Kosciuchnówka 4 XI 1915 oraz 4-6 VII 1916	1918–1920 Lwów listopad 1918-marzec 1919 Lida 16 IV 1919-28 IX 1920 Wilno 19 IV 1919-9 X 1920 Dyneburg 3 I 1920 Kijów 7 V-11 VI 1920 Borodzianka 11-13 VI 1920 Chorupań k. Dubna 19 VII 1920 Nastasów pod Tarnopolem 31 VII-6 VIII 1920 Radzymin-Ossów 13-15 VIII 1920
1914–1918 Krechowce 24 VII 1917 Bobrujsk 2 II-11 III 1918 Kaniów 11 V 1918 Murmań 1918 Syberia 1918–1920 Kubań-Odessa 1918–1919 St. Hilaire le G koło Reims 5 VII 1918	1918–1920 Borkowo pod Nasielskiem 14-15 VIII 1920 Sarnowa Góra pod Ciechanowem 16-20 VIII 1920 Przasnysz 21-22 VIII 1920 Komarów-Hrubieszów 30 VIII-1 IX 1920 Kobryń 14-15 IX 1920 Dytiatyń 16 IX 1920 Brzostowica Wielka 20 IX 1920 Grodno-Obuchowo 20-25 IX 1920 Krwawy Bór k. Papierni 27-28 IX 1920

Wybór miejsca ekshumacji bezimiennych zwłok

Jednocześnie, równolegle do budowy Grobu Nieznanego Żołnierza, rozstrzygana była kwestia wyboru pobojowiska, z którego pochodziły będą zwłoki. Proces ten oznaczał nie tylko ustalenie miejsca ekshumacji, ale również określenie ceremonii, która miała towarzyszyć przenoszeniu zwłok do Warszawy. 4 kwietnia 1925 roku w Ministerstwie Spraw Wojskowych zorganizowano losowanie miejsca, z którego pochodzić miały zwłoki.

Wyboru dokonano na podstawie analizy historii prowadzonych przez Biuro Historyczne Ministerstwa, które kierował gen. Marian Kukiel. Wybierając pola bitew, oceniono je pod kątem liczby poległych oraz znaczenia dla wojsk. Wykluczono te, które znajdowały się na terenach wroga. Finalnie, lista pobojowisk do losowania obejmowała:

• Pobojowisko Lwowa, listopad 1918–1919,
• Pobojowisko Chorupań, lipiec 1920,
• Pobojowisko Wólka Radzymińska, 13-15 sierpnia 1920,
• Pobojowisko Borkowo pod Nasielskiem, 14-16 sierpnia 1920,
• Pobojowisko Sarnowa Góra, 16-18 sierpnia 1920,
• Pobojowisko Krwawy Bór, 27 września 1920,
• Pobojowiska w Lidzie, kwiecień 1919, lipiec 1920, wrzesień 1920,
• Pobojowiska Chodaczków Wielki i Nastasów, 30 lipca – 6 sierpnia 1920,
• Pobojowisko Brzostowica Wielka, wrzesień 1920,
• Pobojowisko Przasnysz, sierpień 1920,
• Pobojowisko Obuchowo pod Grodnem, 25-26 września 1920,
• Pobojowisko Komarów, 31 sierpnia 1920,
• Pobojowisko Hrubieszów, 31 sierpnia i wrzesień 1920,
• Pobojowisko Kobryń, wrzesień 1920,
• Pobojowisko Dytiatyń, 16 września 1920.

Losowanie odbyło się uroczyście, a szef Sztabu Wojska Polskiego, gen. Stanisław Haller, powierzył tę ważną rolę najmłodszemu kawalerowi orderu Virtuti Militari, ogniomistrzowi Józefowi Buczkowskiemu z 14 Pułku Artylerii Polowej.

W wyniku losowania wybrano pobojowisko we Lwowie jako miejsce, z którego pochodzić miały zwłoki nieznanego żołnierza.

Transport zwłok bezimiennego żołnierza do Warszawy

Na mocy decyzji Ministra Spraw Wojskowych podjęto działania mające na celu ekshumację bezimiennego żołnierza, którego szczątki miały zostać wydobyte z Cmentarza Orląt we Lwowie. Warto dodać, iż na tym cmentarzu spoczywały zwłoki 275 bezimiennych bohaterów, którzy oddali życie w obronie kraju. Zakład pogrzebowy Piotra Łopackiego z Warszawy, działający w pełni bezinteresownie, dostarczył do Lwowa trzy trumny, w których miały być przetransportowane szczątki żołnierza. Transport był nadzorowany przez żołnierzy 40 Pułku Piechoty „Dzieci Lwowskich”.

Ekshumacja zwłok bezimiennego żołnierza

Ekshumacja miała miejsce w obecności przedstawicieli Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz Ministerstwa Robót Publicznych. W dniu 29 października 1925 roku, o godzinie 14:30, przystąpiono do rozkopania trzech grobów, na których znajdowały się tabliczki z napisem „Tu leży Nieznany Obrońca Lwowa”. Po otwarciu trumien odkryto kości, które nie miały cech żołnierskich, z wyjątkiem jednych, które należały do austriackiego kaprala.

W konsekwencji zdecydowano o dalszej ekshumacji, co doprowadziło do odkrycia trzech innych grobów. W pierwszej trumnie znajdowały się zwłoki sierżanta, w drugiej kaprala, a w trzeciej zastało jedynie kapelusz z orzełkiem. Po dokonaniu tych odkryć, zamknięte trumny zostały ustawione przed kaplicą cmentarną, aby wybrać jedną z nich do dalszego transportu.

Zabieg ten, bezpośrednio związany z poszukiwaniem właściwych szczątków, był nadzorowany przez wyjątkowych gości. Wyróżniającą rolę na tym etapie odegrała Jadwiga Zarugiewiczowa, matka żołnierza poległego na polach Zadwórza. Wybrała ona jedną z trumien, która kryła żołnierza nieopełnionego przez regulamin armii, ponieważ nosił on maciejówkę, a nie rogatywkę, co oznaczało, że był ochotnikiem. Po badaniach lekarz orzekł, iż żołnierz miał przestrzeloną głowę i nogę, co wystarczyło do uznania go za zabitego w walce za ojczyznę. Ustalono również, że zmarły miał około 14 lat.

Po dokonaniu wyboru, szczątki zwłok umieszczono w nowej, wykonanej z sosny trumnie, która zastała zaplombowana w trumnie cynowej, a całość złożono w zdobionej, czarnej trumnie dębowej, która została zaprojektowana przez Stanisława Ostrowskiego. Płyta upamiętniająca została umieszczona na grobie, z którego wydobyto nieznanego żołnierza, symbolizując jego przejście do Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie.

Wieczorem trumnę przeniesiono do kaplicy obrońców Lwowa, gdzie złożono ją na specjalnie przygotowanym katafalku, z wartą honorową, która czuwała do rana.

Pożegnanie we Lwowie i przejazd do Warszawy

30 października 1925 roku odbył się uroczysty kondukt pogrzebowy, w którym trumnę na lawecie armatniej, przy akompaniamencie orkiestry konnej Ułanów Jazłowieckich oraz oddziałów piechoty i kawalerii, przeniesiono do bazyliki katedralnej. Trumna została wyniesiona przy użyciu specjalnej windy na pięciometrowy katafalk, co podkreślało wagę tego wydarzenia.

W dniu następnym, arcybiskup Bolesław Twardowski odprawił pożegnalne nabożeństwo, po którym duchowieństwo różnych obrządków przeprowadziło egzekwie. Po ceremonii w katedrze, stosując tradycyjne ceremonie, zorganizowano kondukt, który przemaszerował ulicami Lwowa w kierunku dworca kolejowego.

Na czele konduktu jechał gen. dyw. Jan Thullie, a za nim podążały jednostki wojskowe, sztandary, orkiestra, a kondukt kończył oddział policji konnej. Warto zauważyć, że Lwów został odpowiednio przystrojony, świadcząc o narodowym żalu i hołdzie dla żołnierza. Syreny w fabrykach ogłosiły rozpoczęcie uroczystości, a dzwony w kościołach brzmiały na cześć spoczywającego żołnierza.

Na noc trumnę złożono w salonie recepcyjnym dworca, gdzie lwowscy kolejarze dekorowali specjalnie to miejsce. Szczątki umieszczono na karabinach maszynowych, a przy trumnie stała warta honorowa, składająca się nie tylko z żołnierzy, ale również z kolejarzy. W ciągu całej nocy przy trumnie zbierał się tłum, oddając hołd bezimiennemu żołnierzowi.

1 listopada 1925 roku o godzinie 8:48 rozpoczął się odjazd pociągu specjalnego do Warszawy. Pociąg prowadzony był przez lokomotywę z emblematami narodowymi i żałobnymi, a trumna spoczywała w ostatnim wagonie, tym samym, którym do kraju przywieziono zwłoki Henryka Sienkiewicza. Drzwi wagonu pozostawiono otwarte, umożliwiając mieszkańcom oddanie ostatniego hołdu podczas przejazdu. Wagon przedni był wypełniony setkami wieńców od lwowian.

Podczas podróży, która trwała 22 godziny, pociąg mijał miejscowości takie jak Żółkiew, Rawa Ruska, Bełżec, Krasnystaw, Lublin czy Garwolin, a na trasie zapewniono liczne postoje. Przejazd pociągu przez Lwów był zakłócany przez tłumy, które trzymały zapalone pochodnie, skandując na cześć poległego żołnierza. Całe wydarzenie zostało uwiecznione przez ekipę filmową Centrofilm, co miało na celu propagowanie idei honorowania bezimiennego żołnierza.

Na zakończenie, pociąg po wielu godzinach jazdy dotarł do Warszawy, gdzie miała miejsce dalsza część ceremonii poświęconej pamięci poległego żołnierza.

Ceremonia pogrzebowa w Warszawie

Uroczystość, która miała na celu oddanie czci Nieznanemu Żołnierzowi, odbyła się 2 listopada 1925 roku. O godzinie 6:00 na Dworcu Głównym złożono trumnę, a także 126 wieńców, co miało miejsce w obecności generałów Maryańskiego, Sikorskiego oraz Suszyńskiego. Trumna została umieszczona na lawecie armatniej, którą ciągnęło sześć koni. Kondukt żałobny, prowadzony przez księdza prałata Niewiarowskiego, rozpoczął swoją drogę przez stolicę, kierując się Al. Jerozolimskimi, Nowym Światem, Krakowskim Przedmieściem, a także przez plac Zamkowy w kierunku katedry św. Jana.

W okolicy katedry oczekiwał biskup Gall, który wprowadził trumnę po czerwonym kobiercu na katafalk w centralnym punkcie świątyni. W godzinach przed rozpoczęciem nabożeństwa, do katedry dotarli przedstawiciele najwyższych władz – obecny był prezydent Rzeczypospolitej, marszałkowie Sejmu oraz Senatu, a także prezes Rady Ministrów i ministrowie. Jakże doniosłą chwilą było przybycie nuncjusza papieskiego, Lorenzo Lauri.

Podczas mszy, przy katafalku stanęła warta honorowa, złożona z czterech posterunków oficerskich. Miejsca tuż obok zajęły matki poległych żołnierzy, wdowy oraz sieroty, a także inwalidzi wojennymi. Uroczystość miała istotne znaczenie, gdyż celebrowana była przez kardynała Kakowskiego, a homilię wygłosił ksiądz prałat Antoni Szlagowski.

Kim jesteś ty? Nie wiem. Gdzie dom twój rodzinny? Nie wiem. Kto twoi rodzice? Nie wiem i wiedzieć nie chcę i wiedzieć nie będę, aż do dnia sądnego. Wielkość Twoja w tem, żeś nieznany.

W bratniej, wspólnej mogile zagubił imię, zagubił rodzinę, spadło z niego, co osobiste, z grobu narodził się na nowo, z grobu, gdyby z matki-ziemi, wyszedł nieznany, zapomniany, bezimienny […]

Czymże na Boga jesteś, szary żołnierzu, zapomniany, bezimienny?

Ty jesteś odwieczny geniusz bojowy narodu, zowiesz się Męstwo, ty jesteś niespożyta, niezmożona moc ideałów narodowych, zowiesz się Poświęcenie. Ty jesteś wszechzwycięska niepodległość ducha narodowego, zowiesz się Wolność.

Nazywasz się Milion, bo miliony złożyły w tobie swe ukochania i swe katusze. Nazywasz się Milion, a imię twoje czterdzieści i cztery, a życie twoje trud trudów, sława, sława, sława.

Po zakończeniu nabożeństwa, trumnę zdjęto z katafalku, co miało miejsce dzięki ośmiu podoficerom odznaczonym Virtuti Militari. Następnie, przy akompaniamencie oddających honory sztandarów, została wyniesiona przed katedrę. Przygotowanie konduktu odbyło się zgodnie z ustalonym planem, w którym na czoło wyszli żołnierze piechoty konnej, a za nimi kolejno szły oddziały różnych rodzajów wojsk, duchowieństwo oraz bliscy, tacy jak matki i wdowy po poległych.

Na pl. Saskim kondukt został powitany przez tysiące warszawiaków, a nad całym wydarzeniem przelatywały eskadry samolotów. W kościołach rozbrzmiewały dzwony. Ze względu na trwające prace rozbiórkowe Soboru św. Aleksandra Newskiego, plaza Saski pomieścił jedynie około trzech tysięcy osób.

Na postumencie przed pomnikiem księcia Józefa Poniatowskiego trumna została zatrzymana, a kawalerowie Virtuti Militari przenieśli ją następnie w pobliżu miejsca wiecznego spoczynku, gdzie oddano honory z wystawianiem trumny przez salutujące oddziały. O godzinie 13:00, po wojskowej komendzie, przy biciu dzwonów kościelnych trumna została złożona do grobowca. Minister spraw wojskowych włożył do grobu akt erekcyjny oraz czternaście żalników z ziemią z pól bitewnych, a także srebrny wieniec od prezydenta Rzeczypospolitej i jedwabny całun z wizerunkiem białego orła.

Po chwili ciszy, która nastąpiła po złożeniu trumny, oddano salwy honorowe, a grobowiec przykryto płytą nagrobną.

Naród i rząd Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej z jej prezydentem Stanisławem Wojciechowskim na czele, przy udziale przedstawicieli izb ustawodawczych, duchowieństwa wszech wyznań, wojska, władz państwowych i samorządowych, stowarzyszeń społecznych i licznych tłumów ludu złożył w grobowcu na placu Saskim w stołecznym mieście Warszawie wzniesionym, wydobyte ze wskazanego losem pobojowiska lwowskiego zwłoki żołnierza polskiego, który poległ za Ojczyznę, składając w ten sposób wspólny hołd tysiącom bohaterów, którzy w ciągu stutrzydziestoletniej walki o wolność legli na polu chwały za sprawę narodu.

Prezydent Wojciechowski jako pierwszy oddał honory Grobowi Nieznanego Żołnierza, kładąc wieniec od narodu, a następnie zapalił wieczny znicz. Warta honorowa przy grobie została zaciągnięta przez żołnierzy z 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej. Po zakończeniu uroczystości premier zamierzał podziękować Stanisławowi Ostrowskiemu, jednak nie odnalazł go. Okazało się, że Ostrowski zaprosił na obiad swoich współpracowników, aby uniknąć trosk związanych z oficjalnymi uroczystościami i natarczywymi dziennikarzami.

Grób Nieznanego Żołnierza w latach 1925–1939

Po odsłonięciu, miejsce to stało się wizytówką Warszawy, przyciągającą tysiące mieszkańców stolicy. 4 listopada 1925 roku policja musiała interweniować, aby zapobiec dalszym uszkodzeniom pomnika, które były skutkiem tłumu próbującego się zbliżyć do obiektu. Zorganizowano policyjny kordon, który miał za zadanie kontrolowanie ruchu osób odwiedzających.

Koncepcja artystyczna grobu spotkała się z pozytywnym przyjęciem społeczeństwa, nawet wśród tych, którzy wcześniej sprzeciwiali się wyborowi lokalizacji. Po latach sporów ostatecznie uznano tę koncepcję za godną uznania. Ministerstwo Spraw Wojskowych postanowiło złożyć wniosek do Prezesa Rady Ministrów o przyznanie Stanisławowi Ostrowskiemu Złotego Krzyża Zasługi.

Jednak już w 1926 roku nastąpiła zmiana w sposobie traktowania grobu. W prasie zaczęły się pojawiać artykuły mówiące o zapominaniu o tym miejscu. Społeczeństwo straciło początkowy entuzjazm, co doprowadziło do zaprzestania warty honorowej. Obserwowano nieodpowiednie zachowania, takie jak zbliżanie się do płyty z papierosem w ustach czy w nakryciach głowy.

Przy grobie istniały niepisane zasady, które nakazywały szacunek dla pamięci poległych. Goście zobowiązani byli do zdjęcia nakrycia głowy, pochylenia się oraz unikania palenia papierosów czy głośnych rozmów. Żołnierze oddawali honory poprzez salutowanie, a w ramach zatrzymania obowiązywało zdjęcie czapki.

W wyniku inicjatywy mjra Władysława Dunin-Wąsowicza, organizacje byłych wojskowych w rocznice bitew z kolei ustawiały 12-godzinne warty honorowe w mundurach historycznych. Jednak niezależnie od tych działań, Minister Spraw Wojskowych zdecydował o wprowadzeniu stałych, niewojskowych wart honorowych, które pełniła Komisja Ładu i Porządku.

W marcu 1926 roku miało miejsce uroczyste przekazanie Grobu Nieznanego Żołnierza pod zarząd Warszawy. Nowy zarządca, o czym donosiła ówczesna prasa, nie dbał jednak o to miejsce, co prowadziło do jego zaniedbania: jedna z lamp świeciła, druga była w ciemnościach, a znicz miał nieodpowiedni płomień, co stawało się powodem do obaw o nasz narodowy symbol.

W późniejszym czasie wspominano o grobie jedynie przy okazji uroczystości rocznicowych oraz defilad podczas świąt narodowych. Dopiero w 1936 roku ujawniono, że Grób Nieznanego Żołnierza wymagał prac konserwacyjno-remontowych. Ustalono datę spotkania u konserwatora zabytków, które odbyło się 10 lutego 1937 roku, gdzie podjęto decyzję o odrestaurowaniu grobu oraz jego otoczenia. Koszt tych prac wyceniono na około 40 tys. zł.

Grób Nieznanego Żołnierza w czasie II wojny światowej

Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie stanowił symbolem pamięci i czci dla tych, którzy oddali życie w obronie ojczyzny. Przechodząc obok tego miejsca, Polacy zachowywali dawną tradycję oddawania mu honorów, prostym gestem, jakim było uchylenie czapki. Często, z narażeniem własnego życia, składali na jego płycie kwiaty, manifestując w ten sposób swoje przywiązanie do narodowych wartości.

15 sierpnia 1941 roku, pomimo patrolujących okolicę niemieckich żołnierzy, wzniesiono tam wieniec z szarfą: „Nieznanemu Żołnierzowi Rząd R.P”, co świadczy o ogromnej determinacji i przywiązaniu do historii. Niestety, zaledwie kilka miesięcy później, od maja 1942 roku Ogród Saski znalazł się pod nadzorem niemieckim i został uznany za teren „nur für Deutsche” (tylko dla Niemców).

Z tego okresu zachowały się zdjęcia wykonane przez nieznanego niemieckiego fotografa, które uchwyciły kolumnadę pałacu Saskiego, z niemiecką flagą powiewającą bezpośrednio nad Grobem Nieznanego Żołnierza. Widać na nich również pięknie zachowane ozdobne elementy kraty, która znajdowała się od strony Ogrodu Saskiego, w tym Krzyż Virtuti Militari.

W czasie powstania warszawskiego, plac Saski pozostawał przez cały czas pod kontrolą niemieckich oddziałów. Zdajac sobie sprawę, jak ważna dla Polaków była ta lokalizacja, Niemcy rozmieszczali tu elitarne jednostki gen. Reinera Stahela, które przewyższały potencjał powstańców.

28 grudnia 1944 roku miała miejsce tragedia, gdy oddział Sprengskommando, dowodzony przez mjra Wegnera, wysadził w powietrze pałac Saski. Choć zniszczeniu uległ cały budynek, monumentalna kolumnada nad Grobem Nieznanego Żołnierza przetrwała ten atak. Nad grobowcem stały dwie kolumny, które udało się ocalić.

Następnego dnia doszło do kolejnego wysadzania budowli, co spowodowało zapadnięcie się sklepienia arkad i przygniecenie płyty nagrobnej gruzem. Jednak z grobu ostatecznie ocalały fragmenty arkad: trzy od strony pl. Saskiego oraz dwie od strony przeciwnej, co zachowało historyczną wartość tego bardzo ważnego miejsca.

Grób Nieznanego Żołnierza w latach 1945–1989

Uporządkowanie Grobu Nieznanego Żołnierza po zniszczeniach wojennych

Jeszcze przed formalnym zakończeniem II wojny światowej, wojsko polskie podjęło decyzję o rekonstrukcji Grobu Nieznanego Żołnierza. Już 17 stycznia 1945 roku, żołnierze zapalili ognisko przy zniszczonym grobie, będące symbolicznym zniczem. W maju tego samego roku, 9. drużyna pierwszej kompanii 13. Samodzielnego Batalionu, dowodzona przez plut. Michała Dubaniowskiego, rozpoczęła prace nad odgruzowaniem jego otoczenia.

Podczas sprzątania stwierdzono, że Niemcy wywiercili otwory w ocalonych filarach, jednak nie zdetonowali ich ładunków, co sugeruje, że ich pozostawienie miało charakter świadomy. Po dokładnym oczyszczeniu gruzowiska wokół pałacu Saskiego, usunięto ponad 40 tysięcy metrów sześciennych gruzu. Otoczenie Grobu zostało przekształcone dzięki zastosowaniu nowych płyt chodnikowych oraz modernizacji drogi prowadzącej do grobu. Honorową wartę przy zwalonym grobie zaciągnęły żołnierki z Batalionu Fizylierek im. Emilii Plater.

W listopadzie 1945 roku, marszałek Michał Rola-Żymierski wydał rozkaz dotyczący stworzenia projektu odbudowy Grobu Nieznanego Żołnierza. 13 listopada zaprezentowano propozycję, aby pozostawić grób w stanie po odgruzowaniu jako świadectwo zbrodni hitlerowskich. Plan został jednak odrzucony i architekt Zygmunt Stępiński został wybrany do prowadzenia odbudowy.

Odbudowa Grobu Nieznanego Żołnierza

W zamyśle Stępińskiego, Grób Nieznanego Żołnierza miał zostać zrekonstruowany w formie symbolicznych ruin. Zastosowano trzy centralne arkady kolumnady, nad którymi przywrócono kamienne bazy ośmiu kolumn. Po odbudowie umiejscowiono także kamienne tralki, które ocalały, a całe otoczenie grobu wyłożono nową posadzką kamienną. Dodatkowo, w sąsiedztwie grobu ustawiono dwie mniej uszkodzone barokowe rzeźby, które symbolizowały Muzykę i Poezję.

Arkady od strony Ogrodu Saskiego udekorowano zdobnymi kratami według projektu Henryka Grunwalda, na których umieszczono najwyższe odznaczenia wojskowe, w tym Krzyż Virtuti Militari. Inne zmiany obejmowały zastąpienie starej płyty grobowca nową, a także modyfikację formy wiecznego znicza umieszczonego na czołowej stronie grobowca. Zamiast klasycznych zniczy, które dotąd widniały, wykorzystano cztery duże kotły z ziemią pochodzącą z miejsc pamięci II wojny światowej.

Tablice na Grobie Nieznanego Żołnierza po II wojnie światowej

Wojsko Polskie w walce z faszyzmem i hitleryzmem Rothenburg Forsowanie Nysy 16 IV 1945 Izbica Niesky 12 IV 1945 Rietschen 18-21 IV 1945 Budziszyn (Bautzen) 21-26 IV 1945 Kanał Hohenzollernów 22-23 IV 1945 Dauban 22 IV 1945 Drezno 26 IV 1945 Wartha-Koenigswartha 27 IV 1945 Berlin 30 IV-2 V 1945 Melnik 4 V 1945	Wojsko Polskie w walce z faszyzmem i hitleryzmem Warszawa 16-17 I 1945 Złotów 30-31 I 1945 Jastrowie 3 II 1945 Dobrzyca 5-8 II 1945 Nadarzyce 5-6 II 1945 Frydląd Pomorski 10 II 1945 Drawsko 4-5 III 1945 Kołobrzeg 8-18 III 1945 Wejherowo-Janowo 12-17 III 1945 Gdynia-Gdańsk 27-28 III 1945	Wojsko Polskie w walce z faszyzmem i hitleryzmem Partyzantka Dywersja Sabotaż Gwardia Ludowa Armia Ludowa Bataliony Chłopskie Armia Krajowa Milicja Ludowa Warszawa 1939–1945 Partyzantka 15 V 1942-31 VII 1944 Ghetto 20 IV-10 V 1943 Powstanie 1 VIII-2 X 1944 Ziemia lubelska 1942–1944 Ziemia kielecka i radomska 1942–1944 Zamojszczyzna 1942–1945 Ziemia mazowiecka 1942–1945 Ziemia krakowska 1943–1945 Ziemia płocka 1943–1945 Ziemia śląska 1943–1945
Wojsko Polskie w walce z faszyzmem i hitleryzmem Lenino 12-13 X 1943 Darnica 8 IV 1944 Dolsk-Dorohusk 14-21 VII 1944 Puławy 1-4 VIII 1944 Dęblin 2 VIII 1944 Studzianki-Warka 10 VIII-12 IX 1944 Kępa Radwankowska 22-26 VIII 1944 Praga 10-14 IX 1944 Czerniaków-Żolibórz-Jabłonna 23 IX 1944	Wojsko Polskie w walce z faszyzmem i hitleryzmem Madryt 7 XI 1936 Guadalajara 18 III 1937 Ebro 24 VIII 1938 Bory Tucholskie 1-3 IX 1939 Westerplatte 1-7 IX 1939 Kutno 10-17 IX 1939 Puszcza Kampinoska 18-22 IX 1939 Tomaszów – Krasnobród 15-23 IX 1939 Warszawa 8-23 IX 1939 Hel 20 IX-1 X 1939 Kock 2-5 X 1939	Wojsko Polskie w walce z faszyzmem i hitleryzmem Narwik 28-31 V 1940 Legarde-St. Hippolyte-Maichm 17-19 VI 1940 Bitwa o Wlk. Brytanię VII-IX 1940 Tobruk 19 VIII-10 XII 1941 Monte Cassino 11-18 V 1944 Falaise-Chambois 8-21 VIII 1944 Arnhem 18-25 IX 1944 Polskie Oddziały Partyzanckie Francuskiego Ruchu Oporu Etang sur Aurux 12 VII 1944 Autun 8 VIII 1944

Tablice, które pochodzą z lat 1918–1920, zostały przeniesione do Muzeum Wojska Polskiego, natomiast te, które datowane były na lata 1914–1918, zostały ponownie wykorzystane, poprzez wyrycie napisów na ich odwrotnych stronach. W odróżnieniu od sytuacji przed wojną, po jej zakończeniu ustalono nową zasadę składania wieńców: teraz składano je bezpośrednio na grobowej płycie, nie zaś obok niej.

Grób Nieznanego Żołnierza po odbudowie

Uroczystość odsłonięcia Grobu miała miejsce 8 maja 1946 roku o godzinie 20:00. W ramach ceremonii złożono do kotłów ziemię z 24 pobojowisk, a general dyw. Marian Spychalski zapalił znicz, symboliczną lampę pamięci. Dzień później, na plac Zwycięstwa przybyły liczne delegacje, w tym rządowe oraz zagraniczne, aby wspólnie oddać hołd. Generalny Dziekan Wojska Polskiego, ks. płk Stanisław Warchałowski, dokonał ceremonii poświęcenia Grobu.

Marszałek Michał Rola-Żymierski ogłosił akt przekazania grobu pod opiekę mieszkańców Warszawy, a prezydent miasta, Stanisław Tołwiński, wyraził podziękowanie w imieniu społeczności. Uroczystości towarzyszył dźwięk honorowej salwy armatniej.

Od tego momentu przy Grobie Nieznanego Żołnierza wprowadzono całodobowy posterunek warty honorowej, a zmiany warty odbywały się co godzinę, podnosząc rangę ceremonii. Co niedzielę o godzinie 12 ranga zmiany była szczególnie uroczysta.

W czasie 20., 30. i 40. rocznicy zakończenia II wojny światowej odbywały się apele poległych, a różnorodne uroczystości państwowe były organizowane na pl. Defilad.

W 1964 roku zakończono renowację otoczenia wokół Grobu, podczas której wyłożono nową posadzkę, wymieniono płytę nagrobną oraz zamontowano reflektory oświetlające obiekt. Już w 1965 roku Grob uznano za obiekt zabytkowy, a kolejna renowacja miała miejsce w 1973 roku, gdzie elementy z piaskowca zostały zastąpione granitem. Podczas pierwszej pielgrzymki papieża Jana Pawła II 2 czerwca 1979 roku, modlił się przy grobie, a jego wpis w Księdze Pamiątkowej zapisał się w historii.

Dzieje Ojczyzny napisane przez Grób jednego Nieznanego Żołnierza.

17 stycznia 1982 roku miała miejsce ceremonialna zmiana warty, kiedy to zgodnie z decyzją ministra obrony narodowej, Kompania Reprezentacyjna WP, po długiej przerwie, wystąpiła w rogatywkach, nawiązując do wzorów z epoki II Rzeczypospolitej.

Grób Nieznanego Żołnierza po roku 1989

W latach 80. XX wieku nastąpił wzrost zainteresowania Grobem Nieznanego Żołnierza, co miało kluczowe znaczenie w kontekście polskiej historii oraz tożsamości narodowej. Dnia 9 kwietnia 1989 roku, Komitet Obrony Kraju ogłosił ważne oświadczenie, w którym wezwał do szerokiej dyskusji na temat zmian dotyczących wystroju tego monumentalnego miejsca.

W dniu 18 kwietnia tego samego roku do grobu powędrowała urna z ziemią pozyskaną z mogił katyńskich, co było świetnie symbolizującym odniesieniem do historii Polski. Uroczystość, zorganizowana przez wojsko, miała miejsce o godzinie 11:00. Uroczysty przejazd odbył się odkrytym samochodem w asyście oficerów oraz Kompanii Reprezentacyjnej. W księdze pamiątkowej, dotyczącej Grobu Nieznanego Żołnierza, wpisano:

Ku wiecznej pamięci potomnym, w hołdzie tym, którzy oddali swe życie dla Polski. Dnia 18 IV 1989 roku złożono w mauzoleum żołnierskiej chwały urnę z ziemią katyńską zbroczoną krwią polskich oficerów-bojowników września 1939 r.

W kwietniu 1990 roku, premier Tadeusz Mazowiecki zwrócił się do wiceministra obrony narodowej, Bronisława Komorowskiego, z prośbą o sporządzenie raportu dotyczącego stanu prac przy grobie. Minister Komorowski powołał do życia zespół pod kierunkiem Waldemara Strzałkowskiego, którego celem było przywrócenie przedwojennych tablic i przygotowanie kolejnych.

Odsłonięcie przedwojennych tablic miało miejsce 11 listopada 1990 roku, w trakcie obchodów Święta Niepodległości. Natomiast 3 maja 1991 roku, z okazji 200-lecia Konstytucji 3 Maja, została ujawniona kolejna odsłona tablic, zawierająca 14 nowych wpisów dotyczących miejsc bitew z lat 972–1683, 1768–1921 oraz 1939–1945. Dodatkowo, dwie z tych tablic poświęcone zostały lotnikom oraz marynarzom.

Podczas Święta Wojska Polskiego, 15 sierpnia 2016 roku, prezydent Andrzej Duda odsłonił pierwszą tablicę poświęconą żołnierzom wyklętym, członkom podziemia antykomunistycznego. Na grobie pojawiła się także kolejna tablica, zainstalowana w przeddzień Narodowego Święta Niepodległości, tj. 10 listopada 2016 roku. Dodatkowo, 10 listopada 2017 roku dokonano odsłonięcia dwóch tablic upamiętniających żołnierzy polskiej samoobrony, którzy bronili swoich lokalnych społeczności przed ukraińskimi nacjonalistami. Tablice te zostały zamontowane na filarach od strony południowej, a na ich powierzchni widnieją daty oraz nazwy miejsc, gdzie toczyły się walki między Polakami a oddziałami UPA w Wołyniu, Małopolsce Wschodniej oraz Lubelszczyźnie.

Na drugiej z nowych tablic umieszczono inskrypcję odnoszącą się do Birczy w powiecie przemyskim, gdzie oddziały Ludowego Wojska Polskiego broniły się przed atakami UPA w latach 1945–1946. Należy zaznaczyć, że ta inskrypcja została w nocy wymieniona, co spotkało się z krytyką ze strony władz gminy i lokalnych środowisk kresowych.

Podsumowując, wśród 22 zamontowanych tablic na Grobie Nieznanego Żołnierza w roku 2019 znalazły się zarówno te o charakterze historycznym, jak i upamiętniające bohaterów narodowych.

Tablice na Grobie Nieznanego Żołnierza po 1990

972–1683 Cedynia 24 VI 972 Wołyń nad Bugiem 22 VII 1018 Głogów sierpień-wrzesień 1109 Legnica 9 IV 1241 Płowce 27 IX 1331 Grunwald 15 VII 1410 Warna 10 XI 1444 Orsza 8 IX 1514 Psków 24 VIII 1581-15 I 1582 Kircholm 27 IX 1605 Kłuszyn – Moskwa 4 VII-28 VIII 1610	972–1683 Cecora 18-29 IX 1620 Chocim 2 IX-9 X 1621 / 10-11 XI 1673 Trzciana 25 VI 1629 Smoleńsk 18 X 1632-25 II 1634 Beresteczko 28-30 VI 1651 Jasna Góra 18 XI-26 XII 1655 Warszawa 30 V-1 VII, 28-30 VII 1656 Cudnów 14 IX-3 X 1660 Lwów 24 VIII 1675 Wiedeń 12 IX 1683	1768–1863 Konfederacja barska 29 II 1768-18 VIII 1772 Zieleńce 18 VI 1792 Racławice 4 IV 1794 Warszawa 17 IV-4 XI 1794 Warszawa 6-8 IX 1831 Wilno 22 IV-13 VIII 1794 Maciejowice 10 X 1794 Trebbia 17-19 VI 1799 Somosierra 30 XI 1808 Raszyn 19 IV 1809 Smoleńsk 17 VIII 1812
1768–1863 Borodino 5-7 X 1812 Zamość 24 I-22 XI 1813/14 VII-21 X 1831 Lipsk 16-19 X 1813 Arcis sur Aube 19 III 1814 Stoczek 14 II 1831 Grochów 22 II 1831 Ostrołęka 26 V 1831 Miłosław 30 IV 1848 Temesvar 8 VIII 1849 Noc styczniowa 22/23 I 1863	Syberia od 1768 Cytadela Warszawa 1833–1915 Łukiszki 1861–1864, 1940–1945 Poznań VII Fort 1939–1945 Pawiak – Al. Szucha 1939–1944 Montelupich – Brygidki – Zamek Lubelski 1939–1945 Łubianka – Butyrki 1939–1945 Katyń – Charków – Miednoje 1940 Ciepielów 9 IX 1939 Osuchy 25-26 VI 1944 Podgaje 31 I 1945	1863–1921 Małogoszcz 24 II 1863 Ginietynie 21 IV 1863 Horki 17-25 M 1863 Miropol 17 M 1863 Żyrzyn 8 VIII 1863 Iłża 17 I 1864 Powstanie bajkalskie czerwiec 1866 Akcje Zbrojne 1904-1908 Poznań-Ławica 28 XII 1918-6 I 1919 Rawicz 9 II 1919
1863–1921 Cieszyn – Skoczów 23-26 I 1919 Ostrołęka 5 VIII 1920 Zadwórze 17 VIII 1920 Dęblin – Mińsk Mazowiecki 16-18 VIII 1920 Cyców 16 VIII 1920 Białystok 22 i 30 VIII 1920 Sejny 2-10 i 22 IX 1920 Mińsk Litewski 15 X 1920 Bytom 16 VIII 1919 Katowice 19 VIII 1920 Góra Świętej Anny 21-27 V 1921	1914–1918 Laski-Anielin 21-24 X 1914 Mołotków 29 X 1914 Krzywopłoty 14 XI 1914 Łowczówek 24 XII 1914 Arras 9 V 1915 Konary 16-22 V 1915 Pakosław 19-20 V 1915 Rokitna 13 VI 1915 Tarłów 30 VI-2 VII 1915 Kosciuchnówka 4 XI 1915 i 4-6 VII 1916	1914–1918 Krechowce 24 VII 1917 Bobrujsk 2 II-11 III 1918 Kaniów 11 V 1918 Murmań 1918 Syberia 1918–1920 Kubań – Odessa 1918–1919 St. Hilaire Le Garde koło Reims 25 VII 1918 Powstanie wielkopolskie Powstania górnośląskie
1918–1920 Lwów listopad 1918-marzec 1919 Lida 16 IV 1919-28 IX 1920 Wilno 19 IV 1919-9 X 1920 Dyneburg 3 I 1920 Kijów 7 V-11 VI 1920 Borodzianka 11-13 VI 1920 Chorupań pod Dubnem 19 VII 1920 Nastasów pod Tarnopolem 31 VII-6 VIII 1920 Radzymin – Ossów 13-15 VIII 1920	1918–1920 Borkowo pod Nasielskiem 14-15 VIII 1920 Sarnowa Góra pod Ciechanowem 16-20 VIII 1920 Przasnysz 21-22 VIII 1920 Komarów – Hrubieszów 30 VIII-1 IX 1920 Kobryń 14-15 IX 1920 Dytiatyń 16 IX 1920 Brzostowica 20 IX 1920 Grodno-Obuchowo 20-25 IX 1920 Krwawy Bór pod Papiernią 27-28 IX 1920	1939–1945 Westerplatte – Oksywie – Hel 1 IX-2 X 1939 Krojanty 1 IX 1939 Bory Tucholskie 1-3 IX 1939 Mława 1-3 IX 1939 Mokra 1-2 IX 1939 Obrona Śląska 1-5 IX 1939 Piotrków – Tomaszów Mazowiecki 5-7 IX 1939 Iłża 8 IX 1939 Wizna 8-10 IX 1939
1939–1945 Warszawa – Modlin 8-29 IX 1939 Bzura 9-22 IX 1939 Kałuszyn 11-12 IX 1939 Lwów 12-22 IX 1939-22-26 VII 1944 Boratycze 14 IX 1939 Tomaszów Lubelski 17-27 IX 1939 Obrona Granicy Wschodniej RP 17 IX-1 X 1939 Grodno 20-22 IX 1939 Szack – Wytyczno 28 IX-1 X 1939 Kock 2-5 X 1939	1939–1945 Akcje Podziemia 1939–1945 Góry Świętokrzyskie 1939–1945 Narvik 12 V-6 VI 1940 Lagarde 17-18 VI 1940 Clos du Doubs 18-19 VI 1940 Tobruk 22 VIII-10 XII 1941 Zamojszczyzna 30 XII 1942-5 II 1943 Getto warszawskie 19 IV-16 V 1943 Lenino 12-13 X 1943 Kowel-Włodzimierz Wołyński 19 I-21 V 1944	1939–1945 Monte Cassino 11-25 V 1944 Lasy Janowskie – Puszcza Solska 9-25 VI 1944 Operacja „Burza” czerwiec-wrzesień 1944 Wilno 7-13 VII 1944 Ancona 17-18 VII 1944 Wisła-Praga 29 VII-2 X 1944 Powstanie warszawskie 1 VIII-2 X 1944 Falaise – Chambois 8-21 VIII 1944 Surkonty 21 VIII 1944 Arnhem 18-25 IX 1944
1939–1945 Breda 29-30 X 1944 Wał Pomorski 1-10 II 1945 Cytadela Poznańska 21-23 II 1945 Kołobrzeg 8-18 III 1945 Bolonia 9-21 IV 1945 Odra 16-20 IV 1945 Nysa Łużycka 16-19 IV 1945 Budziszyn 23-28 IV 1945 Wilhelmshaven 24 IV-5 V 1945 Berlin 26 IV-2 V 1945	Żołnierze Wyklęci 1945–1963 Rudniki 6 I 1945 Rowiny 29 I 1945 Kuryłówka 7 V 1945 Las Stocki 24 V 1945 Obława Augustowska 12-21 VII 1945 Miodusy Pokrzywne 18 VIII 1945 Zwoleń 15 VI 1946 Raczkowszczyzna 12 M 1949 Majdan Kozic Górnych 21 X 1963	Żołnierze Wyklęci 1945–1963 Puławy 24 IV 1945 Grajewo 8-9 V 1945 Rembertów 20-21 V 1945 Kielce 4-5 VIII 1945 Radom 9 IX 1945 Radomsko 19-20 IV 1946 Zamość 8 V 1946 Włodawa 22 X 1946 Pułtusk 25 XI 1946
Marynarzom Oliwa 28 XI 1627 Czarnobyl 27 IV 1920 Bałtyk 1 IX-5 X 1939 Morze Północne 3 IX 1939-8 V 1945 Atlantyk 9 IX 1939-8 V 1945 Morze Śródziemne 11 VI 1940-30 XII 1944 Morze Barentsa 20 VII 1941-10 I 1944 Zatoka Salerno 8-16 IX 1943 Inwazja Normandii 6 VI 1944 Konwoje 1939–1945	Lotnikom Lwów 5 XI 1918 Operacja Warszawska, Bitwy nad Wisłą Operacja Niemeńska nad Niemnem sierpień-wrzesień 1920 Obrona Polski wrzesień 1939 Bitwa o Anglię 10 VII-31 X 1940 Niemcy 24 III 1941-4 V 1945 Loty do Polski 1941–1945 Bitwa o Atlantyk 10 V 1942-8 V 1945 Tunezja 17 III-12 V 1943 Normandia 6 VI 1944 Brandenburgia 16 IV-4 V 1945	Wołyń, Małopolska Wschodnia, Lubelszczyzna 1943–1946 Huta Stepańska-Wyrka III-VII 1943 Przebraże III 1943-III 1944 Pańska Dolina V 1943-III 1944 Rybcza III 1943-III 1944 Zasmyki VII 1943-IV 1944 Jagodzin-Rymacze IX 1943-IV 1944 Kupiczów XI 1943-III 1944 Hanaczów XI 1943-V 1944 Stanisłowka XII 1943-IV 1944
Wołyń, Małopolska Wschodnia, Lubelszczyzna 1943–1946 Łukowiec Wiszniowski – Łukowiec Żurawski 1943–1945 Puzów – Stężarzyce 8 II 1944 Korytnica 12 III 1944 Biłka Królewska – Biłka Szlachecka III-VI 1944 Narol 21-22 V 1944 Posadów – Rzeczyca 2 VI 1944

Uroczystości przy Grobie Nieznanego Żołnierza

W dni świąt państwowych, takich jak 3 maja, 15 sierpnia oraz 11 listopada, odbywają się uroczyste zmiany warty honorowej przy Grobie Nieznanego Żołnierza. W ceremoniach tych uczestniczą jednostki wojskowe różnych rodzajów. Dodatkowo, w dni związane z 3 maja i 11 listopada, w zmianie warty biorą udział również pododdziały Straży Granicznej oraz Policji.

W uroczystościach związanych z tym miejscem biorą udział najważniejsze postacie w państwie, takie jak prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, marszałek Sejmu, marszałek Senatu, prezes Rady Ministrów oraz zaproszeni goście.

Ceremoniał składania wieńców, czyli wiązanek kwiatów, na Grobie Nieznanego Żołnierza jest regulowany przez decyzję nr 411/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 9 grudnia 2009 roku. Dokument ten dotyczy wprowadzenia do użytku służbowego „Ceremoniału Wojskowego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej”.

Podczas defilady, pododdziały ze sztandarami oddają hołd Grobowi Nieznanego Żołnierza w rytm melodii Warszawianki. Prezydent kraju składa wieniec w imieniu narodu, a inni przedstawiciele najwyższych władz czynią to w imieniu instytucji, które reprezentują.

Znaczenie tego ważnego miejsca podkreśla również obowiązek, wprowadzony w protokole dyplomatycznym, który nakłada na zagraniczne delegacje odwiedzanie Grobu Nieznanego Żołnierza podczas wizyt w Polsce.

Oprócz tego, uroczyście odbywają się tam przysięgi oraz ślubowania, które stanowią istotny element ceremonii związanych z narodowym dziedzictwem.

Posterunek warty honorowej przy Grobie Nieznanego Żołnierza

Na dzień września 2008 roku, posterunek wart honorowych przy Grobie Nieznanego Żołnierza jest obsługiwany przez Batalion Reprezentacyjny Wojska Polskiego. Wartę tę pełni się całodobowo oraz przez cały rok.

W przypadku zagrożenia, żołnierze mają zapewnioną łączność telefoniczną z dowódcą wart. Dodatkowo, miejsce to jest chronione za pomocą monitoringu wizyjnego, który obsługiwany jest przez oficera operacyjnego z Dowództwa Garnizonu Warszawa.

Jednym z kluczowych zadań wartowników jest utrzymanie godności w pobliżu Grobu Nieznanego Żołnierza oraz odpowiednia reakcja na wszelkie niestosowne zachowania czy próby profanacji tego symbolicznym miejsca. Mimo że warta jest honorowa, służba ta podlega regulaminowi wartowniczemu, a żołnierze pełnią ją z bronią – najnowocześniejszym karabinem polskiej produkcji MSBS, który wyposażony jest w bagnet i amunicję.

Incydenty pod Grobem Nieznanego Żołnierza zdarzają się rzadko, co świadczy o odpowiedzialności pełniących warty. Warto również dodać, że wartownicy noszą mundury służbowe Wojsk Lądowych. Na posterunku znajdują się dwaj żołnierze, którzy pełnią wartę przez jedną godzinę, po czym następuje wymiana i trzy godziny przerwy; każda zmiana realizuje zadanie sześć razy.

Wartownia jest usytuowana w budynku Dowództwa Garnizonu Warszawa, które znajduje się przy placu Marszałka Józefa Piłsudskiego. W czasach zasadniczej służby wojskowej, żołnierze, którzy pełnili warty i przeszli do rezerwy, składali wieniec na Grobie Nieznanego Żołnierza w ostatnim dniu służby. W tym ceremoniale asystowali im młodsze roczniki żołnierzy. Całości towarzyszyło symboliczne przekazanie posterunku honorowego.

Pełnienie warty w tym miejscu to dla żołnierzy nie tylko zaszczyt, ale także wyróżnienie.

Grób Nieznanego Żołnierza w ikonografii

W dniach, gdy obchodzimy ważne rocznice, często przypominamy sobie o symbolach naszej historii. 3 listopada 2008 roku z okazji 90. rocznicy odzyskania niepodległości, Narodowy Bank Polski wydał złote monety o nominałach 200 zł oraz 50 zł. Obie monety prezentują wyjątkowy, stylizowany wizerunek Grobu Nieznanego Żołnierza, który jest istotnym symbolem naszego dziedzictwa historycznego oraz pamięci o poległych.

Nie zatrzymano się jednak na tych wydaniach. W ramach obchodów 100. rocznicy odzyskania niepodległości, 14 sierpnia 2018 roku Narodowy Bank Polski ponownie zaskoczył miłośników numizmatyki. Wówczas wyemitowano srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 10 zł. Na jej awersie możemy dostrzec majestatyczne kolumny oraz sklepienie Grobu Nieznanego Żołnierza. Projekt autorski zasługuje na szczególne uznanie, bo stworzył go znany artysta Robert Kotowicz.

---

Oceń: Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie

---