Południk Warszawski

---

Historia

W roku 1872, wcześniejsze informacje mylnie podawały, że był to rok 1880, przed pałacem Jabłonowskich, który wówczas pełnił rolę siedziby władz miejskich, zbudowano w Warszawie marmurową kolumnę. U jej szczytu znajdował się metalowy blat, który był chroniony przeszkloną oprawą. Na tym blacie umieszczono informacje o współrzędnych geograficznych punktu pomiarowego, jego wysokości nad poziomem morza Bałtyckiego oraz zera Wisły. Dodatkowo, na blacie wyryto krzyżujące się pod kątem prostym linie, które przedstawiały równoleżnik i południk. Ten ostatni przechodził przez wierzchołek wieży ratuszowej, stanowiąc podstawowy punkt triangulacyjny w Warszawie.

Stawianie kolumny wiązało się z realizacją pomiarów triangulacyjnych łuku geodezyjnego wzdłuż równoleżnika 52°N, prowadzącymi przez polskiego generała i inżyniera, Józefa Ippolitowicza Żylińskiego, który działał w latach 1870-1885 w obrębie Imperium Rosyjskiego. Łuk, który rozciągał się od Valencji w Irlandii po Orsk na Uralu, stanowił część międzynarodowej sieci triangulacyjnej stworzonej od 1861 roku w ramach geodezyjnej kampanii pomiaru długości stopnia w Europie Środkowej, a później rozszerzono ją na cały kontynent, włączając w to narodowe sieci triangulacyjne różnych krajów europejskich. W ten sposób powstały łuk południka paryskiego, który zdefiniował długość metra, oraz łuk południka Struve-Tenner w Rosji.

Kolumna spełniała rolę punktu do pomiarów geodezyjnych i magnetycznych, stanowiąc tzw. punkt przeniesienia współrzędnych z punktu triangulacyjnego na wieży ratuszowej. Na ścianach ratusza i Teatru Wielkiego umieszczono miedziane listwy, które nazywano mirami południkowymi. Służyły one do kalibracji instrumentów pomiarowych w kierunku północ-południe, co było istotne dla obliczeń azymutów oraz przy obserwacji deklinacji magnetycznej, czyli zmian odchylenia kierunku północy magnetycznej od kierunku północy geograficznej. Dodatkowo, w nawierzchni placu umieszczono szyny, by oznaczyć przebieg południka wieży ratuszowej.

W 1873 roku, czyli rok po postawieniu kolumny, otoczono ją żelazną balustradą, aby zapewnić jej dodatkowe zabezpieczenie, na zlecenie namiestnika Królestwa Polskiego, rosyjskiego geodety, hrabiego Fiodora Berga. Kolumna przetrwała II wojnę światową w niemal niezmienionym stanie, mimo znacznych zniszczeń w okolicy placu. W 1965 roku, podczas przebudowy placu Teatralnego, umieszczono w nawierzchni tabliczkę, która błędnie wskazywała nazwę „południk warszawski” oraz datę powstania – 1880. Po pracach archeologicznych, które miały miejsce w okolicy kolumny w 2013 roku, tabliczkę tę usunięto.

We wrześniu 2022 roku przeprowadzono renowację kolumny, a obok niej zamontowano tablicę informacyjną w języku polskim oraz angielskim. 14 września 2022 roku kolumna została uroczyście odsłonięta po renowacji, zyskując miano pomnika Geodezji Europejskiej, w związku z odbywającym się w dniach 11-15 września 2022 Międzynarodowym Kongresem Geodetów FIG w Warszawie.

Inne informacje

Warszawski południk zerowy to nie to samo, co kolumna umiejscowiona na placu Teatralnym. W rzeczywistości jest to południk przechodzący przez instrument przejściowy znajdujący się w budynku Obserwatorium Astronomicznego UW. Został on wyznaczony w 1825 roku przez Franciszka Armińskiego, założyciela tegoże obserwatorium. Element ten był kluczowy podczas prac kartograficznych, które zaowocowały tzw. Mapą Kwatermistrzostwa z 1839 roku, na której długości geograficzne były odniesione do tego południka.

Aktualnie południk warszawski ma długość geodezyjną wynoszącą 21° 01′ 39,259″ E. Warto zaznaczyć, że pozycja kolumny nie odpowiada przebiegowi południka 21°E, który czasem określany jest mianem „południka warszawskiego”, ponieważ przechodzi on przez centrum Warszawy.

---

Oceń: Południk Warszawski

---