Kościół św. Aleksandra w Warszawie

---

Historia

Kościół, którego historia sięga lat 1818-1826, został zaprojektowany w stylu klasycystycznym przez Piotra Aignera. Swoim wezwaniem upamiętnia cara Aleksandra I, który przyczynił się do przywrócenia Królestwa Polskiego oraz ustanowienia jego konstytucji. Car odwiedził Warszawę po raz pierwszy 12 listopada 1815 roku. Miasto pragnęło uroczyście go powitać, planując postawienie tymczasowej bramy triumfalnej na placu pod trzema krzyżami. Ostatecznie jednak car w swoim liście skierowanym do prezesa senatu polecił, aby środki przeznaczone na budowę bramy użyto na kościół.

Współczesny budowniczy J. Bartoszewicz zrelacjonował pierwotny wystrój tej świątyni w następujący sposób:

Aingner podał plany; wzór wziął z panteonu rzymskiego, a więc zbudował rotundę. Dwa w tym kościele sklepienia, jedno na podziemny, drugie na górny kościół: to ostatnie wspiera się na ośmiu mniejszych sklepieniach, ponad niszami. Na wierzch budowniczy zarzucił kopułę, która sztuką i pięknem wyrobieniem zajmuje. Wnętrze kościoła mieści ośm framug; w 4-rech większych zdobnych w korynckie kolumny, są ołtarze i kruchta; w mniejszych zaś, ambona, chrzcielnica i ławki. Kapitele i gzymsy zdobne są i bogate w snycerskie przybory. Ołtarze trzy i posadzka z krajowego marmuru; cymboryjum, krucyfiks i świeczniki, oraz pokrywa do chrzcielnicy ze złoconego bronzu, prześliczne, roboty Norblina. Opisywano kiedyś po pismach publicznych rzadką piękność i wysokość tego cymboryjum, jako też w ogóle bronzów i świeczników przeznaczonych do tego kościoła; co do cymboryjum głoszono, że to bez wątpienia pierwsze było dzieło z takim gustem wykonane w stolicy polskiej. W ołtarzu wielkim mieści się obraz Zbawiciela na krzyżu; w pobocznych zaś są obrazy Niepokalanego Poczęcia, męczeństwo ś. Piotra, wskrzeszenia Łazarza i Najświętszej Panny częstochowskiej. We wklęsłości też ołtarza wielkiego złożono posąg wielkości naturalnej Zbawiciela zdjętego z krzyża, z białego marmuru wykuty…, dzieło, które niegdyś jeden z książąt Lubomirskich, dziedzic Ujazdowa, sprowadził z Rzymu… Cała świątynia pokryta blachą miedzianą; nie wielka, ale widna i piękna, może objąć 900 ludzi, nie więcej.

Budowa rozpoczęła się 15 czerwca 1818 roku, kiedy kamień węgielny został wmurowany przez ministra przychodu i skarbu Jan Węglińskiego, w imieniu chorego namiestnika Królestwa Polskiego, gen. Józefa Zajączka. Cały proces budowlany trwał osiem lat, a 18 czerwca 1826 roku kościół został poświęcony przez arcybiskupa warszawskiego, prymasa Królestwa Polskiego Wojciecha Józefa Skarszewskiego. Parafia, która powstała przy świątyni, była piątą w Warszawie, a pierwszym proboszczem został ksiądz Jakub Falkowski, znany jako „grzeszny Kuba”. Pełnił on tę funkcję do początku 1837 roku, gdy sam postanowił przejść na emeryturę.

W latach 1841–1844 na rogu ulicy Książęcej oraz placu Trzech Krzyży powstał dom parafialny, zaprojektowany przez Józefa Lessla, a budowniczym był Antonio Corazzi. To właśnie w tym miejscu, w nocy z 16 na 17 stycznia 1863 roku, w mieszkaniu wikariusza księdza Karola Mikoszewskiego, zebrał się Komitet Centralny Narodowy, który ustalił termin wybuchu powstania styczniowego oraz założenia do manifestu. W 1865 roku dom ten został skonfiskowany i sprzedany. Nowa plebania zbudowana została dopiero w latach 1900–1902 według projektu Tomasza Bielskiego przy ulicy Książęcej.

W latach 1886-1895 kościół przeszedł przebudowę w stylu neorenesansowym, którą prowadził Józef Pius Dziekoński. W wyniku działań wojennych w 1939 roku kościół został uszkodzony. 5 czerwca 1943 roku Niemcy aresztowali w świątyni członków organizacji „Osa”-„Kosa 30”, którzy uczestniczyli w ceremonii ślubnej. Niestety, w 1944 roku świątynia została zniszczona w wyniku bombardowania i została odbudowana w latach 1949–1952, przywracając jej klasycystyczny wygląd sprzed XIX wieku. Po zakończeniu II wojny światowej rozważano zachowanie ocalałej lewej wieży jako symbolu zniszczeń wojennych, jednak ostatecznie w 1951 roku została rozebrana.

Warto zaznaczyć, iż w 1965 roku kościół został wpisany do rejestru zabytków, co potwierdza jego znaczenie w historii Warszawy oraz architektury klasycystycznej.

---

Oceń: Kościół św. Aleksandra w Warszawie

---