Folwark Sielce

---

Historia

Folwark na Sielcach ma bogatą historię sięgającą XVI wieku, chociaż szczegółowe informacje na jego temat nie przetrwały do naszych czasów. Wiadomo, że pod koniec XVIII wieku król Stanisław August Poniatowski założył w tym miejscu pierwszy murowany kompleks pałacowy, który stał się centralnym punktem angielskiego parku krajobrazowego. Został on utworzony w roku 1775, w tym czasie stworzono także staw, który obecnie jest częścią Parku Sieleckiego. Kompleks folwarku, w skład którego wchodził korpus główny oraz oficyny, został uwieczniony na planie Warszawy opracowanym przez Daniela Friedricha Sotzmanna, wydanym drukiem w 1796 roku przez Carla C. Jättinga. Obecność tych zabudowań na planie wskazuje, że pałac musiał powstać jeszcze za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, który zmarł w 1795 roku.

Co więcej, inne dokumenty z tego okresu, m.in. anonimowy plan miasta, również przedstawiają zabudowania folwarku oraz park połączony kanałem z systemem wodnym w Łazienkach Królewskich. Te plany, choć na pewno powielone, sugerują, że założenie musiało być odpowiednio zorganizowane i funkcjonujące przed 1786 rokiem. Idea utworzenia folwarku prawdopodobnie wpisywała się w działania króla na rzecz ożywienia gospodarki kraju; takie folwarki miały być samowystarczalne, wytwarzając dobra dla królewskiego skarbca. Stanisław August Poniatowski, w czasie swojego panowania, zakładał wiele podobnych folwarków wokół Warszawy, które służyły jako miejsca wypoczynku.

Pałace, jakie wybudowano w okolicy, często służyły jako rezydencje podmiejskie i letnie, a ich funkcjonalność obejmowała również tymczasowy wypoczynek dla króla oraz jego entourage. Folwark Sielce w przeszłości określano również mianem „Łaźni” lub „Łaźni Poniatowskiego”. Historia ta staje się bardziej złożona, gdy w 1784 roku folwark stał się już własnością króla i figurował w spisach posesji jako należący do Jego Królewskiej Mości. Obserwując bliskość Łazienek oraz Pałacu na Wyspie, można przypuszczać, że Stanisław August często odwiedzał to miejsce.

W 1820 roku, tereny folwarku zostały sprzedane i stały się częścią majątku Belwederu, nabytego przez wielkiego księcia Konstantego. Choć niektórzy badacze błędnie uznawali go za fundatora pierwszego pałacu na tym terenie, to wątpliwości dotyczące daty powstania zbudowanego w stylu typowym dla lat 1790–1830 budynku są naprawdę uzasadnione. Pomimo dostępnych planów z końca XVIII wieku, historia folwarku oraz jego zabudowań stają się złożonym tematem badań.

Na początku XIX wieku, zarząd nad folwarkiem przejęła żona wielkiego księcia – Joanna Grudzińska, a po jej śmierci w 1831 roku został on przekazany carowi Mikołajowi I, co ugruntowało jego rolę w carskiej administracji.

W parku krajobrazowym, rozciągającym się na powierzchni blisko 11 hektarów, można dostrzec ślady, które mogą świadczyć o jego istnieniu już za czasów Stanisława Augusta. Historycy sugerowali, że projektantem pałacu, zbudowanego około 1820 roku, mógł być Jakub Kubicki, znany architekt i budowniczy. Jednocześnie mówi się, że mógł on przeprowadzać jedynie przebudowy wcześniejszych, XVIII-wiecznych struktur, brak jednak mocnych dowodów na potwierdzenie tej teorii.

Ważnym elementem folwarku była brama wjazdowa, naprzeciwko której w 1853 roku wzniesiono krzyż jako wotum za ocalenie mieszkańców w czasie epidemii cholery. Do XX wieku istniał tam drewniany krzyż, który być może był jego następcą.

Tak o folwarku pisał Henryk Dziewulski w 14. numerze Tygodnika Ilustrowanego z 4 kwietnia 1908 roku: „Urocza miejscowość, Sielce pod Warszawą, której widoki podajemy w numerze dzisiejszym, zapewne dobrze jest znana czytelnikom. Pośród pięknego i obszernego parku, przeciętego wartką strugą wód, miejscami rozlewających się w malownicze stawy, wznoszą się dwa pałace, większy i mniejszy, ten ostatni wielce oryginalny, bo każda strona tego pałacu posiada inny styl architektoniczny…”

W 1832 roku, po niepowodzeniu Powstania Listopadowego, folwark stracił swój prestiż, a pałac został przekształcony we miejsce wypoczynku dla dygnitarzy wojskowych, nie posiadając jednak własnego umeblowania. Jego obecny stan wynika z braku zarządzania i stopniowego popadania w ruinę. W latach późniejszych odbywały się próby przekształcenia folwarku w park miejski, co jednak nie doszło do skutku do końca XX wieku.

Okres międzywojenny, II wojna światowa

W 1918 roku, po tym jak Polska odzyskała niepodległość, władze miasta podjęły zdeterminoewane działania mające na celu reanimację zaniedbanej posiadłości. Istotnym krokiem była transformacja ogrodu angielskiego w ogólnodostępny park. Rok 1932 przyniósł ze sobą działania związane z oczyszczaniem i pogłębianiem dna stawu, co miało na celu osuszenie obszaru parku. Aby zapewnić ciągłą cyrkulację świeżej wody, przystąpiono również do budowy kanału dopustowego, który łączył się z fosą fortu Czerniakowskiego.

Na dzień 26 kwietnia 1932 roku zostało powołane Towarzystwo Przyjaciół Belwederu, Czerniakowa, Sielc i Siekierek, które wzięło pod opiekę park, oddany do użytku publicznego. W 1933 roku, w południowej oficynie pałacu, stowarzyszenie „Opieka”, współpracujące z pobliską parafią pod wezwaniem św. Bonifacego, otworzyło świetlicę dla ubogich dzieci. Na archiwalnych zdjęciach z tej uroczystości można dostrzec zarówno świetlicę, jak i korpus główny pałacu, widoczny z dziedzińca.

Okres Powstania Warszawskiego był kluczowym momentem w dziejach pałacu. Jak się wydaje, architektoniczne założenia przetrwały bombardowania bez większych zniszczeń; zachowały się zdjęcia lotnicze z 1945 roku, na których widać pokryte dachem zabudowania pałacowe. Z relacji wynika, iż niektóre zabudowania gospodarskie nie miały już jednak tyle szczęścia i spaliły się podczas powstania.

Na starych planach Warszawy dostrzec można, że przypałacowy park zawierał elementy, które obecnie są już nieobecne. Plany Lindleya z przełomu XIX i XX wieku ukazują zupełnie inne ukształtowanie zbiornika wodnego oraz nie istniejące już uregulowanie z północy. Co więcej, przy pałacu widoczna była mała, kwadratowa budowla, prawdopodobnie wykorzystywana jako altana ogrodowa, która również nie przetrwała do naszych czasów.

Okres PRL i czasy współczesne

W okresie PRL-u kompleks budynków został oddzielony od otaczającego parku żelaznym ogrodzeniem, które przetrwało do dnia dzisiejszego. Pałac oraz przyległe do niego oficyny znalazły się pod zarządem pobliskiej Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych. Przestrzeń została podzielona, a pomieszczenia przekształcone w mieszkania dla pracowników. Po 1989 roku budynki zaczęły ulegać dewastacji i popadały w ruinę. Ostatnia grupa lokatorów opuściła obiekt około roku 2000, co zapoczątkowało pięcioletni okres rabunków i zniszczeń. W 2005 roku zdewastowany pałac został wydzierżawiony Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych „Lewiatan”, co umożliwiło przeprowadzenie gruntownego remontu. Rewitalizacja nie przewidywała jednak przywrócenia historycznych wnętrz. Co ciekawe, podczas renowacji do pałacu, od strony parku, dodano nieoryginalny balkon, a od strony dziedzińca portyk balkonowy, oba wsparte na kolumnach.

Z powodu złego stanu technicznego rozebrano również oryginalną ceglaną bramę wjazdową od strony ulicy Chełmskiej, zastępując ją betonową wersją. Obecnie kompleks należy do Skarbu Państwa, lecz jako dzierżawca nie jest otwarty dla zwiedzających. Całkowita powierzchnia terenu obejmującego obecny kompleks wynosi około 1 hektara.

Dawny angielski park przestał istnieć jako całość w wyniku rozparcelowania i zabudowy po zakończeniu II wojny światowej. Jego pozostałości, takie jak staw oraz resztki drzewostanu, tworzą dziś Park Sielecki. Na terenie dawnego ogrodu znajduje się obecnie m.in. kościół św. Kazimierza (ul. Chełmska 21a), wybudowany jeszcze przed II wojną światową oraz budynek obecnego gimnazjum nr 3 im. J. Piłsudskiego (ul. Chełmska 23), które wcześniej funkcjonowało jako szkoła podstawowa nr 113 im. L. Szenwalda, a później K. Makuszyńskiego.

Mały Pałacyk

Henryk Dziewulski w swoim artykule opublikowanym w 14. numerze Tygodnika Ilustrowanego z 4 kwietnia 1908 roku (str. 279) wskazuje, że na terenie nieopodal sielskiego pałacu istniał także mniejszy pałacyk. Informację tę potwierdzają zachowane do dziś fotografie z tamtego okresu, przedstawiające dobra sieleckie. Na podstawie analizy stylu architektonicznego można przypuszczać, że ów mniejszy budynek został wzniesiony pod koniec XVIII wieku bądź najpóźniej w I połowie XIX wieku, w stylu historyzującym, charakterystycznym dla eklektycznego neogotyku typowego dla budynków pałacowych oraz ogrodowych tamtych czasów.

Pałacyk charakteryzował się czterema elewacjami, z których każda reprezentowała inny styl architektoniczny, a jego neogotycka wieżyczka nadawała mu unikalny wygląd. Znajdował się on ładnych kilka metrów na południowy wschód od południowej oficyny głównego pałacu. Warto zwrócić uwagę, że położenie tego obiektu jest wskazywane na planach Warszawy opracowanych przez Lindleya w latach 1900-1901, a także na mapach oraz zdjęciach lotniczych Warszawy z okresu międzywojennego.

Niestety, obiekt nie przetrwał do współczesnych czasów; jego ostatnie ślady pojawiają się na zdjęciu lotniczym z 1945 roku. Prawdopodobnie pałacyk został zniszczony w okresie po II wojnie światowej, w wyniku działań związanych z rewitalizacją lub zmianą kształtu parku sieleckiego.

---

Oceń: Folwark Sielce

---