Kościół św. Marcina w Warszawie

---

Historia

Kościół św. Marcina, usytuowany w Warszawie, ma bogatą historię, która sięga 1353 roku, kiedy to został ufundowany razem z klasztorem augustianów. Na zlecenie księcia Ziemowita III i jego żony Eufemii, papież Innocenty VI 5 lipca 1356 roku potwierdził przywilej sprowadzenia augustianów na Mazowsze. Książę obiecał wybudować trzy klasztory w Rawie, Warszawie i Ciechanowie, co rodzi pytania dotyczące dokładnej daty powstania świątyni, która według podań miała miejsce w 1353 roku. W dokumencie papieskim wymieniono z kolei nazwy kościołów, z których warszawski miał nosić wezwanie do Świętego Ducha, św. Marcina i św. Doroty. Pierwsza budowla powstała około 1380 roku, dedykowana właśnie św. Marcinowi i św. Dorocie.

Otrzymawszy bullę papieską, książę kościół wymurował w postaci krzyża. Po obudwu zaś jego bokach postawił kaplice: po prawej ze strony Ewangielii ś-go. Ducha, po lewej ś-tej Doroty. Kaplica ś-go Ducha służyła jako przedsionek kościołowi: obok niej książę wzniósł zakrystyją. Klasztor wybudował na południe, a od przedsionka zakreślił cmentarz dla chowania zmarłych. Przez cmentarz także wchodziło się do kościoła. Z tyłu poza temi zabudowaniami zostawił pole na ogród. Fundusz był na utrzymanie dwunastu księży. Oddawszy potem kościół augustyjanom, podarował im jeszcze książę do wielkiego ołtarza obraz przeniesienia Najświętszej Panny, który potem zasłynął cudami.

Dzięki szczodrości księcia Ziemowita, augustianie uzyskali również siedem wiosek oraz miasteczko Cegłów. Księżna Anna, na terenach darowanych przez siebie, nakazała wybudowanie szpitala św. Ducha, niestety obecnie nieistniejącego. J. Bartoszewicz opisuje tę sytuację następująco:

Chciała żeby księża augustyjanie, którzy tyle dóbr posiadali, swoim kosztem wystawili szpital dla chorych, dowodziła albowiem, że dobra te przydzielone były do kaplicy ś-go Ducha i że na ten cel jedynie ofiarowane, przyobiecując uroczyście, że i majątek i zarząd szpitala pozostanie na zawsze przy zakonie. … Kiedy stanął szpital, księżna zawarła komplanacyją z augustyjanami, w której zapowiedziała im zarząd jego, … obiecywała dalej, że za życia do utrzymania szpitala dokładać się będzie, jakoż miała dawać co rok 60 kop żyta i po 40 dukatów…

Pomimo zatwierdzenia ugody przez papieża Eugeniusza IV w 1442 roku, księżna Anna nie dotrzymała warunków umowy i w testamencie z 1458 roku odstąpiła od zarządzania szpitalem na rzecz lazarystów. W 1478 roku tragiczny pożar strawił większość wnętrza kościoła, niszcząc marmurowe ołtarze oraz cenne dekoracje. Jedynym ocalałym elementem okazał się obraz z wielkiego ołtarza. Odbudowa była przeprowadzona w 1494 roku, kiedy to zakrystia została przeniesiona do kaplicy Wszystkich Świętych. Zgodnie z zapisami, ołtarz Pocieszenia Najświętszej Panny został odnowiony przez Kacpra Rzepchę, warszawskiego mieszczanina.

W XVI wieku kościół miał swoją ważną rolę w organizacji sejmików generalnych oraz relacyjnych województwa mazowieckiego, gdzie często podejmowano decyzje dotyczące wyborów czy podatków. Obawy przed pijackimi burdami skłoniły szlachtę do uczestnictwa w sejmikach „na czczo”, co wpłynęło na poranny bieg obrad. W 1695 roku świątynia została ponownie poświęcona po incydencie, który splamił jej wnętrze krwią.

Kościół przeszedł szereg zmian i renowacji w XVII i XVIII wieku. W 1744 roku architekt Karol Bay zaprojektował nową barokową fasadę. W latach 1824-1825, ksiądz przeor Alipi Niedzielski poprowadził całkowitą restaurację wnętrza, obejmującą złocenie ołtarzy oraz odnowienie ambony i sklepień.

W r. 1824 i 1825 zajął się zupełną restauracyją gmachów kościelnych ksiądz przeor Alipi Niedzielski. Ołtarz wielki razem z dwoma obok kazał pozłocić, odczyścić i wylakierować. Toż samo wielkie presbiteryjum i ambonę odnowił, a jedno i drugie wyzłocił. Chór dla kapeli dał wymalować, organy wyporządził, świeżą przozdobił malaturą, zakrystyją także wyporządził, sklepienie kościoła umocnił. Dach pod dachówkę cały kazał wybielić. Klasztor poprzednio był jeszcze, zaraz po rewolucyi francuskiej wyporządzony wewnątrz i zewnątrz i dachówką przykryty. Ksiądz Alipi miał także z akt klasztornych spisać historyją kościoła warszawskiego ś-w Marcina, ale do tego nie przyszło.

Kościół został zniszczony podczas II wojny światowej w 1944 roku, a po wojnie poddany odbudowie. Współczesne wnętrze, zaprojektowane przez siostrę Almę Skrzydlewską, zawiera wiele elementów nowoczesnych. Na prawym filarze nawy umieszczono tablicę pamiątkową upamiętniającą harcerzy poległych w latach 1939–1945 oraz żołnierzy 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Na bocznym filarze można zobaczyć dolną część zniszczonego krucyfiksu z XVII wieku, który przed wojną zajmował to miejsce.

W 1965 roku świątynia, wraz z dzwonnicą oraz klasztorem, została wpisana do rejestru zabytków. 24 maja 1977 roku w kościele odbyła się tygodniowa głodówka opozycjonistów domagających się uwolnienia aresztowanych robotników i działaczy KOR, w której brali udział m.in. Stanisław Barańczak, Bohdan Cywiński, Jerzy Geresz, o. Aleksander Hauke-Ligowski OP, Ozjasz Szechter, Kazimierz Świtoń oraz Henryk Wujec. Rzecznikiem prasowym głodujących był Tadeusz Mazowiecki.

Obecnie kościół pełni funkcję rektorską sióstr franciszkanek służebnic Krzyża, które prowadzą zakład dla ociemniałych w Laskach. To tutaj miały miejsce pierwsze grupy Odnowy w Duchu Świętym w Polsce. Świątynia odgrywa kluczową rolę w organizacji nabożeństw ekumenicznych oraz duszpasterstwie warszawskiej inteligencji. Rektorem kościoła jest ks. dr Andrzej Gałka. W kościele zachowane są szczątki Władysława Korniłowicza.

---

Oceń: Kościół św. Marcina w Warszawie

---