Ryszard Kukliński

---

Życiorys

Młodość

Ryszard Kukliński przyszedł na świat 13 czerwca 1930 roku w stolicy Polski, Warszawie. Jego rodzicami byli Stanisław Wincenty Kukliński oraz Anna Kotaniec. Jego ojciec był zaangażowanym handlarzem drewnem w czasie II wojny światowej, co doprowadziło do jego aresztowania i śmierci w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Te dramatyczne wydarzenia z życia rodziny Kuklińskich były opisane w wywiadzie, którego Ryszard udzielił w 1987 roku „Kulturze” z Paryża. Podczas okupacji twierdził, że uczestniczył w powstaniu warszawskim oraz był członkiem różnych organizacji konspiracyjnych, jednak jego prawdziwa działalność pozostaje sporną kwestią. Po śmierci ojca, czasowo zamieszkał w okolicach Radomia, a w 1944 roku został wywieziony do Niemiec.

Po zakończeniu wojny, Kukliński osiedlił się we Wrocławiu. Jego pierwsze kroki w nowej rzeczywistości to nauka zawodu ślusarza, a następnie praca w Miejskiej Straży Ochrony Obiektów. Później dołączył do Polskiej Partii Robotniczej, przełomowy moment w jego życiorysie. Aktywność ta nie była pozbawiona kontrowersji, co pokazała jego tymczasowa aresztacja za podejrzenie udziału w napadzie rabunkowym.

Służba w ludowym Wojsku Polskim

Pierwsze lata służby

Pierwsze kroki Ryszarda Kuklińskiego w Wojsku Polskim miały miejsce 1 października 1947 roku, gdy został przyjęty do Oficerskiej Szkoły Piechoty nr 1 we Wrocławiu. Sugerowane powiązania z organizacjami konspiracyjnymi doprowadziły do jego tymczasowego usunięcia z uczelni w 1950 roku, jednakże interwencja generała Stanisława Popławskiego umożliwiła mu kontynuację nauki. Po ukończeniu szkoły, swą karierę rozpoczął w 9 Pułku Piechoty w Pile.

Z biegiem lat Kukliński awansował w wojskowej hierarchii, pełniąc coraz to nowe dekoracyjne obowiązki w różnych jednostkach. Poza służbą wojskową, w Kołobrzegu angażował się w działalność klubu jachtowego. Również podnosił swoje kwalifikacje, zaliczając m.in. kurs metodyczno-strzelecki.

Podjęcie współpracy z kontrwywiadem wojskowym

Rok 1964 przyniósł Kuklińskiemu nowe wyzwania, gdy jako współpracownik kontrwywiadu maskował działania przeprowadzane przez mjr Kominka. W tym samym czasie skończył Akademię Sztabu Generalnego i został awansowany na majora, podejmując wybitne zadania w Warszawie, jak przygotowanie planów dla wojsk Układu Warszawskiego.

Według niektórych badaczy, jak Sławomir Cenckiewicz, współpraca Kuklińskiego z kontrwywiadem może sięgać jeszcze końca lat 40.

Wietnam, Czechosłowacja

W latach 1967-1968 Kukliński był zaangażowany w śledztwa prowadzone przez Międzynarodową Komisję Kontroli w Wietnamie. Jego misja obejmowała zbieranie informacji dotyczących ofensywy Tết oraz naruszeń praw człowieka przez Vietcong. Po powrocie kontynuował służbę w Oddziale Szkolenia Operacyjnego, angażując się w przygotowania inwazji na Czechosłowację w 1968 roku.

W latach 70. Kukliński realizował operacje w charakterze rejsów turystycznych zmierzających do rozpoznania kluczowych miejsc z perspektywy wojskowej.

„Albatros”

W 1974 roku Kukliński dowiedział się o tajemniczym projekcie „Albatros”, który miał na celu budowę schronów na wypadek wojny jądrowej. Dwa lata później brał udział w kursie w Moskwie, gdzie poproszono go o refleksje nad zagrożeniem ze strony NATO. Jego uwagi różniły się od opinii innych polskich oficerów, jak m.in. Józef Baryła, z którymi współpracował.

Przygotowania do stanu wojennego

W styczniu 1980 roku Kukliński uczestniczył w historycznym spotkaniu w Warszawie, podczas którego przedstawiano statut na czas wojny. Jego zadaniem było monitorowanie zgodności dokumentów z polską wersją. Rok później udział w symulacjach wkroczenia, takich jak „Sojuz 80” oraz planowanie stanu wojennego zwiększyły jego znaczenie w wojskowych strukturach.

Śledztwo w sprawie przecieku

W listopadzie 1981 roku, w Sztabie Generalnym pojawiły się podejrzenia o przecieku tajnych planów stanu wojennego. Kukliński znalazł się w grupie oficerów badanych pod kątem współpracy z wywiadem obcych państw. Jak wynika, Jana Pawła II poinformowano o możliwym istnieniu „kreta” w wojsku.

Ucieczka z Polski

W nocy z 7 na 8 listopada 1981 roku Kukliński tajemniczo zniknął z Polski, co było zrealizowane przy wsparciu CIA. Został przerzucony do Londynu, by finalnie spotkać się z rodziną w Niemczech. Wiele teorii narosło wokół tego zdarzenia, ale jedno jest pewne – dla PRL Kukliński stał się renegatem, co potwierdzają dane przytoczone przez Mirosław Milewski.

Po ucieczce

Po ucieczce Kuklińskiego do USA, w PRL skazano go zaocznie na karę śmierci w 1984 roku. Dopiero w latach 90. reżimowy wyrok złagodzono, a przy udziale Adama Strzembosza całkowicie uniewinnienie płk. Kuklińskiego stało się faktem. Został również uhonorowany przez prezydenta Clintona.

Pomimo wyzwań, Kukliński pozostał aktywny jako inicjator Pomnika Katyńskiego w Warszawie, który odsłonięto w 1998 roku. Jego życie zakończyło się 11 lutego 2004 roku z powodu udaru. Prochy Kuklińskiego, wraz z prochami syna Waldemara, spoczęły w alei zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, pomimo burzliwej historii jego rodziny.

Kontrowersje

Postać Ryszarda Kuklińskiego jest przedmiotem intensywnych dyskusji oraz publicznych emocji, które często wykraczają poza ramy typowych analiz historycznych. Jego działalność budzi szereg kontrowersji wśród publicystów i historyków. Krytycy wskazują na rzekome złamanie przysięgi wojskowej oraz konsekwencje, jakie mogło to mieć na infrastrukturę kraju i polskie siły zbrojne w przypadku wybuchu konfliktu zbrojnego.

W dokumentach sporządzonych przez generała Jaruzelskiego opisano, że w sytuacji wojennej ZSRR miałoby przejąć kontrolę nad polskim wojskiem. Na tym tle miały miejsce incydenty, z których jednym było uszkodzenie popiersia płk. Kuklińskiego w Parku im. Henryka Jordana w Krakowie w nocy z 12 na 13 grudnia 2011 roku. Sprawcy zamalowali napis „pułkownik” i dodali słowo „zdrajca”, a na boku pomnika namalowano hasło „śmierć USA”. Dodatkowo, czerwoną farbą pomalowano lewe ramię popiersia.

Należy zauważyć, że w związku z tajnością większości dokumentów dotyczących działalności służb specjalnych, Ryszard Kukliński pozostaje postacią kontrowersyjną także w oczach historyków. Zdarza się, że są oni zgodni co do możliwości, że mógł on pełnić rolę podwójnego agenta, co zostało zasugerowane przez m.in. Pawła Wieczorkiewicza i generała Franciszka Puchałę. Tego typu teorie słyszały także od Czesława Kiszczaka oraz były radziecki attaché wojskowy, Jurij Ryliow.

W odmiennym świetle sprawę widzi mecenas Władysław Siła-Nowicki, który uważa, że Kukliński mógł być świadomie wypuszczony z Polski, aby zrealizować misję w kontekście ogłoszenia stanu wojennego. Sugeruje się, że informowanie Amerykanów o planach wprowadzenia stanu wojennego miało potencjalnie przynieść korzyści zarówno stronom radzieckim, jak i polskim władzom, chcącym ominąć nieprzewidywalność administracji USA, rządzonej przez prezydenta Reagana, który był znany ze swojego antykomunistycznego stanowiska.

Warto zaznaczyć, że po wprowadzeniu stanu wojennego, USA nie podjęło działań, które zapobiegłyby jego ogłoszeniu ani też nie ostrzegły polskiej opozycji. Historycy często zwracają uwagę, że rzekoma wiedza Kuklińskiego na temat planów wojennych ZSRR jest przerysowana, ponieważ polscy oficerowie nie mieli dostępu do takich informacji. Co więcej, jego status materialny w latach 70. wydawał się wysoki jak na oficera Wojska Polskiego, przez co nie wzbudził nieufności ze strony kontrwywiadu. Po jego ucieczce strona radziecka nie podjęła żadnych represji wobec generała Kiszczaka, który był odpowiedzialny za polskie służby wywiadowcze.

Awanse

Ryszard Kukliński przeszedł przez szereg awansów wojskowych, które odzwierciedlają jego karierę w armii. Oto szczegóły jego awansów:

• chorąży – 1950,
• podporucznik – 1951,
• porucznik – 1952,
• kapitan – 1955,
• major – październik 1963,
• podpułkownik – czerwiec 1967,
• pułkownik – 1972,
• szeregowy – 1984 (degradacja),
• pułkownik – 1996 (przywrócenie),
• generał brygady – 2016 (pośmiertnie).

Ordery i odznaczenia

Ryszard Kukliński, znany jako pułkownik, był osobą, która otrzymała wiele zaszczytnych odznaczeń w uznaniu za swoje działania i zasługi dla kraju. Wśród jego osiągnięć wymienia się:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1976),
• Srebrny Krzyż Zasługi,
• Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (1978),
• Srebrny Medal „Za zasługi dla obronności kraju”,
• Srebrny Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”,
• Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju”,
• Brązowy Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” (1956),
• Medal Polonia Mater Nostra Est (1998),
• Medal Zwycięstwa i Wolności,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955),
• Krzyż Armii Krajowej (6 maja 1998, przyznany przez Radę Naczelną i Zarząd Główny Światowego Związku Żołnierzy AK).

Warto podkreślić, że Kukliński został odznaczony również prestiżowym medalem CIA – Distinguished Intelligence Medal, który wcześniej przyznawano jedynie obywatelom USA. W 1998 roku przyznano mu Medal Polonia Mater Nostra Est.

Po jego śmierci, Porozumienie Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych nieustannie dążyło do nadania mu stopnia generała brygady oraz uhonorowania go Orderem Orła Białego. Wcześniejsze prośby w tej sprawie kierowane były do Aleksandra Kwaśniewskiego oraz Lecha Kaczyńskiego, jednak nie przyniosły skutku.

Inicjatywa polityczna „Centrum”, pod przewodnictwem prof. Zbigniewa Religi, złożyła wniosek 18 lutego 2004 roku do prezydenta RP w sprawie pośmiertnego awansu Kuklińskiego do stopnia generała. Ostatecznie, prezydent RP Andrzej Duda postanowił w dniu 2 września 2016 roku mianować go na stopień generała brygady pośmiertnie. Akt nominacji został wręczony Filipowi Frąckowiakowi, dyrektorowi Izby Pamięci Pułkownika Ryszarda Kuklińskiego, podczas obchodów Narodowego Święta Niepodległości 11 listopada 2016 roku.

Izba Pamięci

Celem upamiętnienia pułkownika Ryszarda Kuklińskiego, w 2006 roku na warszawskiej Starówce, przy ulicy Kanonii 20/22, w sąsiedztwie katedry św. Jana Chrzciciela, powstała Izba Pamięci. To istotne miejsce, które ma na celu oddanie hołdu jednej z kluczowych postaci w historii Polski. Dnia 17 listopada 2010 roku, decyzję o zamknięciu wystawy podjęła Hanna Gronkiewicz-Waltz, jednakże później postanowienie zostało cofnięte na skutek dużego zainteresowania oraz wsparcia społeczności.

Izbą Pamięci Pułkownika Kuklińskiego zarządzał Józef Szaniawski, który był jej założycielem i dyrektorem. Po jego odejściu, kierowanie muzeum przejął jego syn, Filip Frąckowiak. W wyniku pośmiertnej nominacji generalskiej Ryszarda Kuklińskiego, która miała miejsce we wrześniu 2016 roku, Izba Pamięci przyjęła nową nazwę – Izba Pamięci Generała Kuklińskiego. To zmiana, która oddaje znaczenie i szacunek dla jego działań oraz wpływu na historię kraju.

Publikacje i filmy o płk. Kuklińskim

W kontekście licznych działalności i twórczości pułkownika Ryszarda Kuklińskiego, istnieje wiele interesujących publikacji książkowych oraz filmów, które przybliżają jego postać oraz wpływ na historię Polski. Oto wybrane pozycje:

• Wojna z narodem widziana od środka. Rozmowa z b. płk. dypl. Ryszardem Kuklińskim przeprowadzona w piątą rocznicę wprowadzenia stanu wojennego, 1987 (wywiad udzielony paryskiej „Kulturze” nr 4/87, przedruk wydany w Polsce w drugim obiegu wydawniczym),
• Manfred E. Berger, Jaruzelski, 1991,
• Wojciech Jaruzelski, Stan wojenny dlaczego…, 1992,
• Krzysztof Dubiński, Iwona Jurczenko-Topolska, Być szpiegiem, 1994,
• Krzysztof Dubiński, Iwona Jurczenko: Oko Pentagonu. Rzecz o pułkowniku Ryszardzie Kuklińskim. Warszawa: K.M.S.O, 1995. ISBN 83-85608-57-5. OCLC 35453302. (pol.),
• Andrzej Krajewski, Bohater z bliska. Zasługa dla Polski, 1999 (2014 jako e-book pod tytułem Zasługa dla Polski; książka oparta na rozmowach, jakie odbył z pułkownikiem amerykański korespondent TVP przed rokiem 1994),
• Józef Szaniawski, Samotna misja – pułkownik Kukliński i zimna wojna, 2003 (książka napisana przez pełnomocnika pułkownika Kuklińskiego w Polsce),
• Maria Nurowska: Mój przyjaciel zdrajca. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B. – Grupa Wydawnicza Foksal, 2011. ISBN 978-83-280-0883-0. OCLC 945099248. (pol.). (biografia oparta na rozmowach autorki z pułkownikiem Kuklińskim, które odbyły się z jego inicjatywy; książka na życzenie pułkownika ukazała się dopiero po jego śmierci),
• Józef Szaniawski, Pułkownik Kukliński. Misja Polski, 2005,
• Józef Szaniawski, Pułkownik Kukliński – tajna misja, 2008,
• Benjamin Weiser: Ryszard Kukliński. Życie ściśle tajne. Warszawa: Świat Książki, 2014. ISBN 978-83-7943-630-9. OCLC 879529234. (pol.). (książka autoryzowana przez agencję CIA i napisana na podstawie dokumentów ujawnionych autorowi przez agencję),
• Yust Ronald, Jack Strong Vel Ryszard Kukliński nadaje, 2014 (fabularyzowana biografia napisana w formie powieści szpiegowskiej z wieloma wątkami fikcyjnymi),
• Marek Barański: Nogi Pana Boga. Warszawa: Keep Smiling, 2010. ISBN 978-83-930294-0-2. OCLC 676716136. (pol.),
• Paweł Wieczorkiewicz, Justyna Błażejowska: Przez Polskę Ludową na przełaj i na przekór. Poznań: Zysk i S-ka, 2011. ISBN 978-83-7506-651-7. OCLC 756901714. (pol.),
• Krzysztof Dubiński: Jaruzelski. Generał przegranej sprawy. Warszawa: Ringier Axel Springer Polska, 2014. ISBN 978-83-7813-679-8. OCLC 890404996. (pol.),
• Krzysztof Dubiński: Ryszard Kukliński. Bohater czy zdrajca. Warszawa: Ringier Axel Springer Polska, 2014. ISBN 978-83-7813-584-5. OCLC 869939844. (pol.),
• Franciszka Puchała: Szpieg CIA w polskim sztabie generalnym. O Ryszardzie Kuklińskim bliżej prawdy. Warszawa: Bellona, 2014. ISBN 978-83-11-13170-5. OCLC 881496045. (pol.). (książka napisana przez antagonista Kuklińskiego z Ludowego Wojska Polskiego),
• Sławomir Cenckiewicz: Atomowy szpieg: Ryszard Kukliński i wojna wywiadów. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2014. ISBN 978-83-7785-477-8. OCLC 897750385. (pol.). (biografia oparta na polskich i zagranicznych dokumentach historycznych uwypuklająca aspekt warsztatu szpiegowskiego),
• Sławomir Koper: Wielcy szpiedzy w PRL. Warszawa: Wyd. Czerwone i Czarne, 2014. ISBN 978-83-7700-156-1. OCLC 892494790. (pol.).

Jeżeli chodzi o filmy, poniżej przedstawiamy kilka znaczących dokumentów oraz filmów fabularnych:

• Pułkownik Kukliński, film dokumentalny z 1997, reż. Andrzej Trzos-Rastawiecki,
• Sprawa Pułkownika Kuklińskiego, film dokumentalny z 1998, reż. Jolanta Kessler, Józef Szaniawski,
• Gry wojenne, film dokumentalny z 2008, reż. Dariusz Jabłoński. Jego premiera odbyła się w grudniu 2008 w siedzibie CIA,
• Jack Strong, film fabularny z 2014, reż. Władysław Pasikowski, w rolę pułkownika Ryszarda Kuklińskiego wcielił się Marcin Dorociński.

Upamiętnienie

4 listopada 2014 roku, podczas sesji Rady Miasta Poznania, podjęto ważną uchwałę, na mocy której skwer położony przy ulicach Królowej Jadwigi, Krakowskiej oraz Karmelickiej, w obrębie Osiedla Stare Miasto w Poznaniu, zyskał imię Ryszarda Kuklińskiego.

Następnym istotnym wydarzeniem było odsłonięcie pomnika Ryszarda Kuklińskiego w Gdyni, które miało miejsce 17 września 2015 roku. To dzieło upamiętnia jego wyjątkowy wkład w historię Polski.

Odniesienia do Ryszarda Kuklińskiego można również znaleźć w Krakowie, gdzie 4 czerwca 2018 roku odsłonięto pomnik w centralnym punkcie pl. Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Ponadto, w dzielnicy Podgórze istnieje ulica nosząca jego imię, a także popiersie umiejscowione w Parku Jordana, które również oddaje hołd tej ważnej postaci.

Ostatnim z wymienionych wydarzeń jest odsłonięcie pomnika Ryszarda Kuklińskiego, które miało miejsce 23 września 2023 roku przy ul. Pretficza 24 we Wrocławiu. Każde z tych upamiętnień jest ważnym krokiem w kierunku zachowania pamięci o jego działaniach dla przyszłych pokoleń.

---

Oceń: Ryszard Kukliński

---