Adam Strzembosz

---

Życiorys

Wczesne lata

Adam Strzembosz przyszedł na świat 11 września 1930 roku w Warszawie jako jeden z trojaczków, obok Teresy (zmarłej w 1970) oraz Tomasza (zmarłego w 2004). Jego ojciec, Adam, był adwokatem oraz urzędnikiem państwowym, a także należał do Związku Ludowo-Narodowego. Matka, Zofia Strzembosz z domu Gadomska, również miała znaczący wpływ na jego życie.

Rodzina osiedliła się przy ulicy Mokotowskiej 19 w Warszawie, gdzie Adam spędził swoje dzieciństwo. Wraz z rodzeństwem uczęszczał do szkoły powszechnej przy ulicy 6 Sierpnia. Po wybuchu II wojny światowej edukację kontynuował w szkole na ul. Romualda Traugutta, a od 1943 roku uczył się w tajnych kompletach zorganizowanych w mieście.

Po wojnie zaangażował się w działalność Związku Harcerstwa Polskiego, w którym pozostawał aż do jego likwidacji w 1949 roku. W ostatnim roku nauki, na namowę nauczyciela, dołączył także do Związku Młodzieży Polskiej. W 1949 roku zdał maturę w Gimnazjum i Liceum Samorządowym w Falenicy.

Studia i początki pracy zawodowej

Po maturze Adam Strzembosz oraz jego brat zdecydowali się przenieść do Krakowa, gdzie Adam kontynuował naukę na kierunku prawniczym, wybierając Uniwersytet Jagielloński jako swoją uczelnię. Studia ukończył z wyróżnieniem, a po trzech latach wrócił do Warszawy. W 1953 roku na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego uzyskał tytuł magistra specjalizując się w prawie międzynarodowym publicznym.

Po ukończeniu studiów, Dyrekcja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie przydzieliła mu miejsce pracy. Początkowo zatrudniony był w Biurze Świadczeń Zagranicznych, a następnie przeszedł do Wydziału Rent Wyjątkowych, gdzie pracował do 1956 roku. Następnie podjął aplikację sądową.

Praca w wymiarze sprawiedliwości do lat 80.

Aplikację rozpoczął w Sądzie Wojewódzkim dla m.st. Warszawy. W 1958 roku zdał egzamin sędziowski i został asesorem w Sądzie Powiatowym dla Warszawy-Pragi, gdzie przydzielono go do Wydziału Ksiąg Wieczystych. W styczniu 1961 roku otrzymał nominację na sędziego i został przeniesiony do nowo utworzonego Wydziału dla Nieletnich.

W roku 1966 Strzembosz został sędzią Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy oraz wizytatorem. Jego nominacja opóźniła się o dwa lata z powodów światopoglądowych, jednakże w sądzie zajmował się sprawami dzieci i młodzieży, sprawując nadzór nad sądami niższego szczebla oraz kontrolując warunki życia nieletnich w schroniskach i zakładach poprawczych.

Działalność naukowa

W 1961 roku Adam Strzembosz zainicjował badania naukowe dotyczące nieletnich, szczególnie sprawców kradzieży na terenie warszawskiej Pragi. Zajmował się ich sytuacją społeczną, psychofizycznym rozwojem oraz wcześniejszymi wykroczeniami. Jego prace były nadzorowane przez profesora Stanisława Batawii, wykładowcę Uniwersytetu Warszawskiego.

W 1969 roku obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Warszawskim, wykorzystując zebrane materiały. Swoje osiągnięcia podsumował w 1979 roku, kiedy to habilitował się w Polskiej Akademii Nauk, otrzymując II nagrody w konkursie miesięcznika „Państwo i Prawo” za obie rozprawy.

W 1974 roku został skierowany do pracy w Instytucie Badań Prawa Sądowego, który działał przy Ministerstwie Sprawiedliwości. Jego zadania obejmowały tworzenie analiz orzecznictwa oraz pisanie artykułów naukowych. W marcu 1982 roku rozpoczął pracę akademicką na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, gdzie szybko awansował na docenta, a w 1986 roku zdobył tytuł profesora nadzwyczajnego, pozostając tam do 1989 roku.

Działalność opozycyjna

W 1980 roku Adam Strzembosz związał się z niezależnym ruchem w Ministerstwie Sprawiedliwości, a w marcu krytycznie ocenił ówczesne władze PRL podczas zebrania Związku Zawodowego Pracowników Państwowych i Społecznych. Jego zaangażowanie zaowocowało wybraniem go do prezydium Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność” oraz na przewodniczącego Komisji Zakładowej. W początkach 1981 roku włączył się w prace zarządu Regionu Mazowsze.

W latach 80. miał aktywny wpływ na prace Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych, gdzie odpowiadał za projekt reformującym prawo dotyczące sądów powszechnych. Adam Strzembosz był również delegatem na I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność” w Gdańsku, gdzie uczestniczył w tworzeniu Samorządnej Rzeczypospolitej, zajmując się zagadnieniami sądownictwa.

W wyniku wprowadzenia stanu wojennego w 1981 roku udało mu się uniknąć internowania dzięki posiadaniu immunitetu sędziowskiego, lecz szybko został zwolniony z sądu wojewódzkiego. Nadal pozostawał w kontakcie z sędziami związanymi z „Solidarnością” i organizował spotkania dotyczące kwestii procesu politycznego. Jego celem było wspieranie osób oskarżanych z powodów politycznych.

Od 1988 roku brał udział w przygotowaniach do obrad Okrągłego Stołu, gdzie miał sérię propozycji dotyczących reform, w tym w reformie prawa karnego oraz w zakresie zapewnienia niezawisłości sędziów. Należał wtedy do Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” przy Lechu Wałęsie.

Choć nie brał aktywnego udziału w obradach plenarnych, przewodniczył podzespołowi ds. reform prawa i sądów. Od Bronisława Geremka otrzymał propozycję startu w wyborach do Senatu 1989 roku, lecz odrzucił ją, krytykując postanowienia Komitetu Obywatelskiego jako podejmowane w wąskim gronie.

Wiceminister sprawiedliwości

Po wyborach z 1989 roku Adam Strzembosz przyjął ofertę objęcia stanowiska podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości, gdzie miał podlegać Aleksandrowi Bentkowskiemu z ZSL. Wysunął wcześniejsze uwagi dotyczące potrzeby wzmocnienia nadzoru nad Departamentem Prawnym oraz Reformy Prawa Karnego.

Postawił sobie ambitny cel zreformowania systemu sądownictwa, opierając się na wnioskach z Okrągłego Stołu. Zmiany które przeprowadził, podyktowane były ustawą z grudnia 1989 roku. Przeprowadził zmiany w kierownictwie poszczególnych sądów.

W czerwcu 1990 roku zrezygnował z pełnionej funkcji, argumentując swoją decyzję brakiem wpływu na politykę ministerstwa oraz niemożnością przeprowadzenia gruntownych reform kadrowych.

Pierwszy prezes SN

Na przełomie czerwca 1990 roku został mianowany sędzią Sądu Najwyższego, a już 1 lipca tego samego roku objął funkcję pierwszego prezesa SN oraz przewodniczącego Trybunału Stanu. W wywiadzie dla „Gazety Wyborczej” stwierdził, że:

Myślę, że najważniejsze jest odbudowanie autorytetu Sądu Najwyższego. Autorytet ten bardzo podupadł w minionych latach. (…) Ostatnio doszła w Polsce do głosu idea oddzielenia władzy sądowniczej od ustawodawczej i wykonawczej. Idea ta jest już wcielana w życie. Na kierownictwo Sądu Najwyższego spada więc obowiązek reprezentowania władzy sądowniczej wobec innych władz.

Praca na nowo organizacji Sawy Najwyższego, jak również reprezentacja tej instytucji za granicą, były jednymi z głównych zadań, które przyjął na swoje barki. Miał również prawo do rewizji nadzwyczajnej, co pozwalało na ponowne rozpatrzenie spraw z okresu PRL.

Na początku czerwca 1992 roku, w związku z lustracyjną uchwałą Sejmu, został poproszony przez ministra Antoniego Macierewicza o powołanie komisji do nadzorowania ujawniania nazwisk z tzw. listy Macierewicza. Pełnił funkcję, której akceptację uzyskał dopiero po pewnym czasie.

Jako pierwszy prezes, Strzembosz publikował też felietony w „Rzeczpospolitej”. Do jego obowiązków należało również zainicjowanie zmiany siedziby Sądu Najwyższego, który wcześniej mieścił się w gmachu Sądu Wojewódzkiego przy ul. Solidarności. Rozpoczęto również budowę nowego budynku na pl. Krasińskich.

W okresie jego kadencji był członkiem Krajowej Rady Sądownictwa, pełniącej swoją rolę od września 1990 roku do października 1998 roku, prowadząc jej prace jako przewodniczący w latach 1994-1998.

W 1995 roku, jako prezes SN, podjął decyzję o starcie w wyborach prezydenckich. Jego kandydatura została zgłoszona przez Jarosława Kaczyńskiego, który później wycofał wsparcie. Poparcie dla kandydatury zyskali również obecni politycy, tacy jak Porozumienie Centrum oraz PSL-PL, jednak jego decyzja o rezygnacji z udziału w wyborach nastąpiła we wrześniu 1995 roku, kiedy to poparł Hannę Gronkiewicz-Waltz.

Po zakończeniu kadencji w 1998 roku przeszedł na emeryturę z fotela pierwszego prezesa Sądu Najwyższego.

Działalność publiczna od 1998

W późniejszych latach, w okresie od 2002 do 2004 roku, zasiadał w Radzie Konsultacyjnej Centrum Monitoringu Wolności Prasy Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Kształcił się w ramach aktywności w Fundacji Academia Iuris oraz wspierał działalność Instytutu Jagiellońskiego. W 2002 roku została wydana księga jubileuszowa pt. Ius et lex, honorująca jego osobę.

Od 2015 roku krytykował politykę Prawa i Sprawiedliwości w kontekście kryzysu związanym z Trybunałem Konstytucyjnym oraz nawiązując do problematyki sądownictwa i Krajowej Rady Sądownictwa. W 2017 roku wziął udział w protestach przeciwko zamierzań w zakresie reform sądowniczych. Od Wydawnictwem Więź opublikowano rozmowę, w której Strzembosz poruszał kwestie dotyczące prawa i sprawiedliwości.

W 2020 roku publicznie opisał Izbę Dyscyplinarną Sądu Najwyższego jako działającą niezgodnie z prawem oraz wyraził swoje obawy związane z sytuacją w Trybunale Konstytucyjnym oraz Krajowej Radzie Sądownictwa.

Odznaczenia i wyróżnienia

Ordery i odznaczenia

Adam Strzembosz jest osobą, która zdobyła liczne odznaczenia i wyróżnienia za swoją działalność na rzecz Rzeczypospolitej Polskiej oraz za wkład w przemiany demokratyczne. W 2012 roku został odznaczony Orderem Orła Białego na mocy postanowienia prezydenta Bronisława Komorowskiego z dnia 6 listopada 2012 roku. Odznaczenie to zostało przyznane w uznaniu jego wyjątkowych zasług dla Polski, szczególnie w kontekście obrony zasad praworządności i niezależności sędziowskiej w trudnych czasach PRL-u. Uroczystość dekoracji miała miejsce 11 listopada.

W 2008 roku odznaczono go Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, co było efektem postanowienia prezydenta Lecha Kaczyńskiego z 17 października 2008 roku, doceniającego jego wybitne zasługi dla demokratycznych przemian w kraju oraz działalność publiczną. Uroczystość wręczenia tego odznaczenia odbyła się 19 października. W 1996 roku został uhonorowany Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi RFN.

Rok 2010 również przyniósł Adamowi Strzemboszowi wyróżnienia; otrzymał Order Świętego Grzegorza Wielkiego oraz Srebrny Medal Pamiątkowy przyznany przez Ministra Sprawiedliwości.

Nagrody i wyróżnienia

W obszarze nagród i wyróżnień, w 2007 roku przyznano mu Medal Za Zasługi dla Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W 2016 roku otrzymał zaszczytne miano honorowego obywatela Warszawy. W 2017 roku zdobył tytuł „Prawnik roku” w pierwszej edycji konkursu organizowanego przez dziennik „Rzeczpospolita”. W tym samym roku wyróżniony został Nagrodą RPO im. Pawła Włodkowica oraz Medalem Świętego Jerzego.

Również w 2017 roku, otrzymał Nagrodę im. Prof. Zbigniewa Hołdy. W kolejnym roku, 2018, przyznano mu nagrodę „Pontifici”, przyznawaną przez warszawski Klub Inteligencji Katolickiej. Na koniec, w 2021 roku, otrzymał Wielką Odznakę Adwokatura Zasłużonym, a jego najnowszym wyróżnieniem jest Medal „Plus ratio quam vis” przyznany w 2024 roku.

Publikacje

W dorobku Adama Strzembosza znajduje się wiele znaczących publikacji, które poruszają różnorodne tematy związane z prawem, młodzieżą oraz wymiarem sprawiedliwości. Oto niektóre z nich:

• nieletni sprawcy kradzieży w środowisku wielkomiejskim, PWN, Warszawa 1971,
• nowa ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich: próba komentarza, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1983,
• system sądowy środków ochrony dzieci i młodzieży przed niedostosowaniem społecznym, KUL, Lublin 1985,
• sędziowie warszawscy w czasie próby 1981–1988 (współautor z Marią Stanowską), IPN, Warszawa 2005,
• wiek XX we wspomnieniach Strzemboszów: rodowód, Acad, Józefów 2010,
• między prawem i sprawiedliwością. Z Adamem Strzemboszem rozmawia Stanisław Zakroczymski, Wydawnictwo „Więź”, Warszawa 2017.

---

Oceń: Adam Strzembosz

---