Zbigniew Brzeziński

---

Życiorys

Młodość

Zbigniew Brzeziński pochodził z arystokratycznej rodziny, której herb nosił nazwę Trąby, a jego korzenie sięgają Brzeżan. Przyszedł na świat 28 marca 1928 roku w Warszawie jako syn Tadeusza Brzezińskiego, dyplomaty, oraz Leonii Roman. W pierwszych latach swojego życia, od 1928 do 1931, mieszkał w Lille, natomiast w latach 1931-1935 osiedlił się w Lipsku, gdzie jego ojciec sprawował funkcję konsula. W dzieciństwie spędzał też czas w Przemyślu, w domu dziadków przy ulicy Sienkiewicza 5 oraz uczęszczał do Szkoły Powszechnej im. Tadeusza Czackiego przy ulicy Sienkiewicza 3. W latach 1936-1938 żył z matką w Warszawie, gdyż ojciec objął konsulat w Charkowie. W październiku 1938 roku rodzina wyjechała do Kanady, gdzie Tadeusz Brzeziński został konsulem generalnym w Montrealu. Właśnie tam Zbigniew rozpoczął edukację w Newman House School, a następnie kontynuował naukę w St. Leon’s High School w Montrealu. Warto zauważyć, że dopiero po ukończeniu 15. roku życia opanował język angielski na poziomie biegłym. W młodości zmagał się z chorobą Heinego-Medina, co zmusiło go do poruszania się o kulach.

Wykształcenie

W 1945 roku zainicjował studia z zakresu politologii oraz ekonomii na Uniwersytecie McGilla, gdzie w 1950 roku uzyskał tytuł magistra (ang. Master of Arts) na podstawie pracy zatytułowanej Russo-Soviet Nationalism. Następnie dążył do dalszego kształcenia i dołączył do Ośrodka Badań Rosyjskich Uniwersytetu Harvarda, tam również pracował jako asystent Merle’a Fainsoda. W 1953 roku obronił swoją pracę doktorską, która nosiła tytuł The Permanent Purge and Soviet Totalitarianism.

Praca naukowa i działalność publiczna

Rok 1953 przyniósł mu nowe wyzwania, gdyż został wykładowcą w katedrze nauki o państwie na Uniwersytecie Harvarda. Wspólnie z Carlem Friedrichem zajął się analizą zagadnień dotyczących totalitaryzmu, co zaowocowało w 1956 wydaniem książki Totalitarian Dictatorship and Autocracy, w której przedstawili dyskusyjny pogląd na temat podobieństw między systemem radzieckim a nazistowskim. Po objęciu władzy w ZSRR przez Nikitę Chruszczowa, Brzeziński wskazał na różnice pomiędzy krajami bloku sowieckiego, proponując jednocześnie aktywną politykę USA w celu „demokratycznej neutralizacji” Europy Wschodniej. W 1957 zajął się badaniami nad tzw. „narodowym komunizmem”, a jego praca z 1960, zatytułowana Soviet bloc: Unity and Conflict, została uznana za jedno z najważniejszych źródeł dotyczących Europy Wschodniej. W swojej strategii pokojowego zaangażowania próbował wciągnąć do współpracy USA z niektórymi, bardziej niezależnymi państwami komunistycznymi, co miało na celu wprowadzenie podziałów w obrębie bloku sowieckiego oraz wykorzystanie ich jako „pasy transmisyjne” wpływające na zbliżenie ZSRR do Zachodu. To podejście przyczyniło się do współpracy z senatorem Johnem F. Kennedym, który zainicjował ustawę o złagodzeniu relacji z wybranymi krajami bloku wschodniego. Od 1958 Brzeziński posiadał obywatelstwo amerykańskie.

KvL Szkoła na Harvardzie nie przyznała profesury Brzezińskiemu, co doprowadziło do podjęcia pracy na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Columbia. W 1960 roku został członkiem Council on Foreign Relations. Latem 1960 roku wsparł kampanię prezydencką Johna F. Kennedy’ego, w której uczestniczył w formułowaniu celów polityki zagranicznej. W 1961 roku we współpracy z Williamem Griffithem opublikował artykuł w czasopiśmie Foreign Affairs, w którym ponownie przedstawił swoją wizję transformacji krajów Europy Wschodniej w niezależne i demokratyczne państwa. Wkrótce potem został dyrektorem nowo utworzonego Instytutu Badań nad Komunizmem na Uniwersytecie Columbia; jego asystentami byli między innymi Charles Gati oraz Toby Gati, a w gronie studentów znaleźli się Madeleine Albright oraz William Odom.

W 1964 roku Brzeziński wspólnie z Samuelem Huntingtonem wydał książkę Political Power: USA/USSR, która krytycznie oceniła tezy lewicy dotyczące możliwego zbliżenia USA i ZSRR. Jego publikacje z połowy lat 60. przyniosły mu popularność jako komentator telewizyjny, w tym również obronę zaangażowania USA w wojnę w Wietnamie. Dwa lata później opublikował Alternative to Partition, w której apelował o ogólnoeuropejski plan gospodarczy mający na celu redukcję nierówności w podzielonej Europie. W kolejnych latach podejmował pracę w Departamencie Stanu. Wasze szefostwo „Newsweek” dostrzegło jego wpływy, uznając go za „prawdziwą kopalnię nowych idei” oraz „jedną z najszybciej wschodzących gwiazd administracji Johnsona”. Jednak jego poglądy były krytykowane jako zbyt łagodne przez polityków republikańskich.

Doradca prezydenta Cartera

Poznanie innego członka Komisji Trójstronnej, Jimmy’ego Cartera, stanowiło dla Brzezińskiego impuls do wsparcia go w kampanii prezydenckiej, w której pomógł sformułować cele polityki zagranicznej. W 1977 roku objął stanowisko doradcy ds. bezpieczeństwa narodowego w administracji Cartera, postulując, by wykorzystywać politykę détente jako narzędzie do osłabienia ZSRR. Już na początku kadencji skłonił prezydenta do wysłania listu do Andrieja Sacharowa, wyrażając w ten sposób poparcie dla opozycji w ZSRR. W następnych latach zwiększył fundusze na Radio Wolna Europa oraz Radio Swoboda, dążył do zacieśniania relacji z Egiptem, Arabią Saudyjską oraz Chinami, co zaowocowało nawiązaniem stosunków dyplomatycznych 1 stycznia 1979. Był przeciwnikiem interwencji w Iranie, w obliczu zagrożeń historycznych, a zarazem opowiadał się za obecnością amerykańskich sił zbrojnych na Bliskim Wschodzie. Po radzieckiej inwazji w Afganistanie Brzeziński domagał się konkretnych działań przeciwko ZSRR i krytykował wewnętrzne opozycje. Swoje pomysły konfrontował z innymi doradcami administracyjnymi, niektóre z nich były odrzucane, na przykład plan komandosów w celu uwolnienia zakładników w Iranie.

Dalsze lata

Na początku 1981 roku prezydent Ronald Reagan zaproponował Brzezińskiemu pozostanie na stanowisku doradcy ds. bezpieczeństwa, lecz ten odmówił, uznając, że nowa administracja potrzebuje świeżego spojrzenia. W tym samym roku rozpoczął współpracę z Centrum Badań Strategicznych i Międzynarodowych Uniwersytetu Georgetown oraz powrócił do wykładów na Uniwersytecie Columbia, gdzie nauczał polityki bezpieczeństwa narodowego Stanów Zjednoczonych w latach osiemdziesiątych. W 1983 roku ukazały się jego wspomnienia w książce Power and Principle: Memoirs of the National Security Adviser 1977-1981. Jego krytyka polityki Ronalda Reagana dotyczyła potrzeby zróżnicowania relacji z ZSRR oraz zwrócenia większej uwagi na Polskę. Wspierał również niektóre projekty obronne, takie jak Strategic Defense Initiative.

W 1987 roku opublikował książkę Game Plan: How to Conduct the U.S.-Soviet Contest, w której stwierdził, że model zachodni ostatecznie wygrał ideologiczną konfrontację z modelem radzieckim. Zachęcał wtedy do wizyty w Polsce wiceprezydenta George’a H.W. Busha, a potem również działał w sztabie wyborczym Busha. W 1989 roku wydał Grand Failure: The Birth and Death of Communism in the Twentieth Century, w której jednoznacznie krytykował system sowiecki. Publicznie wyraził sprzeciw wobec militarnego zaangażowania USA w Irak, preferując drogę dialogu. Poparł również Billa Clintona w 1992 roku i wzywał do działań przeciwko ludobójstwu w byłej Jugosławii. W 1993 roku opublikował krytyczny tekst zatytułowany Out of Control: Global Turmoil on the Eve of the Twenty-First Century, ukazujący społeczne konsekwencje konsumpcjonizmu w krajach zachodnich.

Rok 1994 przyniósł propozycję kandydatury Brzezińskiego na urząd Prezydenta w Polsce, która ostatecznie została odrzucona. Mimo to, aktywnie lobbował na rzecz rozszerzenia NATO oraz przyjęcia Polski, Czech i Węgier do sojuszu. Jego następna książka, Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives, wydana w 1997 roku, skupiała się na roli USA w świecie, w tym na Afganistanie. Podobnie jak wcześniej, wyrażał sceptycyzm wobec interwencji w Afganistanie, głośno krytykując II wojnę w Zatoce Perskiej jako potencjalne niszczenie reputacji USA. W 2004 roku wydał książkę The Choice: Global Domination or Global Leadership, w której przedstawiał alternatywne podejście do polityki zagranicznej George’a W. Busha. Natomiast w 2007 roku opublikował Second Chance: Three Presidents and the Crisis of American Superpower, analizując działania trzech ostatnich prezydentów USA, zalecając jednoczesną współpracę Zachodu w celu uniknięcia niepokojów społecznych.

W 2008 roku zaangażował się w kampanię prezydencką Baracka Obamy, co wpisywało się w jego dalsze aktywności publiczne.

Rodzina

Rodzinna historia Zbigniewa Brzezińskiego ma swoją głęboką genealogiczną nić. Jego ojciec, Tadeusz, oraz matka, Leonia z d. Roman, stanowią część jego dziedzictwa. W życiu osobistym związał się z rzeźbiarką Emilie Benes, urodzoną w Genewie, Amerykanką czeskiego pochodzenia i stryjeczną wnuczką prezydenta Czechosłowacji Edvarda Beneša. Wspólnie wychowali troje dzieci: synów Iana, znanego analityka, oraz Marka, prawnika i byłego ambasadora USA w Polsce, a także córkę Mikę, dziennikarkę. Dziadek Kazimierz Brzeziński z Przemyśla, znany sędzia i działacz społeczny, uważany był za istotną postać w swojej społeczności.

Śmierć

Życie Zbigniewa Brzezińskiego dobiegło końca 26 maja 2017 roku w szpitalu w Falls Church w stanie Wirginia. Jego pożegnanie miało miejsce 9 czerwca w katedrze św. Mateusza Apostoła w Waszyngtonie, gdzie mowę pożegnalną wygłosił były prezydent Stanów Zjednoczonych, Jimmy Carter.

Odznaczenia i wyróżnienia

Odznaczenia państwowe

W uznaniu wyjątkowych zasług Zbigniewa Brzezińskiego, wiele rządów przyznało mu szereg prestiżowych odznaczeń. Wśród nich znajduje się Prezydencki Medal Wolności, który otrzymał w Stanach Zjednoczonych w 1981 roku, oraz Order Orła Białego, nadany mu w 1995 roku.

Dodatkowo, został uhonorowany różnymi orderami z innych krajów, w tym Orderem Stara Płanina z Bułgarii w 2001 roku, Orderem Tomáša Garrigue Masaryka I klasy z Czech w 1998 roku, oraz Orderem Trzech Gwiazd II klasy z Łotwy.

Warto również wspomnieć, że w 2009 roku otrzymał Krzyż Wielki Orderu Zasługi z Niemiec, a także był laureatem Wielkiego Orderu Gwiazdy Rumunii w 2003 roku. Brzeziński uzyskał również Krzyż Prezydenta Republiki Słowackiej II Stopnia oraz Order Księcia Jarosława Mądrego III klasy z Ukrainy.

Doktoraty honorowe

Niektóre uznane uczelnie przyznały Zbigniewowi Brzezińskiemu tytuł Doktora honoris causa, co świadczy o jego wpływie w dziedzinie nauki i polityki. Wśród tych uczelni jest Katolicki Uniwersytet w Dublinie, a także Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, który odznaczył go 21 czerwca 1990 roku.

Otrzymał również tytuł z Uniwersytetu Warszawskiego w dniu 2 maja 1991 roku oraz z Uniwersytetu Jagiellońskiego 16 czerwca 2000 roku. To wyróżnienie było związane z jego działaniami na rzecz zabezpieczenia Polski przed interwencją rosyjską w latach 1980–81 i promowaniem przystąpienia Polski do NATO. Całość uzupełnia Akademia Obrony Narodowej, która również uhonorowała go tytułem 15 marca 2002 roku i Uniwersytet Wileński, który uczynił to 15 października 2003 roku.

Inne wyróżnienia

Zbigniew Brzeziński został honorowym obywatelem różnych miast. Wyróżnienia przyznano mu przez Przemyśl w 1990 roku, Lwów w 1998 roku, Kraków w 2001 roku, Gdańsk w 2002 roku oraz Wilno w 2003 roku.

Był także aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie oraz zagranicznym członkiem Polskiej Akademii Umiejętności od 1991 roku. Jako członek Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk, w której zasiadał od 1969 roku, odegrał znaczącą rolę w międzynarodowym życiu akademickim. Pełnił również funkcję honorowego przewodniczącego Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego.

W 1998 roku zyskał Medal św. Brata Alberta za wsparcie osób niepełnosprawnych w Polsce. W 2006 roku redakcja „Gazety Wyborczej” przyznała mu tytuł Człowieka Roku, a laudację w jego honorze wygłosił ówczesny minister spraw zagranicznych, Stefan Meller. Obecny jest również w filmie dokumentalnym Katarzyny Kolendy-Zaleskiej zatytułowanym „Strateg”, emitowanym w TVN w 2013 roku. W 2014 roku uhonorowano go Nagrodą Jana Nowaka-Jeziorańskiego.

Upamiętnienie

Od 4 czerwca 2018 roku, Zbigniew Brzeziński jest patronem ulicy w Wrocławiu, która łączy rondo 4 Czerwca 1989 r. z aleją Prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego. Uroczystość odsłonięcia tablicy z nazwą ulicy przyciągnęła wiele znakomitych osobistości, w tym Marka Brzezinskiego, Lecha Wałęsę, Leszka Balcerowicza oraz prezydenta Wrocławia, Rafała Dutkiewicza. W 2022 roku, jego imieniem nazwano również ciąg pieszy w dzielnicy Śródmieście w Warszawie.

Publikacje

Zbigniew Brzeziński, znany amerykański strateg i doradca, pozostawił po sobie bogaty dorobek literacki, który obejmuje wiele ważnych tytułów. Oto niektóre z jego kluczowych publikacji:

• Totalitarian Dictatorship and Autocracy (Totalitarne dyktatorstwo i samowładztwo) (1956),
• Ideology and Power in Soviet Politics (Ideologia i władza w sowieckiej polityce) (1962),
• Plan gry (1986),
• Cztery lata w Białym Domu. Wspomnienia doradcy do spraw bezpieczeństwa państwa 1977-1981, Wyd. Agencja Omnipress i Wydawnictwo Spółdzielcze (1990) ISBN 83-85028-50-1 ISBN 83-209-0794-2 (Tytuł oryginału: Power and principle. Memoris of the National Security Adviser 1977-1981),
• Grand Failure: The Birth and Death of Communism in the Twentieth Century (1990); wyd. pol. Wielkie bankructwo. Narodziny i śmierć komunizmu w XX wieku, Paryż, Instytut Literacki, 1990, ISBN 2-7168-0124-X, tłum. Krystyna Tarnowska i Andrzej Konarek,
• Bezład. Polityka światowa na progu XXI wieku (1993), wyd. Editions Spotkania (1994), ISBN 83-7115-004-0 (Tytuł oryginału: Out Of Control. Global Turmoil on the Eve of the Twenty-First Century),
• The Grand Chessboard. American Primacy and Its Geostrategic Imperatives (1997) Wielka szachownica. Główne cele polityki amerykańskiej, „Świat Książki”, Warszawa 1998, ISBN 83-7129-741-6, tłum. Tomasz Wyżyński,
• Second Chance. Three Presidents and the Crisis of American Superpower (2007); wyd. pol. Druga szansa. Trzej prezydenci i kryzys amerykańskiego supermocarstwa, Warszawa, Świat Książki – Bertelsmann Media, 2008, ISBN 978-83-247-0804-8, tłum. Małgorzata Szubert.

Obecność w kulturze

W powieści Piąta Międzynarodówka autorstwa Jacka Kinga, Zbigniew Brzeziński zostaje ukazany jako kluczowa postać, przyjmując rolę Zbigniewa Penskiego. Dodatkowo, w książce Absolwenci Ericha Segala (oryginalny tytuł: The Class, 1985) pełni on funkcję drugoplanową.

Postać Zbigniewa Brzezińskiego znalazła swoje miejsce także w polskim thrillerze politycznym Jack Strong, wyreżyserowanym przez Władysława Pasikowskiego w 2014 roku. W tej produkcji rolę Brzezińskiego odgrywa Krzysztof Pieczyński.

Biografia Zbigniewa Brzezińskiego napisana przez Andrzeja Lubowskiego nosi tytuł Zbig. Człowiek, który podminował Kreml, a jej publikacja miała miejsce w 2011 roku.

---

Oceń: Zbigniew Brzeziński

---