Ulica Freta w Warszawie

---

Historia

Ulica Freta, obok Nowomiejskiej i Zakroczymskiej, stanowi fragment drogi, która biegła wzdłuż Wisły na północ, będąc częścią historycznego traktu prowadzącego ze Starej Warszawy do Zakroczymia. W XIV wieku, w pobliżu północnej bramy obronnej, wykształcił się wydłużony plac. W końcu XIV wieku zaczęto wznosić tam budynki, a miejsce zyskało nazwę Freta. Rozwój tej przestrzeni postępującym we wczesnym XV wieku sprawił, że stała się ona integralną częścią lokowanego miasta Nowa Warszawa, zlokalizowaną między ulicami Świętojerską a Rynkiem Nowomiejskim. Ulica Freta po raz pierwszy została wymieniona w dokumentach z 1427 roku.

Początkowo zabudowa składała się z drewnianych chat; już w 1510 roku wzdłuż ulicy znajdowało się 13 działek z zabudowaniami. Dom wójta Nowej Warszawy ulokowany był na terenie, gdzie dziś stoi kamienica nr 31. W 1564 roku, zabudowania Frety stały się zwarte, a ich wysokość nie przekraczała dwóch kondygnacji. Przykładowo, wówczas mieściły się tam kramy, browary oraz pracownie zajmujące się malowaniem, złotnictwem, tkactwem, jak również budynki mieszkalne.

W 1603 roku dominikanie nabyli działkę przy ulicy (nr 8/10) z zamiarem wzniesienia klasztoru oraz kościoła. Zaczęli od budowy drewnianej kaplicy i skromnego klasztoru. W latach 1606-1638 powstał im posługujący kościół św. Jacka, zaprojektowany przez Jana Włocha, charakteryzujący się wczesnobarokową fasadą. W międzyczasie, do roku 1649, w sąsiedztwie z kościołem zbudowano wielki klasztor dominikanów. W połowie XVIII wieku część ulicy Freta znana była jako Dominikańska, co z kolei nawiązywało do znajdującego się tam kościoła dominikanów.

Rok 1656 przyniósł pożary, które zniszczyły znaczną część zabudowy. Po odbudowie, w drugiej połowie XVII wieku, zaczęły powstawać pierwsze murowane kamienice o handlowym charakterze, z różnorodnymi sklepami i punktami usługowymi. W latach 1741-1772 działały tu tzw. „czarne jatki”, gdzie szewcy sprzedawali swoje wyroby. Freta została wybrukowana w połowie XVIII wieku, a przed 1770 rokiem wzdłuż ulicy istniało około trzydziestu dwukondygnacyjnych kamienic w stylu barokowym, z klasycystycznymi akcentami.

W 1823 roku zaprojektowano neogotycką galerię sklepów według planów Hilarego Szpilowskiego (znajdującą się przed kościołem dominikanów). W połowie XIX wieku wiele z kamienic zostało wyremontowanych, niestety tracąc swoje historyczne fasady. Wówczas mieszkało tu wielu przedstawicieli zawodów prawniczych, a także istniały liczne wytwórnie i sklepy, w tym 21 punktów zajmujących się sztucznymi kwiatami i kapeluszami. W kontekście przemian urbanistycznych, od około 1865 roku zaczęto nadbudowy kamienic, często pozbawiając je urządzeń sanitarnych.

W dawnym klasztorze dominikanów ulokowane zostały placówki charytatywne Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, takie jak czytelnie czy szkoły. Pod koniec XIX wieku, zaczęto dobudowywać dodatkowe kondygnacje do wybranych kamienic, z tym że w 1935 roku doszło do zawalenia się budynku pod nr 16. W czasach zaboru rosyjskiego ulica Freta, obok Mostowej, stała się jednym z centrów nierządu, co skutkowało przeniesieniem domów publicznych na ul. Towarową, po interwencji arcybiskupa Wincentego Popiela.

Na początku XX wieku ulica stała się domem w przeważającej mierze dla Żydów, co wpłynęło na jej pauperyzację. W listopadzie 1940 roku, część budynków po nieparzystej stronie ulicy znalazła się w granicach warszawskiego getta, a w grudniu 1941 roku cały obszar Nowego Miasta został wyłączony z zamkniętej dzielnicy. Granica getta przesunęła się na środek ulicy Bonifraterskiej.

W czasie powstania warszawskiego, w kapitularzu kościoła św. Jacka ulokowano dowództwo grupy „Północ”, a w klasztorze zorganizowano szpital dla powstańców. Po zajęciu ulicy przez Niemców, żołnierze SS dokonali egzekucji rannych powstańców, a większość zabudowy uległa zniszczeniu. Po II wojnie światowej, obecna zabudowa ulicy pochodzi z lat 1950-1955 i jest rekonstrukcją kamienic z XVIII wieku, które zniszczono w 1944 roku. Odbudowa była procesem stopniowym, a niektóre budynki, np. ten pod nr. 31, nie mają trzeciego i czwartego piętra.

Kamienice o dłuższych fasadach (nr 5 i 25) przybrały dawny, pałacowy styl, a sam bruk oraz granitowe krawężniki są oryginalne. Style architektoniczne wzbudziły kontrowersje – m.in. likwidacja arkady w pobliżu kościoła dominikanów oraz zmiana kolorystyki fasad, co skrytykował badacz Jarosław Zieliński, analizując zniszczenie klasycystycznych detali na rzecz stworzenia pseudobarokowych efektów. Nie odtworzono również oficyn ani budynków na tyłach posesji.

Ważniejsze zabytki i obiekty

Ulica Freta, będąca jednym z najciekawszych miejsc w Warszawie, skrywa wiele interesujących zabytków i historycznych obiektów, które przyciągają uwagę mieszkańców oraz turystów.

Wśród najważniejszych z nich wymienić można:

• Kościół św. Ducha,
• Kamienica Dulfusowska (nr 1),
• Kamienica Pod Samsonem (nr 5) – wzniesiona w 1770 roku w stylu Ludwika XVI, została zaprojektowana dla prezydenta Starej Warszawy, Jakuba Maraszewskiego. W latach 1804–1806 mieszkał w niej Ernst Theodor Amadeus Hoffmann. Kamienica z rozczłonkowaną fasadą, ozdobiona pilastrami i półokrągłymi frontonami, przetrwała do naszych czasów fragmentami fasady oraz dekoracjami, w tym płaskorzeźbami z XVIII wieku. Na fasadzie widnieje inskrypcja Soli Deo honor et gloria (Bogu Jedynemu cześć i chwała), co podkreśla historyczną wartość budynku. Od grudnia 2014 roku mieści się tu Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie,
• Kościół św. Jacka,
• Klasztor dominikanów (nr 8/10) – barokowy budynek wzniesiony w latach 1638–1649, zaprojektowany na planie litery T. Fundatorami byli przedstawiciele rodziny Baryczków. W latach 1733–1743 rozbudowany, po kasacie klasztoru przejęty przez Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności. Mieściła się tu szkoła i sierociniec do 1944 roku, a po II wojnie światowej budynek został odbudowany,
• Kamienica Opelewskiego (nr 13) – etwa 1772 roku, zachowała oryginalne mury z okresu budowy. Podczas powojennej rekonstrukcji usunięto rzeźby Chrystusa Zbawiciela i św. Jana Chrzciciela,
• Kamienica Pod Madonną (nr 14) – powstała pod koniec XVIII wieku, przetrwała fasada z dekoracyjnymi drzwiami oraz medalionem przedstawiającym Najświętszą Marię Pannę,
• Kamienica Łyszkiewicza (nr 16) – zbudowana w 1790 roku, będąca efektem połączenia dwóch wcześniejszych kamienic. W latach 1858–1874 należała do Wilhelma Gerlacha, który był pionierem produkcji sztućców. To właśnie tutaj 7 listopada 1867 roku urodziła się Maria Skłodowska-Curie. Po wojnie fasada kamienicy pozostała nienaruszona, a w obecnych czasach mieści się tu Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie, które powstało z okazji setnej rocznicy jej urodzin w 1967 roku. Kontrolę nad muzeum sprawuje Polskie Towarzystwo Chemiczne mające swoją siedzibę w tym samym obiekcie. Więcej informacji o muzeum można znaleźć w osobnym artykule: Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie,
• Kamienica Pod Łabędziem (nr 25) – zbudowana po 1784 roku, na podwójnej działce, zleceniodawcą był Paweł Głaszyński. Trzy kondygnacje, siedem osi fasady, z klasycystycznymi elementami dekoracyjnymi przetrwały po wojnie mury oraz zdobienia z XVIII wieku,
• Kamienica Hawermana (nr 27) – wzniesiona ok. 1770 roku dla Piotra Hawermana, prezydenta Nowej Warszawy. Kamienica pierwotnie miała dwa piętra, a w latach 1910–1914 dobudowano cztery kolejne. Po wojnie przetrwały mury siedmiu kondygnacji, jednak w 1946 roku budynek rozebrano. Zrekonstruowano jedynie parter i dwa piętra w 1955 roku,
• Kamienica Pod Opatrznością (nr 29) – powstała w latach 1770–1784, zaprojektowana przez Jakuba Fontanę. Oko Opatrzności na elewacji usunięto podczas potężnej rekonstrukcji w 1951 roku,
• Kamienica Wątrobowicza (nr 30) – jednopiętrowa, powstała w połowie XVIII wieku, będąca późnobarokowym budynkiem, najprawdopodobniej wybudowanym z inicjatywy Wawrzyńca Wątrobowicza,
• Kamienica Jasińskiego (nr 31) – budynek w którym po raz pierwszy siedzibę miały władze Nowej Warszawy, stworzony w 1821 roku jako projekt Fryderyka Alberta Lessla,
• Kamienica Breyna (nr 32) – znana także jako „Pod Okiem Opatrzności”, została zbudowana około 1780 roku i spłonęła w 1944 roku. W XIX wieku kamienica była ozdobiona żeliwnymi medalionami przedstawiającymi putta,
• Kamienica Kopanki (nr 37) – zbudowana w 1778 roku, z autentyczną fasadą z XVIII wieku. Zastąpiona w czasie odbudowy medalionem z logo, z którym niegdyś widniały inicjały właściciela,
• Kamienica Pod Matką Boską Łaskawą (nr 52) – powstała około 1784 roku. Podczas rekonstrukcji zniszczono rzeźby Najświętszej Marii Panny oraz Baranka Bożego, zamieniając je odpowiednio na boginię Dianę oraz dzika,
• Upamiętnienie granic getta – znajduje się na kamienicy pod nr 55, od strony ul. Franciszkańskiej,
• Kamienica Jakuba Fontany – ul. Zakroczymska 2.

---

Oceń: Ulica Freta w Warszawie

---