Henryk Julian Gay

---

Życiorys

„Henryk Julian Gay przyszedł na świat 10 stycznia 1875 roku w Warszawie, w Królestwie Polskim, jako syn Henryka oraz Joanny z domu Müller. Jego korzenie sięgają polskiej szlachty. Dziadek Henryka, Jakub Gay, był architektem znanym z projektowania m.in. gmachu Banku Polskiego w Warszawie.

Posiadając solidne podstawy edukacyjne, ukończył Szkołę Realną Wojciecha Górskiego w Warszawie. Następnie rozpoczął studia z zakresu architektury w Instytucie Inżynierów Cywilnych w Petersburgu, które zakończył w 1898 roku, zdobywając złoty medal oraz dyplom inżyniera. Po ukończeniu studiów, przez kilka lat uzupełniał swoje umiejętności w szkołach artystycznych w Paryżu i Monachium, a także podróżował do Wiednia, Włoch, Algieru i Tunezji, gdzie prowadził badania nad sztuką tych regionów.

Swoją karierę zawodową Gay rozpoczął w Warszawie w 1902 roku, pracując jako asystent u wielu polskich architektów. Angażował się w działalność Warszawskiego Towarzystwa Sztuk Pięknych, biorąc od 1902 do 1914 roku udział w licznych konkursach architektonicznych, gdzie zdobywał czołowe nagrody oraz wyróżnienia. W 1906 roku, kierując się radą starszych architektów, przeniósł się do Mińska Litewskiego, gdzie istniała potrzeba wykwalifikowanych specjalistów w dziedzinie architektury, co stwarzało mu lepsze możliwości rozwoju.

Od 1906 do 1910 roku był odpowiedzialny za roboty budowlano-montażowe w trakcie budowy Kościoła św. Szymona i św. Heleny w Mińsku Litewskim, zastępując Zygmunta Święcickiego na stanowisku kierownika. Od 1909 roku członkował w Kole Architektów w Warszawie. Przed wybuchem I wojny światowej posiadał dwie pracownie architektoniczne: jedna mieściła się w Warszawie, najpierw wspólnie z Dzierżanowskim i Wojciechowskim, a później prowadził ją samodzielnie przy ul. Okólnik. Druga pracownia, działająca pod nazwą „Gay, Święcicki & Co”, zlokalizowana była w Mińsku Litewskim, w budynku na rogu ulic Gubernatorskiej oraz Podgórnej.

W wyniku wybuchu I wojny światowej w 1914 roku, Gay znalazł się w głębi Imperium Rosyjskiego, a wojna zastała go w Władywostoku, gdzie zorganizował polską kolonię oraz pełnił funkcję konsula. W 1918 roku udał się z Rosji do Mińska, który w tym czasie znajdował się pod polską administracją. Krótkotrwała praca w Mińsku zakończyła się w 1919 roku powrotem do Warszawy. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej Gay zobowiązał się do działań w ramach Straży Obywatelskiej, a jego wiedza pozwoliła mu na prowadzenie wykładów w Szkole Kolejowej. W okresie międzywojennym pełnił ważną rolę jako wojewódzki architekt w Pińsku.

Charakterystyka twórczości

Henryk Julian Gay był architektem, który specjalizował się w stylu neoklasycystycznym, co przyczyniło się do jego uznania jako istotnej postaci w tym nurcie architektury w Mińsku. Uładzimir Dzianisau zwrócił uwagę na znaczenie jego twórczości, podkreślając, że z każdym projektem rozwijał swoje umiejętności oraz poznawał tajniki nowoczesnego budownictwa.

To właśnie tu w Mińsku krok za krokiem coraz głębiej i gruntowniej opanowywał mistrzostwo, tajniki i mądrości nowoczesnego budownictwa. Jego projekty, a potem i pierwsze realizacje od razu zwróciły na siebie uwagę swoją niezwykłą artystyczną obrazowością, z jaskrawo wyrażoną twórczą indywidualnością autora, nowoczesnym dynamizmem wznoszenia kompozycji przestrzennych, romantyczną stylizacją artystyczną, jednością architektury i sztuki dekoracyjno-wykończeniowej, gdzie kolor i faktura materiałów wykończeniowych przyczyniały się do wzmocnienia emocjonalnego nasycenia form budowli. Duże rozmiary okien, zazwyczaj rozciągniętych w pionie, tworzyły poczucie lekkości i wizualnie wiązały wewnętrzne przestrzenie pomieszczeń z zewnętrznym światem ulic i placów.

Jego charakterystyczne podejście do architektury sprawiło, że stworzone przez niego budynki wyróżniały się oryginalnością oraz innowacyjnością, co doceniono zarówno w Mińsku, jak i w szerszym kontekście architektonicznym.

Nagrody

Henryk Julian Gay to uznany architekt, którego twórczość została doceniona w licznych konkursach. Oto najbardziej istotne osiągnięcia tego artysty:

• I nagroda w konkursie na budynek hal targowych na placu Witkowskiego w Warszawie, 1904,
• I nagroda w konkursie na budynek hal targowych Rynku Besarabskiego w Kijowie,
• II nagroda przyznana przez Warszawskie Towarzystwo Sztuk Pięknych za projekt dwukondygnacyjnego domu mieszkalnego w stylu ludowym, 1902.

Wybrane prace

Warszawa

Henryk Julian Gay był autorem wielu znaczących projektów architektonicznych, które do dziś można podziwiać w stolicy Polski. Wśród jego dzieł znajduje się Gmach Bibliotekik Ordynacji hr. Krasińskich oraz ul. Okólnik 9/9a, które powstały w latach 1912-1930. Praca nad tym projektem była realizowana wspólnie z Juliuszem Nagórskim.

Do innych jego ważnych realizacji zalicza się blok domów zlokalizowany przy ul. Żelaznej, Krochmalnej oraz Sewerynów, a także Dom Ludowy przy ul. Ogrodowej. Gay projektował również Dom parafii Ewangelicko-Augsburskiej przy ul. Kredytowej 4, którego przebudowa miała miejsce w latach 1910-1911. Niestety, niektóre jego projekty nie przetrwały do dzisiaj, takie jak Dom Parafialny parafii Ewangelicko–Augsburskiej, zniszczony podczas II wojny światowej.

Projektował także Domy dla urzędników Dyrekcji Kolei przy Dworcu Wileńskim oraz fabryki, w tym Fabrykę E. Wedla i Fabrykę Lardellego na ul. Polnej. Jego zaangażowanie w edukację widać w projekcie Gimnazjum męskiego im. M. Reya Zboru Ewangelicko-Augsburskiego, które zostało zrealizowane w 1912 roku i częściowo zachowane.

Nie można pominąć Hali Świętojerskiej, której projekt powstał w latach 1913-1916 we współpracy z Kazimierzem Gadomskim i A. Friedmanem. Inne ważne projekty to Hale Targowe na placu Kazimierza Wielkiego, Kasa chorych, a także Korpus Kadetów Suworowa przy Alei Ujazdowskiej 3, zbudowany około 1900 roku. Gay był także odpowiedzialny za Morga na Pradze oraz Państwową Szkołę Kolejową przy ul. Chmielnej 88.

W późniejszych latach, Gay projektował publiczne szkoły, w tym Publiczne Szkoły Powszechne nr 34 i 41 przy ul. Drewnianej, powstałe w 1906 roku. Jego twórczość obejmowała także modyfikacje projektów innych architektów, na przykład Publicznych Szkół Powszechnych nr 49 oraz 51, które zostały wzniesione w latach 1903-1904.

Pozostałe

Wśród projektów Gaya znajdują się również obiekty poza Warszawą. Całkiem interesujący jest Dom dochodowy Emanuela Obrąpalskiego w Mińsku Litewskim, położony przy ul. Zacharzewskiej, zbudowany w neoklasycyzmie w latach 1910-1912. Inne przykłady to Domy dochodowe w Mińsku Litewskim przy ul. Sierpuchowskiej oraz na rogu ulic Gubernatorskiej i Podgórnej.

Warto wspomnieć o Dworze Edwarda Raczyńskiego w Zawadzie k. Dębicy, który również znajduje się w jego dorobku. Gay brał udział w projektowaniu Gmachu Towarzystwa Wzajemnej Pomocy w Mińsku Litewskim, wykonując go wspólnie ze Stanisłauem Hajdukiewiczem w 1913 roku. Ponadto, jego projekt Hotelu Savoy w Łodzi jest również warte uwagi.

Architekt opracowywał również kaplice oraz kościoły, jak Kościół Serca Jezusa i Najświętszej Marii Panny, którego projekt powstał w 1902 roku i został zrealizowany w 1904. W czasie swojego życia Gay analizował wiele zabytków architektury, w tym Bazylikę Notre-Dame de Fourvière w Lyonie oraz meczety w Tunezji. Jego liczne publikacje pojawiły się w 1909 roku, co świadczy o jego zaangażowaniu w propagowanie wiedzy o architekturze.

W okresie międzywojennym Gay kontynuował swoje prace, projektując budynki w takich miastach jak Brześć czy Pińsk.

---

Oceń: Henryk Julian Gay

---