Ambasada Rosji w Polsce

---

Podział organizacyjny

Podział organizacyjny ambasady Rosji w Polsce obejmuje wiele kluczowych jednostek, które pełnią różnorodne funkcje. Oto niektóre z nich:

• Przedstawicielstwo Handlowe Federacji Rosyjskiej w Rzeczypospolitej Polskiej, znajdujące się przy ul. Belwederskiej 25,
• Wydział Konsularny, również w siedzibie przy ul. Belwederskiej 25,
• Konsulat Generalny w Gdańsku, ul. Batorego 15,
• Konsulat Generalny w Krakowie, ul. Biskupia 7,
• Konsulat Generalny w Poznaniu, ul. Bukowska 53a,
• Dom Rosyjski w Warszawie, ul. Belwederska 25 (dawniej Rosyjski Ośrodek Nauki i Kultury),
• Szkoła Średnia przy Ambasadzie Rosji, ul. Beethovena 3 w Warszawie, założona w 1953 roku.

Każda z tych instytucji odgrywa istotną rolę w relacjach dyplomatycznych i kulturalnych między Rosją a Polską.

Historia przedstawicielstw do 1918 r.

Historia rosyjskiej obecności w Polsce sięga 1508 roku, kiedy to Iwan Czeladnin objął stanowisko pierwszego posła rosyjskiego. Z biegiem lat, miejsca, w których przebywali wysocy przedstawiciele Rosji, przybierały coraz bardziej formalny charakter, transformując się w różne formy misji dyplomatycznych, takich jak ambasady czy konsulaty.

W stolicy, Warszawie, w XIX wieku, rosyjskie przedstawicielstwa miały swoje siedziby w prestiżowych lokalizacjach. Na przykład, w 1642 roku mieszkały one w pałacu Brühla, w zahaczającej o róg ul. Wierzbowej i Fredry (1788–1793). Później, pałac Młodziejowskich w ul. Miodowej 10 (1793–1794) stał się ważnym ogniwem w rosyjskich relacjach dyplomatycznych.

Trudno pominąć także funkcjonowanie konsulatów w różnych miastach. Ich historia prezentuje się następująco:

• w Gdańsku (1725–1914), w domu „Zu den drei Bären” przy Langgarten 74, obecnie ul. Długie Ogrody,
• w Lwowie (1897–1914), przy ul. Ossolińskich 4, noszącej obecnie nazwę Стефаника/Stefanyka oraz przy ul. Sykstuskiej 65 (1900), przekształcającej się w obecną ul. Дорошенка/Doroszenki,
• w Toruniu (1885–1914), przy Coppernikusstraße 186, współczesnej ul. Mikołaja Kopernika (1885-1900),
• w Szczecinie, przy Grüne Schanze 2, obecnej ul. Dworcowej (1880),
• w Wrocławiu (1877–1914), rozpoczynając od Zimmerstraße 14, dzisiejszej ul. Joachima Lelewela (1877–1878).

Wrocław szczególnie wyróżniał się ze względu na liczne lokalizacje, w których swoją siedzibę miały rosyjskie konsulaty. Na przestrzeni lat domy dyplomatyczne zlokalizowane były w takich miejscach jak: ul. Podwale (1878–1882) czy ul. Powstańców Śląskich (1882–1887). Innymi istotnymi lokalizacjami były także: ul. Józefa Piłsudskiego (1887–1890), ul. Swobodna (1890) i ul. Tadeusza Zielińskiego (1892–1894), aż po Kaiser-Wilhelm-Straße 27, obecnie ul. Powstańców Śląskich (1904–1910).

Podsumowując, obecność rosyjskich przedstawicielstw w Polsce przed 1918 rokiem ukazuje bogatą mozaikę lokalizacji i inspirujących historii, które były częścią zarówno historia Polski, jak i Rosji.

Historia przedstawicielstw do 1941 r.

W latach 1919–1921 w Warszawie aktywnie działała Rosyjska Misja Dyplomatyczna, która reprezentowała Ogólnorosyjski Rząd Tymczasowy gen. Denikina. Na czele tego przedstawicielstwa stał dyplomata o wysokiej rangę, pełniący funkcję szefa misji. W trudnym czasie Wojny polsko-bolszewickiej, gdy zagrażało zajęcie stolicy, personel misji był zmuszony do okresowej ewakuacji do Poznania, co miało miejsce na początku sierpnia 1920 roku.

W 1921 roku, na mocy traktatu ryskiego, zainaugurowano stosunki dyplomatyczne pomiędzy Polską a Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republiką Radziecką. W latach 1922–1924 poselstwo RFSRR (w 1923 przemianowane na ZSRR) mieściło swoje biura w hotelu „Rzymskim”, zlokalizowanym przy ul. Focha 1 (wcześniej Nowosenatorska, aktualnie Moliera) na rogu Trębackiej 10, jednak budynek ten już nie istnieje. W 1924 roku, kosztem 52 tysięcy dolarów, nabyto kamienicę Glassów, zbudowaną około 1896 roku, znajdującą się przy ul. Poznańskiej 15. W 1930 roku całe piętro budynku zostało przejęte przez misję dyplomatyczną.

W 1934 roku przedstawicielstwo ZSRR przekształcono w ambasadę, a w latach 1939–1941 pełniło ono nadal funkcję przedstawicielstwa, aż do zajęcia budynku przez Niemców. Po 1948 roku w siedzibie mieściło się Ministerstwo Przemysłu i Handlu, a w latach 1955–1957 Przedsiębiorstwo Wystaw i Targów, później Przedsiębiorstwo Spedycji Międzynarodowej C. Hartwig Warszawa S.A. Obecnie w tej lokalizacji znajduje się hotel H15 Boutique Apartments.

Warto dodać, że ZSRR w 1926 roku ustanowiło również kilka konsulatów – w Wolnym Mieście Gdańsku, Łodzi oraz we Lwowie. W Gdańsku konsulat generalny miał swoją siedzibę przy Langgarten 74, współcześnie ul. Długie Ogrody (działający w latach 1926-1941). We Lwowie natomiast, konsulat mieścił się w pięknej willi Zygmunta Rozwadowskiego, którą zaprojektowali Julian Zachariewicz i Iwan Łewynski, umiejscowionej przy ul. Nabielaka 15, obecnie вул. Котляревського/Kotliarewskiego 27 (1928-1939).

W tym burzliwym okresie, zdarzały się także zamachy na dyplomatów ZSRR, w tym na posła Piotra Wojkowa w 1927 roku, szefa misji handlowej Aleksieja Lizariewa w 1928 roku oraz konsula generalnego we Lwowie w 1933 roku.

Historia przedstawicielstw w okresie II wojny światowej

W okresie II wojny światowej, na terenie Polski istnieły różnorodne przedstawicielstwa ZSRR. Oprócz funkcjonowania placówek w takich miastach jak Warszawa i Gdańsk, związek radziecki zdecydował się również na otwarcie konsulatu generalnego w Krakowie, który działał w latach 1939–1941.

Historia przedstawicielstw od 1944 r.

W 1944 roku nawiązano istotne porozumienie dotyczące wzajemnych relacji, co zaowocowało utworzeniem Przedstawicielstwa Politycznego ZSRR przy Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego (PKWN). Jego pierwszym przedstawicielem został generał Nikołaj Bułganin. Początkowo przedstawicielstwo to miało swoją siedzibę w Lublinie, a konkretniej w kamienicy przy ul. Wieniawskiej 12, zanim zostało przeniesione do Warszawy, gdzie funkcjonowało jako Misja Wojskowa ZSRR, stopniowo redukując liczbę personelu przez kilka następnych lat.

W 1945 roku, władze radzieckie ustanowiły w Warszawie Poselstwo ZSRR, które umiejscowiono w budynku przy ul. Wileńskiej 13, i które działało od 1945 do 1946 roku. W styczniu tego samego roku podniesiono jego status do stopnia ambasady. Jeszcze jesienią tego roku ambasada zatrudniała 15 dyplomatów, co podkreślało jej rosnącą rangę. Od 9 lutego 1945 roku, ambasadę ZSRR oraz rozlokowane w przeciwieństwie do niej polskie centralne władze państwowe, chronił 2 Batalion Strzelecki 2 Pułku Pogranicznego 64 Dywizji Wojsk Wewnętrznych NKWD. W 1946 roku zespół ochrony ambasady składał się już z 21 żołnierzy NKWD.

Następnie ambasada przeprowadziła się do kamienicy Adama Bromke, która była zarządzana przez spółdzielnię mieszkaniową, przy pl. Unii Lubelskiej, wtedy jeszcze znaną jako al. 1 Armii Wojska Polskiego, obecnie al. Szucha 2-4, w latach 1946–1955. W późniejszych latach w tej samej lokalizacji znalazła schronienie ambasada NRD, która funkcjonowała od 1955 do 1990 roku. Rezydencja ambasadora była umiejscowiona w pałacyku Dowgiałłów, zaprojektowanym przez Jana Gawrońskiego, wzniesionym w 1925 roku, mieszczącym się przy al. I Armii WP 6 w latach 1947-1955.

Warto dodać, iż ZSRR w okresie powojennym utrzymywała w Polsce również sieć konsulatów. Konsulat w Gdańsku przy ul. Batorego 15 funkcjonował jako konsulat do 1951 roku, po czym został podniesiony do rangi konsulatu generalnego. Kraków miał swoje przedstawicielstwo we wilii art déco, zaprojektowanej przez Jerzego Struszkiewicza, przy ul. Sienkiewicza 27 (1946), obecnie przekształconej w Hotel „Grottger”, a wcześniejszą lokalizację w kamienicy przy ul. Lenartowicza 18/7 (1945-1946). Potem konsulat przeniósł się do innych miejsc, w tym przy ul. Rakowickiej 10 (1973) i ul. Westerplatte 11 (1976–2001).

W Poznaniu konsulat mieścił się pierwotnie przy ul. Marynarskiej 1 do 1948 roku, a następnie przeniósł się do willi Landsberga przy ul. Fredry 8 (1948–1951). W kolejnych latach zmieniała się postalizacja przy ul. Świerczewskiego 53a, a zmiana nazwy ulicy na Bukowska miała miejsce w 1960 roku. W Szczecinie konsulat funkcjonował w willi Ippena przy ul. Piotra Skargi od 1948 roku do 1960, a po reaktywacji w 1971 roku działał aż do 1991 roku. Warszawskie przedstawicielstwo, działalność miało w budynku b. lecznicy dr Ignacego Solmana, zaprojektowanej przez Stefana Szyllera, z lat 1894, przy al. I Armii WP 9 do lat 1976.

Warto wspomnieć, że w 1962 roku utworzono Dom Radzieckiej Nauki i Kultury (Дом советской науки и культуры), który był ulokowany w Pałacu Marii Przeździeckiej przy ul. Foksal 10 i jednocześnie pełnił funkcję siedziby władz TPPR.

Historia przedstawicielstw od 1991 r.

Po zakończeniu istnienia ZSRR oraz utworzeniu Federacji Rosyjskiej, kraj ten postanowił utrzymać dotychczasowy porządek swoich przedstawicielstw w Polsce. Zmiany dotknęły jedynie lokalizacji Konsulatu w Krakowie, który został przeniesiony do zabytkowego budynku, zaprojektowanego przez E. Zaklika, z 1905 roku, usytuowanego przy ul. Biskupiej 7. W budynku tym wcześniej znajdował się Konsulat Węgier.

Dotychczasowy Dom Radzieckiej Nauki i Kultury przeszedł przekształcenia i od tego momentu znany jest jako Rosyjski Ośrodek Nauki i Kultury w Warszawie (Российский центр науки и культуры в Варшаве). Od 2005 roku jego siedziba znajduje się w nowym miejscu, w budynku Przedstawicielstwa Handlowego Rosji, mieszczącym się przy ul. Belwederskiej 25. W 2021 roku nazwa ośrodka została zmieniona na Dom Rosyjski w Warszawie (Русский дом в Варшаве).

Historia obecnego przedstawicielstwa

Wcześniejsze tereny, które obecnie obejmuje ambasada, rozciągały się między ulicami Belwederską, Klonową, Spacerową oraz Zawrotną. Teren ten częściowo należał do pałacyku MON, zlokalizowanego przy ul. Klonowej 1, który w okresie międzywojennym był rezydencją marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. W tamtym czasie znajdował się również przystanek Belweder Piaseczyńskiej Kolei Wąskotorowej.

W latach 1954–1955 powstała obecna siedziba ambasady, zaprojektowana przez architektów Aleksandra Piotrowicza Wielikanowa oraz Igora Jewgieniewicza Rożyna, usytuowana przy ul. Belwederskiej. Materiały budowlane dostarczano z terytorium ZSRR, a także zatrudniono 500 rosyjskich pracowników, którzy wcześniej pracowali przy budowie Pałacu Kultury i Nauki. W procesie wykończenia wnętrz brali również udział polscy rzemieślnicy oraz artyści. Zakończenie budowy nastąpiło we wrześniu 1955 roku, a jej architektura nawiązuje do klasycystycznych rosyjskich rezydencji pałacowych, które wznoszono w XVIII oraz XIX wieku.

Budowla została wzniesiona na szczycie sztucznego wzgórza i przybiera formę pałacu z dwoma bocznymi skrzydłami. Jej frontowa część, skierowana na ulicę Belwederską, ma szerokość 100 metrów i jest zwieńczona zieloną kopułą z masztem flagowym. Na osi frontu znajduje się impozantny, czterokolumnowy portyk w stylu klasycznym, do którego prowadzą szerokie schody. Na pierwszym piętrze oferowane są reprezentacyjne pomieszczenia, w tym amfilady sal: Kominkowa, Lustrzana, Okrągła (Kopułowa), Złota oraz Marmurowa. Całość otacza rozległy park o powierzchni 4 ha, a w jego obrębie zbudowano również kort tenisowy oraz basen.

Od 1965 roku rezydencja ambasadora znajduje się w Willi „Podlasianka”, którą wzniesiono w 1908 roku według projektu Jana Fryderyka Heuricha. Willa ta usytuowana jest w Konstancinie przy ul. Żeromskiego 13 i znana jest również pod innymi nazwami, takimi jak „Irena” oraz „Iwona”.

W latach 80. w miejscowości Skubianka przy ul. Żeglarskiej powstał Ośrodek Rekreacyjny ambasady. Jednak w listopadzie 2022 roku obiekt został przejęty przez Lasy Państwowe z powodu długotrwałego nieregulowania przez ambasadę opłat związanych z dzierżawą terenu.

Przedstawicielstwo Handlowe

do 1945

W historii ambasady Rosji w Polsce istotne miejsce zajmowało powołane w 1921 roku przedstawicielstwo handlowe, które początkowo reprezentowało Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republikę Radziecką (Торгпредство РСФСР). W 1922 roku nastąpiło połączenie z przedstawicielstwem handlowym Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (Торгпредство УРСР), co zaowocowało powstaniem ZSRR (Торгпредство СССР). Warto zauważyć, że w latach 1930–1935 przedstawicielstwo miało swoją siedzibę przy ul. Marszałkowskiej 113, która należała do ks. Albrechta Radziwiłła. Z kolei w 1938 roku, biura zostały przeniesione na ul. Chocimską 33.

W okresie międzywojennym, od 1926 do 1934 roku, przedstawicielstwo radziecko-polskiej mieszanej spółki handlowej Sowpoltorg (Советско-Польское торговое смешанное общество – Совпольторг) funkcjonowało w Warszawie przy ul. Świętokrzyskiej 27. Warto podkreślić, że siedziba ta była wówczas miejscem intensywnej działalności gospodarczej.

po 1945

Bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku, powołano Misję Ekonomiczną, która przestała funkcjonować w strukturze ambasady. Na koniec tego samego roku nastąpiło jej włączenie do ambasady, przywracając jednocześnie nazwę Przedstawicielstwa Handlowego ZSRR (Торгпредство СССР). Wprowadzono status dyplomatyczny dla pracowników , co znacznie wpłynęło na ich pozycję.

W 1946 roku przystąpiono do zakupu budynków: za gotówkę nabyto od spadkobierców rodziny Wilskich dwa domy przy al. 1 Armii Wojska Polskiego (dzisiaj al. Szucha) – nr 7 oraz nr 8. Pierwszy z tych budynków, wybudowany w 1937 roku według projektu Edwarda Zachariasza Ebera, stał się siedzibą biur przedstawicielstwa. W drugim budynku ulokowano funkcje mieszkalne dla pracowników.

W 1957 roku zatrudnienie w przedstawicielstwie wynosiło 44 osoby. W 1976 nastąpiła przeprowadzka do nowo wybudowanego biurowca przy ul. Belwederskiej 25, którego realizacją zajmowało się Zjednoczenie Budownictwa Miejskiego Bydgoszcz, a z ramienia Zjednoczenia Budowy Obiektów Użyteczności Publicznej w Warszawie współpracowała angielska firma BPBM. Obecnie budynek, który znajdował się przy al. Szucha 7, jest zajmowany przez Ambasadę Ukrainy, która funkcjonuje tam od 1996 roku.

W Konstancinie z kolei, w willi „Słonecznej” Kraushara z 1908 roku (o powierzchni 588 m²), zlokalizowanej przy ul. Piłsudskiego 31, mieściła się rezydencja przedstawiciela handlowego ZSRR od 1946 roku. Budynek nadal pozostaje w rękach ambasady Rosji.

Dodatkowo, Przedstawicielstwo Handlowe ZSRR prowadziło także oddziały w innych miastach, takich jak Gdańsk, gdzie w 1946 roku biura mieściły się przy ul. Batorego 11, a później przy ul. Jagiellońskiej 2 oraz ul. Okopowej 1b. W latach 80. placówka znajdowała się na ul. Karola Marksa 126. W Katowicach biura funkcjonowały przy ul. Armii Czerwonej 15-17; w 1953 roku zatrudniano tam 24 pracowników, po czym przeniesiono się na ul. Powstańców 29 w 1990 roku.

Przedstawicielstwa pozostałe

W 1957 roku na terenie Warszawy, wśród licznych radzieckich przedstawicielstw handlowo-gospodarczych, znajdowała się także delegatura Centralnego Zarządu do Spraw Współpracy Gospodarczej ZSRR, która dysponowała zespołem liczącym 52 osoby. Była to tylko jedna z wielu instytucji reprezentujących interesy ZSRR.

W 1990 roku funkcjonowały różne przedstawicielstwa, w tym Komisji Planowania ZSRR, które najpierw znajdowało się przy ul. Puławskiej 43, a wcześniej miało siedzibę przy ul. Rejtana 15. Kolejną instytucją było Ministerstwo Kolei ZSRR, ulokowane przy ul. Targowej 76 w 1945 roku, a później przeniesione na ul. Belwederską 25.

Również w Warszawie mieściła się Izba Handlowo-Przemysłowa ZSRR, zlokalizowana w kamienicy Gustawa Pala przy Al. Jerozolimskich 101, która działała w latach 1974-1990. Warto też wspomnieć o Instytucie Ekonomii Światowego Systemu Socjalistycznego AN ZSRR oraz Państwowym Instytucie Języka Rosyjskiego im. A.S. Puszkina, który mieścił się w Gmachu Domu Bankowego Wilhelma Landaua z 1906 roku, usytuowanym przy ul. Senatorskiej 38.

W czasie PRL w Warszawie istniało przedstawicielstwo Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR, znane jako KGB, z siedzibą w rejonie ul. Sułkowickiej i ul. Kazimierzowskiej, gdzie działała Grupa „Narew” w latach 1971-1993. Zaangażowani w jej działalność byli również oficerowie wywiadu wojskowego ZSRR GRU oraz personel jednostki KGB stacjonującej w Rembertowie, a także 20. Brygada Łączności Rządowej (1980-1993). Na początku 1983 roku ustanowiono linię kablową, która łączyła omawianą jednostkę z budynkiem ambasady ZSRR.

Kontrowersje

Władze Polski od dłuższego czasu zmagają się z kontrowersjami, dotyczącymi obiektów oraz osiedli znajdujących się na terenie Warszawy, które są używane przez stronę rosyjską, ale nie mają ustalonego statusu prawnego. W szczególności mowa o lokalizacjach takich jak: ul. Beethovena 3, Belwederska 25, Bobrowiecka 2b, Kielecka 45 oraz al. Szucha 8.

Wykonywane działania przez władze stolicy, szczególnie w obliczu napięć politycznych, doprowadziły do wielu znaczących decyzji. Na przykład, w kwietniu 2022 roku, władze Warszawy przejęły nieruchomość przy ul. Sobieskiego 100.

Co więcej, istotne rozstrzyganie miało miejsce w 2016 roku, kiedy zapadł prawomocny wyrok sądowy nakazujący wydanie nieruchomości zlokalizowanej przy ul. Kieleckiej 45. Należy zaznaczyć, że budynek ten został ostatecznie przejęty przez władze Warszawy rok później, w kwietniu 2023.

---

Oceń: Ambasada Rosji w Polsce

---