Stefan Starzyński

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Stefan Starzyński przyszedł na świat jako trzeci syn Alfonsa Karola oraz Jadwigi z Lipskich. Jego matka, nauczycielka języka francuskiego, oraz ojciec, pochodzący ze zubożałej szlachty, byli osobami, w których domu silnie podtrzymywano tradycje powstańcze i patriotyczne. Najstarszy syn w rodzinie, Roman, został nazwany na cześć dziadka, który walczył w powstaniu 1830 roku.

Dzieciństwo spędził w Łowiczu, a podczas nauki w gimnazjum miał odwagę zaangażować się w strajk szkolny w 1905 roku, co zmusiło go do przeniesienia się do prywatnego gimnazjum im. Emiliana Konopczyńskiego w Warszawie. Po ukończeniu tej szkoły podjął studia ekonomiczne na Wyższych Kursach Handlowych prowadzonych przez Augusta Zielińskiego, które obecnie funkcjonują jako Szkoła Główna Handlowa.

Kariera wojskowa

W dniu rozpoczęcia I wojny światowej Starzyński postanowił opuścić Warszawę, aby uniknąć służby w armii carskiej, i udał się do Łodzi, gdzie mieszkała jego matka. Zajął się działalnością w Polskiej Organizacji Narodowej, współpracując ze swoją pierwszą żoną, Józefą Wróblewską Starzyńską, ps. „Zuza”, która w 1917 roku odeszła do innego mężczyzny.

Już 22 października 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich, a jego starszy brat Roman zwerbował go do Ekspozytury Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN). W obliczu zagrożenia oblężeniem Krakowa, 9 listopada, ewakuowano się na południe Polski. Z czasem Ekspozytura rozwinęła swoją działalność w Nawsiu koło Jabłonkowa.

Po rozwiązaniu Ekspozytury, 1 stycznia 1915 roku, Starzyński przeszedł do Departamentu Wojskowego NKN, gdzie stał się emisariuszem na powiat wieluński. W lipcu 1915 roku uzyskał stopień sierżanta, a we wrześniu chorążego, by ostatecznie zostać wyznaczonym na oficera werbunkowego powiatu pińczowskiego.

Jego związki z I Brygadą były dla niego istotne, dlatego został zwolniony z funkcji oficera werbunkowego i przeszedł do 5 pułku piechoty Legionów, z którym uczestniczył w wielu bitwach. Aktywnie walczył w bitwach na Stochodzie, Witkowicach, a jego pułk brał udział w działaniach wojennych na Podlasiu oraz Mazowszu.

Po zwolnieniu z Legionów, z powodu sprzeciwu wobec przysięgi, Starzyński przeszedł na wojnę, angażując się w działalność konspiracyjną. Po wojnie powrócił do swojej edukacji, a od 1 listopada 1918 roku wcielono go do Wojska Polskiego, i z chwilą powstania Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, objął stanowisko w Oddziale Organizacyjnym Sztabu.

Został przeniesiony do Chełma, gdzie pełnił funkcję adiutanta, organizując patryjotyczne wiece. Jako referent polityczny Dowództwa Okręgu Generalnego Warszawa pracował nad informacjami dotyczącymi Spraw Wschodu.

Działalność polityczna

W latach 1922–1924, na polecenie Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, objął stanowisko sekretarza generalnego Polskiej Komisji Reewakuacyjnej, która działała w Moskwie. Oprócz prac urzędowych, obserwował zmiany zachodzące w Rosji. W 1924 roku, pod pseudonimem „St. Stepol”, opublikował dwie prace, które dotyczyły sytuacji narodowościowej w Rosji Sowieckiej i krytyki działań Stalina.

Po powrocie do Warszawy zajął się administracją gospodarczą, współpracując z Ministerstwem Skarbu, gdzie mianowano go członkiem Komitetu Ekonomicznego, nadzorowanego przez premiera Władysława Grabskiego. Złożył dymisję w 1926 roku na skutek wprowadzenia wstrzymania egzekucji diet poselskich. W obliczu przewrotu majowego napisał swoje poglądy społeczno-gospodarcze w „Programie rządu pracy w Polsce”, proponując reformy administracyjne oraz podkreślając potrzebę interwencjonizmu gospodarczego.

Starzyński po przewrocie majowym pełnił szereg funkcji rządowych, w tym dyrektora Departamentu Ogólnego Ministerstwa Skarbu oraz wiceministra skarbu. W latach 1930-1933 był posłem na Sejm z ramienia BBWR. Po urlopie w 1932 roku został wiceprezesem Banku Gospodarstwa Krajowego.

Jako generalny komisarz Pożyczki Narodowej objął kluczową rolę w gospodarce, co zakończyło się jego wykładami na Wyższej Szkole Handlowej.

Starzyński w 1934 roku był już prezesem Związku Miast Polskich, a rok później utorował sobie drogę do senatu RP.

Prezydentura

2 sierpnia 1934 roku objął stanowisko komisarycznego prezydenta m.st. Warszawy po Marianie Zyndramie-Kościałkowskim. Po kilku próbach zwołania wyborów do Rady Miejskiej, które ostatecznie odbyły się dopiero 18 grudnia 1938 roku. Starzyński, mimo bliskiego wyniku wyborów, przejął władzę na mocy decyzji premiera, gdy żadnemu z kandydatów nie udało się uzyskać wymaganej większości głosów.

Współpracując z prezydentem I. Mościckim oraz ministrem Skarbu E. Kwiatkowskim, Starzyński doprowadził do stworzenia czteroletniego planu rozwoju Warszawy, który przewidywał różne projekty budowlane oraz rozwój komunikacji.

Podczas swoich rządów przeznaczył znaczne środki na budowę infrastruktury, w tym osiedli mieszkaniowych, gmachów szkolnych, a także renowację istotnych instytucji takich jak Muzeum Narodowe oraz Arsenal. Dążenia te miały na celu nie tylko rozwój mieszkańców, ale także zwiększenie dziedzictwa kulturowego miasta.

Starzyński był prezydentem przez pięć lat, w trakcie których udało mu się zbudować ponad 100 tysięcy mieszkań oraz związane z nimi udogodnienia, co stanowiło znaczący postęp w urbanistyce warszawskiej.

II wojna światowa

W czasie kampanii wrześniowej Starzyński odmówił ewakuacji, stając się Komisarzem Cywilnym przy Dowództwie Obrony Warszawy. Podczas gdy inne osoby uciekały, on wybrał pozostać z mieszkańcami stolicy. Jego silne przywództwo i organizacja przyczyniły się do mobilizacji ludności do prac obronnych, w ramach budowy barykad i kopania rowów, co zostało opisane w relacjach m.in. Kazimierza Sosnkowskiego.

Starzyński był nie tylko organizatorem, ale także motywatorem morale w trakcie obrony Warszawy. Po kapitulacji miasta, stał się częścią struktury opozycyjnej, mobilizując do działań podziemnych.

Aresztowany przez Niemców 27 października 1939 roku, był świadkiem brutalności i represji, które dotknęły Warszawę. Jego miejsce aresztowania mieściło się w siedzibie Gestapo w alei Szucha.

Śmierć

W latach 1969–1972, śledztwo dotyczące śmierci Starzyńskiego prowadziła sędzia Lidia Kwiatkowska z Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich. Z czasem wysunęły się różne hipotezy co do okoliczności jego zgonu. Wiele wskazywało na jego brutalną śmierć wobec zagrożeń, którym stawiał czoła w obozach przymusowych.

Większość źródeł wskazuje, że Starzyński zmarł w wyniku brutalności, której doświadczył z rąk Niemców, a daty i miejsce śmierci zostały ujawnione przez administrację niemiecką dopiero wiele lat po wojnie. W ostatnich badaniach ustalono, że zmarł on pomiędzy 21 a 23 grudnia 1939 roku.

Inne hipotezy

W obszernym referacie Tomasza Szaroty, przedstawiającym nowe ustalenia dotyczące śmierci prezydenta, porusza wiele spekulacji oraz ostatnie informacje, które dokumentują złożoną narastającą sytuację. Hipotezy te biorą pod uwagę różnorodne nieprawidłowości oraz możliwe miejsce, w którym Starzyński mógł być przetrzymywany przed własną egzekucją.

Ordery i odznaczenia

Stefan Starzyński był osobą, która otrzymała liczne odznaczenia i wyróżnienia za swoje zasługi i odwagę w czasie burzliwych lat historii Polski. Jego odznaczenia obejmują:

• Order Orła Białego (pośmiertnie, 28 marca 2010),
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (24 września 1939),
• Order Krzyża Grunwaldu I klasy (pośmiertnie, 6 września 1946),
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1933),
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928),
• Krzyż Niepodległości Polski Podziemnej z Mieczami (pośmiertnie, 12 sierpnia 1954),
• Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931),
• Krzyż Walecznych (trzykrotnie, 1921),
• Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1937),
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Złoty Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936),
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Krzyż Wielki Orderu Leopolda II (Belgia),
• Wielki Oficer Orderu Korony Włoch (Włochy),
• Order Krzyża Orła II klasy (Estonia, 1935).

Upamiętnienie

Stefan Starzyński, postać niezwykle ważna w historii Warszawy, została uhonorowana na wiele sposobów, co podkreśla jego znaczenie w świadomości społecznej. W mieście znajduje się wiele miejsc poświęconych jego pamięci.

• Ulica oraz rondo noszą imię Stefana Starzyńskiego, co czyni je centralnymi punktami w Warszawie.
• Na Pomniku Stefana Starzyńskiego, który pierwotnie znajdował się w Ogrodzie Saskim, obecnie umiejscowionym na ulicy Saskiej, przed siedzibą Szkoły Podstawowej 143 w Warszawie.
• Pomnik Stefana Starzyńskiego na placu Bankowym naprzeciwko pałacu Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, gdzie obecnie ma siedzibę prezydent stolicy.
• W 1978 roku w gmachu „A” Szkoły Głównej Handlowej przy ul. Rakowieckiej 24 odsłonięto tablicę upamiętniającą jego osobę.
• Na chodniku al. Niepodległości, na rogu ulicy Dąbrowskiego, znajduje się wolnostojąca płyta pamiątkowa, ustawiona w 2004 roku vis-à-vis willi, w której mieszkał Starzyński.
• W sierpniu 1999 roku Stefan Starzyński został uhonorowany przez Radę Warszawy tytułem Honorowego Obywatela m.st. Warszawy.
• 10 Warszawski Pułk Samochodowy nosi imię majora Stefana Starzyńskiego, a imię tegoż majora mają również Szkoła Podstawowa nr 143, Gimnazjum nr 49, Szkoła Podstawowa nr 46 oraz piętnasta promocja Krajowej Szkoły Administracji Publicznej.
• Na pałacu Jabłonowskich w Warszawie, na jego fasadzie, umieszczono tablicę upamiętniającą Stefana Starzyńskiego .
• Las Kabacki nosi imię Stefana Starzyńskiego .
• Na cmentarzu Powązkowskim znajduje się grób symboliczny Stefana Starzyńskiego z 1957 roku.
• Instytut Stefana Starzyńskiego działa przy Muzeum Powstania Warszawskiego.
• W Łowiczu jego imieniem nazwano osiedle oraz ulicę, a na domu przy Zduńskiej umieszczono żeliwną tablicę pamiątkową.
• Jest główną postacią filmu „Gdziekolwiek jesteś panie prezydencie…” z 1978 roku, gdzie w rolę tę wcielił się Tadeusz Łomnicki.
• Łukasz Rostkowski, znany jako L.U.C., upamiętnił go utworem „Tribute To Stefan Starzyński” na płycie 39/89 – Zrozumieć Polskę z 2009 roku.
• Wizerunek Stefana Starzyńskiego znajduje się na rewersie złotej monety o nominale 200 złotych, wydanej przez Narodowy Bank Polski w 2009 roku dla upamiętnienia wydarzeń września 1939 roku.
• W 2000 roku w plebiscycie zorganizowanym przez „Gazetę Wyborczą”, Radio Kolor oraz Warszawski Ośrodek Telewizyjny, Stefan Starzyński został wybrany „warszawiakiem stulecia”.

---

Oceń: Stefan Starzyński

---