Zakole Wawerskie

Rezerwaty przyrody i parki narodowe

Zakole Wawerskie jest niezwykle interesującym miejscem, które znajduje się w warszawskiej dzielnicy Wawer. Obszar ten rozciąga się na południu w sąsiedztwie zbiegu Trasy Siekierkowskiej oraz ulic Ostrobramskiej, Płowieckiej i Traktu Lubelskiego. Janik zarówno do północno-wschodniego w dorzeczu Kanału Zerzeńskiego, aż do miejscowości Wólka Zerzeńska, a także obejmuje obszary, na których w przeszłości zbudowano część Osiedla Gocław.

Region ten znajduje się na tarasie zalewowym Wisły i stanowi przykład unikatowego ekosystemu, który powstał w wyniku działania wód powodziowych. Krzywizna Zakola sięga aż do 1 kilometra od koryta rzeki, a jego obszar pokryty jest różnorodnymi typami roślinności, w tym zaroślami olsowymi i terenami podmokłymi oraz uprawnymi.

Zakole Wawerskie jest także domem dla wielu gatunków ptaków, co czyni go jednym z najcenniejszych miejsc ornitologicznych w stolicy. Według różnych źródeł, liczba lęgowych ptaków występujących na tym terenie jest największa w całym mieście. Ponadto, obszar charakteryzuje się bogactwem zarówno fitosocjologicznym, jak i florystycznym.

Część północna Zakola, która jest najcenniejsza pod względem przyrodniczym, została objęta ochroną w formie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Zakole Wawerskie”, co jeszcze bardziej podkreśla jego znaczenie w kontekście ochrony środowiska naturalnego w Warszawie.

Nazewnictwo

Zakole Wawerskie to termin, który można rozumieć na różne sposoby, a poniżej przedstawiamy kilka istotnych znaczeń tego pojęcia.

  • Obszar podmokłych obniżeń, usytuowany na południe od zbiegu Trasy Siekierkowskiej oraz ulic Ostrobramskiej, Płowieckiej oraz Traktu Lubelskiego, rozciągający się dalej ku południowo-wschodniemu kierunkowi wzdłuż Kanału Zerzeńskiego aż do Wólki Zerzeńskiej,
  • Ślady historyczne wskazujące na dawny holocenowy łuk Wisły, który sięga zbiegu wymienionych ulic oraz części terenów obecnego Osiedla Gocław. Obszar ten jest w przeważającej mierze usytuowany w wyżej wymienionym terytorium. Więcej informacji można znaleźć w sekcji dotyczącej Geomorfologii i warunków hydrologicznych,
  • Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Zakole Wawerskie”, który znajduje się w północnej części tego terenu, w rejonie zbiegu wspomnianych ulic. Dalsze szczegóły są zawarte w sekcji dotyczącej Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Zakole Wawerskie”.

Wszystkie wymienione obszary osadzone są na tarasie zalewowym Wisły. Las w rejonie Zakola jest znany jako Olszynka Wawerska. Dodatkowo, współczesny łuk Wisły, z promieniem około 3 km i wypukłym brzegiem skierowanym w kierunku Zakola, nosi nazwę Łuku Siekierkowskiego Wisły.

Tereny otwarte wokół Zakola, aż do zabudowy osiedla Las, a także położone na południu, określane są przez lokalnych mieszkańców jako Łąki Zastowskie.

Geomorfologia i warunki hydrologiczne

Zakole Wawerskie, położone w dolinie zalewowej Wisły, stanowi fenomen naturalny, który łączy w sobie bogactwo geomorfologii oraz interesujące warunki hydrologiczne. Obszar ten znajduje się na tarasie zalewowym, który osiąga szerokość prawie 7 km w niektórych miejscach Warszawy. Kluczowym elementem tego zakola jest rozległy łuk starorzeczy, oddalający się na północ, gdzie można odnaleźć groźny obszar z roślinnością.

Strefa zakola skrywa w sobie również starorzecza Wisły, które wypełnione są osadami organogenicznymi, w tym torfem na powierzchni. Na mapie gruntów, na głębokości 2 m, możemy dostrzec powierzchowny obszar organiczny, rozciągający się od zachodniego Lasa i Zbytków, przez Zastów, aż do ulic Płowieckiej oraz Ostrobramskiej. W tej okolicy znajduje się także interesująca lokalizacja z Kanałem Wawerskim oraz Trasą Siekierkowską.

Zakole Wawerskie odznacza się bogatą historią, sięgającą czasów XV wieku, gdzie jego pozostałości były znane jako Czartoria. Warto zauważyć, że największe starorzecza Warszawy, takie jak Jeziorka Kamionkowskie i Czerniakowskie, zlokalizowane są poza tym zakolem. Po drugiej stronie można odnaleźć Wilanowskie jezioro na lewym brzegu.

W Zakolu Wisły, na głębokości od 0 do 0,5 m, znajdują się wody gruntowe, które mogą czasami przekraczać powierzchnię. Ta specyficzna struktura została ukształtowana przez łuk siekierkowski, wynikiem powodzi, które kształtowały teren przez wieki.

Taras zalewowy i Zakole Wawerskie na przestrzeni holocenu

Wisła, wcięta w ciężki grunt, utworzyła taras zalewowy, łącząc się z Zakolem Wawerskim na początku holocenu. Taras wawerski, najstarszy na tym terenie, powstał około 10 000 lat temu, co czyni go interesującym obiektem badań. Wisła, tworząc zakola o promieniu 0,8 km, stworzyła wyjątkowy krajobraz nad rzeką.

W ciągu lat, tereny te były systematycznie zalewane przez wodę, erodowane i wzbogacane przez osady powodziowe. W miarę jak Wisła ewoluowała, młodsze tarasy holoceńskie zaczęły dominować w tym regionie. Osady tarasu wawerskiego nie zachowały się do dnia dzisiejszego, a jedynie fragmenty erozyjne dwóch tarasów kopalnych.

  • taras wawerski,
  • subkopalny taras Kiełpiński (Ic),
  • subkopalny taras Czerski (Ib),
  • taras współczesny (Ia).

Osady subkopalne, datowane od VII w. p.n.e. do połowy XIV w., odkryto w rejonie Zakola. Przykładem jest zakole w Łachą Koło (Łacha Las) w pobliżu ulicy Poprawnej. Obecne warunki sprzyjają powstawaniu lokalnych zbiorników wodnych.

Kanały, rowy i zbiorniki wodne

W rejonie Zakola, odpływ wód regulują Kanał Wawerski oraz jego przedłużenie – Kanał Nowa Ulga. Oba kanały łączą się z Kanałem Kawęczyńskim, kreując złożoną sieć wodną w tym terenie. Cieki wodne są często regulowane przez nowoczesne systemy hydrologiczne.

Prowadzone wody, w tym Kanał Nowe Ujście i Jezioro Żabie, sprzyjają zatrzymywaniu wody gruntowej. Natomiast kameralne starorzecza Wisły w postaci stawów znajdują się w południowo-wschodnim zakolu – Łacha Kuligowska oraz Łacha Zbytki.

Historia

Do momentu budowy wału przeciwpowodziowego, który rozpoczął się w latach 1905-1912, teren doznawał licznych powodzi. W 1813 roku miała miejsce powódź w regionach rolniczych, co zapoczątkowało długotrwałe problemy związane z wylewami. Katastroficzne scenariusze powodziowe miały miejsce w latach 1844-1849 oraz kolejnych latach, co zmusiło mieszkańców do korzystania z łodzi, by dotrzeć do Gocławia czy Wawra.

W okresie międzywojennym, zbudowano Kanał Nowa Ulga, który doskonale współpracował z infrastrukturą wodną, umożliwiając odpływ nadmiaru wody. Po drugiej wojnie światowej nastąpiła dalsza regulacja rzeki, co wpłynęło na jej koryto i okoliczną przyrodę.

Przyroda

Zakole Wawerskie kryje w sobie niezwykłe bogactwo zarówno flory, jak i fauny. Ten fragment Warszawy, obejmujący przede wszystkim starorzecze Wisły, znany jest z różnorodności przyrodniczej. Na terenie tym dominuje ols, czyli las olchowy, oraz siedliska podmokłe i tereny uprawne.

Obszar ten stał się jednym z najważniejszych miejsc dla ptaków w stolicy. Zgodnie z niektórymi danymi, liczba gatunków lęgowych tutaj może być najwyższa w całej Warszawie. W różnych latach zidentyfikowano około 130 gatunków ptaków, z czego około 70 to gatunki lęgowe. Liczebność ta plasuje Zakole na jednym z czołowych miejsc w kraju pod względem różnorodności, dorównując prawie łęgom Puszczy Białowieskiej. Wśród ptasiej społeczności Zakola można wymienić takie gatunki jak błotniak stawowy, derkacz, czy dzięcioł czarny.

Na Kanale Nowa Ulga licznie występują i polują na cierniki zimorodki. Są to jednak nie jedyne ptaki tutaj spotykane; oprócz nich dawniej można było zobaczyć czajki i skowronki na otwartych przestrzeniach.

W tym unikalnym siedlisku występują również inne kręgowce, takie jak traszka zwyczajna, grzebiuszka ziemna czy bóbr europejski. Dodatkowo Zakole słynie z bogactwa florystycznego i fitosocjologicznego. Obfituje w rzadkie gatunki roślin objęte ochroną, takie jak storczyki kukułka szerokolistna, nasięźrzał pospolity, czy też podkolan biały.

Ochrona przyrody

Zespół przyrodniczo – krajobrazowy „Zakole Wawerskie”

Północna część Zakola została objęta ochroną, formując jednostkę chroniącą różnorodność tego miejsca, znaną jako Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Zakole Wawerskie. Wawer, dzielnica Warszawy, administracyjnie zarządza tym terenem od września 2002 roku. Obszar ten początkowo zajmował powierzchnię 54,06 ha z otuliną 35,72 ha, co zostało określone w Rozporządzeniu Nr 76 Wojewody Mazowieckiego z 2002 roku.

Druga znacząca regulacja z 2005 roku nadal określała tę samą powierzchnię, ale bez otuliny. Ostatnia zmiana w 2008 roku zwiększyła obszar chroniony do 55,6186 ha. Planowano stworzyć tutaj rezerwat, lecz sprawy własnościowe i prawnicze przeszkodziły w realizacji tego projektu.

Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu

Z wyjątkiem terenów zabudowanych oraz międzywala Wisły, Zakole Wawerskie jest częścią Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Dokumentacja tego statusu jest uwzględniona w publikacji z 2007 roku.

Obszar Natura 2000 „Dolina Środkowej Wisły”

Obszar Natura 2000 „Dolina Środkowej Wisły” znajduje się tuż na południe od Zakola. Jest to teren specjalnej ochrony ptaków, który znajduje się również pod zarządem europejskiego programu ochrony przyrody.

Zagrożenia

Od kilku lat Zakole staje w obliczu zagrożeń związanych z bliskością Trasy Siekierkowskiej i Węzła „Marsa”. Takie inwestycje doprowadziły do zmiany granic obszaru na południowy wschód, co wywołało negatywne skutki dla miejscowej flory i fauny.

Dodatkowe obawy wywołuje działalność prywatnych inwestorów, którzy niejednokrotnie w sposób nielegalny eksploatują te tereny pod budowę pól golfowych lub składy gruzu. Presja ta nie tylko zagraża naturalnemu środowisku, lecz również sprawia, że potrzebna jest systematyczna ochrona i działania na rzecz zachowania tego przyrodniczego bogactwa.

Historia i zabytki

Zakole Wawerskie, będące świadkiem wielu ważnych wydarzeń historycznych, ma swoje korzenie w burzliwych czasach. Na obszarze bagnistych Gocławic, trzęsawisk Zastawu i Gocławka miała miejsce I bitwa pod Wawrem, która miała miejsce w lutym 1831 roku w kontekście powstania listopadowego. Było to miejsce walki, które zapisało się na kartach historii.

Tuż obok Zakola, na wyżej położonym terenie, znajdują się ważne obiekty historyczne, zlokalizowane przy ulicy Płowieckiej oraz Trakcie Lubelskim. Warto zwrócić uwagę na te niezwykle istotne miejsca:

  • Karczma (austeria) wawerska, obecnie znana jako hotel Zajazd Napoleoński, zbudowana w pierwszej połowie XIX wieku, ma swoje korzenie w poprzedniej drewnianej karczmie istniejacej od co najmniej XVIII wieku. Według niepotwierdzonych przekazów, właśnie w tym miejscu w 1812 roku odpoczywał Napoleon, a także odegrało ważną rolę podczas obu bitew pod Wawrem w 1831 roku.
  • Drewniany krzyż powstańczy, upamiętniający ofiary powstania listopadowego, stoi pośród historycznych rekwizytów, a pamiątkowy głaz u jego stóp z wyrytym napisem jest dowodem pamięci zamordowanych. Monument postawiono tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1919 roku, znajdując się tuż obok austerii, między Płowiecką 83 a 85.
  • Pomnik z roku 1930, dedykowany Józefowi Piłsudskiemu, został odsłonięty w dziesiątą rocznicę ocalenia Polski od najazdu bolszewików, a jego ponowne odsłonięcie miało miejsce w 1994 roku. Pomnik można zobaczyć na wysokości Płowieckiej 77.
  • Budynek Murowanki jest pierwszą szkołą w obecnych granicach Wawra, która została założona w 1903 roku. Powstał on przy ulicy Płowieckiej 77.
  • Kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Zerzniu to budowla wybudowana w latach 1880-1888, która zastąpiła wcześniejszy, drewniany kościół zniszczony w wyniku pożaru w 1739 roku.

Każde z tych miejsc ma swoją historię, która wciąż oddziałuje na lokalną społeczność i turystów odwiedzających Zakole Wawerskie. Warto je zobaczyć i poznać ich historię, aby zrozumieć ich znaczenie w kontekście dziejów Polski.

Oceń: Zakole Wawerskie

★★★★★
Średnia ocena:4.87 Liczba ocen:9