Bagno Jacka

---

Nazwa

Bagno Jacka określa zarówno nazwę obszaru mokradeł, jak i rezerwatu przyrody. Ta nazwa zaczęła funkcjonować dopiero po zakończeniu II wojny światowej, a jej dokładne pochodzenie pozostaje niejasne. Miejscowi, zwłaszcza starsi mieszkańcy Wesołej, pamiętają ten teren bardziej jako bagno „Bartek”.

Położenie i obszar

Rezerwat przyrody jest usytuowany w dzielnicy Wesoła w Warszawie, w regionie mazowieckim. Znajduje się on na północ od ulicy Okuniewskiej, która jest częścią drogi wojewódzkiej nr 637 (DW637) łączącej Warszawę z Węgrowem. Warto zaznaczyć, że północne granice rezerwatu przypadają na gminę miejską Zielonka, mieszczącą się w powiecie wołomińskim.

Obszar ten leży w malowniczym otoczeniu lasów Okuniewsko-Rembertowskich, konkretne w oddziale 279 nadleśnictwa Drewnica. Rezerwat charakteryzuje się zagłębieniem terenu, które otaczają wydmy od stron północnej i południowej. Granice rezerwatu obejmują również część wydmy na północy, co dodatkowo wpływa na jego unikatowy charakter.

Powierzchnia rezerwatu wynosi 19,76 ha, z czego według starszych pomiarów jego wielkość określano na 19,45 ha. Dzięki swoim walorom przyrodniczym, teren ten stanowi ważny obiekt ochrony naturalnej w regionie.

Ochrona przyrody

Rezerwat został ustanowiony na mocy zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 21 września 1981 roku, a jego celem jest ochrona torfowiska przejściowego, które charakteryzuje się bogatą florą oraz fauną. Warto dodać, że rezerwat nie dysponuje planem ochrony, co prowadzi do ograniczeń w dostępie do jego wnętrza.

Brak możliwości zwiedzania wynika głównie z wrażliwości roślinności torfowiska na nadmierne użytkowanie oraz z sezonowych zagrożeń związanych z pożarami. Niezwykle istotne dla przyszłości „Bagna Jacka” jest prowadzenie ciągłej edukacji ekologicznej mieszkańców oraz stworzenie postulowanej od długiego czasu strefy ochronnej o powierzchni około 40 hektarów.

Rezerwat znajduje się na specjalnym obszarze ochrony siedlisk Natura 2000 – „Poligon Rembertów” (kod PLH140034). Dodatkowo, jego teren jest częścią Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, co zostało zapisane w dzienniku urzędowym województwa mazowieckiego (nr 42 z dnia 14 lutego 2007 roku, poz. 870).

Ogólna charakterystyka

Bagno Jacka to urocze torfowisko położone w środku lasu, które zyskało specyficzny charakter dzięki swoim unikalnym właściwościom ekosystemu. Obszar ten obejmuje niegdyś eksploatowane tereny potorfowe, które obecnie zaczynają zarastać roślinnością typową dla torfowisk przejściowych.

W obrębie rezerwatu znajdują się trzy zbiorniki wodne, które w monografii opracowanej przez Przemysława Stolarza określono jako A, B oraz C:

• zbiornik południowy, znany jako torfianka południowa (A),
• zbiornik środkowy, określany jako torfianka środkowa (B),
• zbiornik północny, czyli torfianka północna (C).

Największy zbiornik, oznaczony literą A, który jest widoczny z ulicy Okuniewskiej, może mieć pochodzenie naturalne. Z kolei pozostałe torfianki, B i C, są niemal całkowicie pokryte przez pło torfowcowe, tworząc trzęsawisko.

Na terenie rezerwatu można również znaleźć różnorodne formy biologiczne, w tym łąkę, fragment wydmy, a także zalesione piaski, obszary ruderalne, nasypy i groble.

Flora

Rezerwat przyrody powstał z myślą o ochronie torfowiska przejściowego, które otoczone jest malowniczymi lasami. Warto zaznaczyć, że w jego obrębie można również spotkać fragmenty torfowiska wysokiego, a także bogatą różnorodność zbiorowisk roślinnych, które są charakterystyczne dla torfowisk niskich. Głównym rodzajem zbiorowiska roślinnego w tym obszarze jest brzezina bagienna, która tworzy znaczący element tamtejszej flory.

Oprócz brzezin, w rezerwacie występują także szuwary turzycowe, trzcinowe, a także łozowiska oraz fragmenty boru bagiennego, wilgotnego i świeżego. Do roku 2011 zidentyfikowano 345 gatunków roślin naczyniowych, z których w latach 2010–2011 potwierdzono obecność 309. Warto podkreślić, że te wyniki dotyczą całego rezerwatu, nie ograniczając się jedynie do torfowisk.

W rezerwacie wyróżnia się następujące gatunki roślin:

• mchy torfowce (Sphagnum sp.),
• trzcina pospolita (Phragmites australis),
• brzoza omszona (Betula pubescens),
• grzybienie białe (Nymphaea alba),
• turzyca nitkowata (Carex lasiocarpa),
• czermień błotna (Calla palustris),
• borówka bagienna (Vaccinium uliginosum),
• wełnianka wąskolistna (Eriophorum angustifolium),
• żurawina błotna (Oxycoccus palustris),
• rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia).

Dla torfowiska przejściowego charakterystyczne są następujące gatunki:

• turzyca dzióbkowata,
• turzyca nitkowata,
• turzyca siwa,
• wełnianka wąskolistna,
• siedmiopalecznik błotny,
• czermień błotna,
• bobrek trójlistkowy.

W rezerwacie zaobserwowano również występowanie gatunków chronionych roślin naczyniowych, w tym:

• pióropusznik strusi,
• widłak goździsty,
• grzybienie białe,
• rosiczka okrągłolistna,
• groszek błotny,
• bagno zwyczajne,
• modrzewnica zwyczajna,
• pływacz mniejszy,
• bobrek trójlistkowy,
• śnieżyczka przebiśnieg,
• kosaciec syberyjski,
• storczyk szerokolistny.

W części wschodniej rezerwatu oraz na wale wydmy występują również gatunki takie jak:

• widłak jałowcowaty,
• cis pospolity,
• jarząb szwedzki,
• rokitnik zwyczajny,
• pierwiosnka wyniosła,
• mącznica lekarska,
• kocanki piaskowe,
• turówka leśna,
• kruszczyk szerokolistny.

W ciągu pierwszych 15 lat funkcjonowania rezerwatu nie udało się potwierdzić obecności gatunków, które jeszcze w latach siedemdziesiątych były obserwowane, w tym:

• widłak jałowcowaty,
• turzyca pęcherzykowata,
• gatunki manny Glyceria spp.,
• kaczeniec,
• pałka wąskolistna.

Na terenie rezerwatu zaobserwowano także nowe dla tego obszaru gatunki roślin. Warto zaznaczyć, że na obrzeżach rezerwatu spotyka się rośliny obcego pochodzenia, które nadmiernie się rozwijają. Ta sytuacja prowadzi do zacieniania torfowiska, co w konsekwencji wpływa negatywnie na występowanie charakterystycznych dla tego miejsca roślin oraz owadów.

Na obszarze Bagna Jacka zaobserwowane zostały także mszaki, w szczególności 13 gatunków, z których kilka podlega ochronie, takich jak:

• torfowiec błotny Sphagnum palustre,
• torfowiec kończysty Sphagnum recurvum,
• torfowiec Sphagnum apiculatum (obserwowany w latach 70.),
• drabik drzewkowaty Climacium dendroides,
• widłoząb miotlasty Dicranum scoparium,
• rokietnik pospolity Entodon schreberi,
• szurpek porosły Orthotrichum lyelli,
• płonnik zwyczajny Polytrichum commune.

W rezerwacie udało się również zidentyfikować 47 gatunków grzybów wielkoowocnikowych oraz 19 gatunków porostów.

Fauna

Ryby

Na obszarze torfianków zidentyfikowano pięć różniących się gatunków ryb. Warto zaznaczyć, że w 2008 roku odkryto strzeblę błotną, która jest obecnie objęta ochroną gatunkową. W zbiornikach występuje także inwazyjny gatunek – sumik karłowaty, który może negatywnie wpływać na lokalny ekosystem.

Płazy

Rezerwat jest domem dla jedenastu gatunków płazów, w tym jednego mieszańca. Wśród nich można wymienić:

• ropuchę szarą,
• ropuchę zieloną,
• kumaka nizinnego – gatunek ten występował jedynie na początku działalności rezerwatu,
• huczka ziemnego – zaobserwowanego w wypluwkach puszczyka,
• rzekotkę drzewną,
• żabę moczarową,
• żabę trawną,
• żabę zwinkę – dostrzeganą w 1990 roku,
• żabę jeziorkową,
• żabę śmieszkę,
• żabę wodną – będącą mieszańcem dwóch wcześniej wymienionych gatunków,
• traszkę grzebieniastą – wprowadzoną w 1990 roku.

Gady

Na terenie Bagna Jacka można spotkać cztery gatunki gadów:

• jaszczurkę zwinkę,
• padalca,
• zaskrońca,
• żmiję zygzakowatą, która występuje w dwóch odmianach: szarej i brązowej.

Ptaki

W obszarze Bagna Jacka zarejestrowano aż 136 gatunków ptaków, w tym 62 są znane jako gatunki lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe, 35 zimujących oraz ponad 67 migrujących. Poniżej przedstawiamy niektóre z nich:

Gatunki lęgowe (wśród nich m.in.):

• perkozek,
• kokoszka wodna,
• piecuszek,
• świergotek drzewny.

Gniazdujące okresowo:

• cyraneczka,
• czernica,
• głowienka,
• krogulec,
• słonka,
• krętogłów,
• trzciniak,
• gil,
• potrzos.

Gatunki zalatujące często:

• jastrząb gołębiarz,
• myszołów zwyczajny,
• dzięcioł czarny.

Gatunki zalatujące podczas migracji wiosennej:

• lerka (skowronek borowy),
• droździk.

Gatunki zalatujące sporadycznie:

• czapla siwa,
• bocian czarny,
• łabędź niemy,
• cyranka,
• błotniak stawowy,
• rybołów,
• błotniak zbożowy,
• żuraw,
• brodziec piskliwy,
• rybitwa rzeczna,
• puszczyk,
• kruk.

Pojedyncze stwierdzenia:

• perkoz rdzawoszyi,
• płaskonos,
• gągoł,
• bekas kszyk,
• wodnik,
• zimorodek,
• brzęczka,
• dziwonia.

Najliczniej występującym gatunkiem gniazdującym w rezerwacie jest piecuszek.

Ssaki

W obszarze rezerwatu zaobserwowano 21 różnorodnych gatunków ssaków. W gronie tym znajdują się także gatunki chronione:

• ryjówka aksamitna,
• kret,
• jeż,
• nietoperze – co najmniej dwa gatunki,
• wiewiórka,
• badylarka,
• łasica.

Na Bagnie Jacka można również natrafić na łosia. Jednakże pełna przynależność gatunkowa nietoperzy pozostaje nieustalona. Niedawno odkryto również, że w wypluwkach puszczyka, którego rewir obejmował Bagno Jacka oraz tereny dookoła, występowały borowiec wielki oraz gacek brunatny. W zrzutkach tych znaleziono także m.in. ryjówkę malutką, która również cieszy się ochroną gatunkową.

Bezkręgowce

Bezkręgowce zamieszkujące Bagno Jacka pozostają jeszcze mało zbadane i poznane. Jak dotąd, zidentyfikowano 135 gatunków owadów, lecz przypuszcza się, że ich liczba może być znacznie większa. Wśród zaobserwowanych zwierząt znajdują się również gatunki objęte ochroną, takie jak zalotka białoczelna, zalotka większa, paź żeglarz oraz chronione trzmiele. Wśród pająków zauważono bagnika torfowego, a raz odnotowano również obecność chronionej pijawki lekarskiej.

Zmiany środowiskowe

„W przeszłości, zanim utworzono rezerwat, a także na jego wczesnych etapach, poziom wody w tym regionie był wyjątkowo wysoki, co sprzyjało występowaniu nawet pływających wysp.

W miarę upływu lat, poziom wód gruntowych znacząco się obniżył, co spowodowało zniknięcie wielu gatunków ptaków oraz owadów. W szczególności, w latach 80. zaobserwowano znaczny wzrost liczby brzóz, a jedynymi terenami pozbawionymi drzew pozostały trzęsawiska zlokalizowane na trzech największych torfiankach.

Okresy intensywnych opadów letnich, jakie miały miejsce w latach 2010–2011, doprowadziły do niespotykanego wcześniej zalania całego torfowiska wiosną 2011 roku. W wyniku tego zjawiska pojawiło się tam z powrotem trzęsawisko, co wpłynęło na zmiany w zasięgach wielu gatunków roślin oraz przyczyniło się do powrotu wodnych gatunków ptaków. Jednocześnie jednak spadła liczebność gniazdujących na ziemi ptaków leśnych, w tym piecuszka.

Podniesienie poziomu wody gruntowej przyczyniło się także do procesów gnicia i próchnienia drewna, co w konsekwencji powinno zwiększyć populację owadów zależnych od martwego drewna.

Wydobycie torfu

Obszar torfowiska przeszedł znaczące zmiany w wyniku działalności przemysłowej, która wpłynęła na jego naturalne środowisko. Przez wiele lat torfowisko było intensywnie eksploatowane maszynowo, co doprowadziło do jego zniszczenia i zasypania. Wzmianki o torfiankach można znaleźć na tym terenie, co jest dowodem na przeszłe działania w tej okolicy.

Na przedstawionym obszarze wciąż można napotkać ślady wydobycia torfu, które sięgają lat 1939–1944 oraz wcześniejszych. Te elementy manifestują się w postaci widocznych kopców i grobli, które mówią o dawnych technikach oraz metodach pozyskiwania torfu. Warto zauważyć, że w czasach poprzedzających utworzenie rezerwatu przyrody, pozyskiwanie torfu odbywało się już w ograniczonym stopniu. Ostatecznie, w 1986 roku odnotowano ostatnie przypadki ręcznego wydobycia torfu, mające miejsce już po ustanowieniu rezerwatu, co dowodzi, jak znaczną rolę odgrywał ten materiał w regionie.

---

Oceń: Bagno Jacka

---