Nowa Praga

---

Położenie

Obszar znany jako Nowa Praga znajduje się na wschód od ulicy Targowej oraz Jagiellońskiej, a jego granice określa także północna strona Dworca Wileńskiego, który jest powiązany z liną Kolei Warszawsko-Petersburskiej. Jest to obszar o większym zasięgu niż ten historyczny, ponieważ obejmuje również Ogród Zoologiczny oraz park Praski, które niegdyś stanowiły centrum całej Pragi. Warto dodać, że nazwanie tego miejsca Nową Pragą może być mylące, zwłaszcza że część ZOO w rzeczywistości leży na obszarze dawnego Golędzinowa.

Granice Nowej Pragi według Miejskiego Systemu Informatycznego (MSI) są wyznaczane przez następujące elementy:

• zachodnią stronę rzeki Wisły,
• aleję „Solidarności” od południa,
• linię kolejową Warszawa Gdańska oraz Olszynkę Grochowską, która wyznacza północną i wschodnią część tej lokalizacji.

Nazwa

W 1890 roku, większa część nowej Pragi została włączona do Warszawy, co miało na celu jej odróżnienie od starszej dzielnicy, która znajduje się bardziej na południu – Starej Pragi.

Historia

W XVII wieku, na obszarze dzisiejszej Nowej Pragi, istniało serce miasta Praga. W rejonie ul. Ratuszowej usytuowane były zarówno ratusz praski, jak ikaplica Matki Bożej Loretańskiej, która została zbudowana w 1643 roku, obok barokowego kościoła i klasztoru bernardynów. Niestety, te cenne budowle zostały zniszczone w wyniku Potopu szwedzkiego oraz rzezi Pragi, a ostatecznie podczas wojen napoleońskich w 1811 roku. Z wyjątkiem kaplicy, ani jedna z tych struktur nie przetrwała do dzisiaj.

W pierwszej połowie XIX wieku rozpoczęto budowę Fortu Śliwickiego, co spowodowało ograniczenia w wznoszeniu murowanych budynków, na skutek czego w obszarze tym mogły powstawać jedynie konstrukcje o charakterze militarnym oraz proste drewniane domosti. 1844 rok przyniósł zmianę, gdy Józef Noskowski, właściciel folwarku Targówek, zdecydował się podzielić swoje areały na kilkanaście kolonii, które zaczęły przyciągać nowych osadników, jak Joachim Kurakowski oraz Ksawery Konopacki. Działalność tego ostatniego miała kluczowe znaczenie w kształtowaniu Nowej Pragi.

Od drugiej połowy XIX wieku, po oddaniu do użytku Kolei Warszawsko-Petersburskiej w 1862 roku oraz mostu Kierbedzia w 1864 roku, wartość nieruchomości na Pradze wzrosła znacząco. Umożliwiło to lepszą komunikację zarówno z centrum Warszawy, jak i z innymi miastami poprzez kolej. W rejonie wyznaczonym obecnymi ulicami 11 Listopada, al. „Solidarności” oraz nasypem torów kolejowych do Olszynki Grochowskiej, Ksawery Konopacki przystąpił do parcelacji terenów pod zabudowę. Wkrótce po tym zaczęły powstawać liczne zakłady przemysłowe, w tym wielka Warszawska Fabryka Stali, działająca w latach 1879–1886, ulokowana przy ul. Stalowej, która była jednym z największych zakładów w ówczesnym Cesarstwie Rosyjskim.

W 1866 roku uruchomiono pierwsze tramwaje konne. W okolicach 1900 roku zbudowano wojskowe warsztaty artyleryjskie w byłej stalowni, natomiast w 1901 roku powstała stacja Kolejki Mareckiej, która łączyła Pragę z Radzyminem. W 1908 roku rejon Nowej Pragi oraz Szmulowizny został włączony do granic Warszawy. W tym samym roku uruchomiono tramwaj elektryczny na ulicy Stalowej, Czynszowej oraz Wileńskiej.

Jednakże, część gruntów, które zostały już przydzielone przez Konopackiego, została przekazana w zarząd rosyjskim władzom wojskowym. Granicą pomiędzy terenami wojskowymi a cywilnymi stała się linia ulicy 11 Listopada, a do początku II wojny światowej znaczna część terenów Nowej Pragi, zarówno na północ, zachód od ul. 11 Listopada, jak i na wschód od ul. Szwedzkiej, była pod kontrolą wojska. W tej okolicy istniała jedna z czterech strategicznych zbrojowni – Zbrojownia nr 2.

W okresie międzywojennym na terenach w pobliżu Wisły, które opuściło carskie wojsko, utworzono Ogród Zoologiczny oraz park Praski, w którym znajdował się letni teatr przy ul. Ratuszowej. W latach 1944–1956 w rejonie ulic 11 Listopada i Namysłowskiej funkcjonowało Więzienie karno-śledcze nr III (tzw. Toledo), które stało się jedną z najcięższych placówek aresztowanych przez NKWD oraz Urząd Bezpieczeństwa. To właśnie do tego miejsca trafiali członkowie konspiracyjnych organizacji, jak Armia Krajowa czy Narodowe Siły Zbrojne.

Po wojnie rozpoczęła się budowa nowych osiedli na Nowej Pradze:

• Praga I, znana jako ZOR, ulokowana w rejonie Targowej, Ratuszowej, Jagiellońskiej i Cyryla i Metodego, projektu Heleny i Szymona Syrkusów, który był realizowany w latach 1948–1952,
• Praga II, skupiona wokół pl. Hallera, Szanajcy, Namysłowskiej, Ratuszowej i Jagiellońskiej, zaprojektowana przez architektów J. Gieysztora i J. Kumelowskiego, zrealizowana w latach 1953–1959,
• Praga III, zlokalizowana przy rondzie Starzyńskiego, autorstwa architektów J. Czyża, J. Furman, L. Robaczyńskiego oraz A. Skopińskiego, zakończona w około 1964 roku.

W 1950 roku zlikwidowano linię tramwajową na ul. Konopackiej oraz Wileńskiej, co spowodowało, że uruchomiono nową trasę na ul. 11 Listopada. Natomiast w 1974 roku kolejka Marecka została zamknięta z powodu wyeksploatowania oraz spadku liczby podróżnych.

Zabytki

Obszar Nowej Pragi to miejsce, które zasługuje na szczególną uwagę, ponieważ znaczna część jego terenów podlega ochronie konserwatorskiej. W rejestrze zabytków znalazło się aż 11 obiektów, 2 zespoły budowlane, a wśród nich można wymienić zespół koszarowy znajdujący się przy ul. 11 Listopada.

Dodatkowo zauważalne są dwa zespoły przemysłowe oraz układ urbanistyczny ulicy Małej. Te elementy stanowią niezwykle cenną część dziedzictwa architektonicznego tej dzielnicy.

Warto zaznaczyć, że w gminnej ewidencji zabytków znajdują się ponad 150 obiektów związanych z obszarem Nowej Pragi. To wskazuje na bogactwo kulturowe tego miejsca oraz na potrzebę dalszego zachowania i pielęgnowania tak bogatej historii.

W 2008 roku Ewa Nekanda-Trepka, stołeczna konserwator zabytków, zaproponowała objęcie Nowej Pragi ochroną w formie parku kulturowego. Taki park miałby na celu zachowanie i promocję unikalnego dziedzictwa tej dzielnicy.

Ważniejsze obiekty

Nowa Praga to obszar, który z pewnością zasługuje na szczegółową eksplorację. Wśród licznych punktów, które warto odkryć, znajdują się:

• Ogród Zoologiczny,
• Park Praski Żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego,
• Prawosławna katedra metropolitalna Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny,
• Kościół Najświętszej Matki Bożej Loretańskiej,
• Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie,
• Instytut Tele- i Radiotechniczny.

Każdy z tych obiektów ma swoją unikalną historię oraz charakter, co czyni Nową Pragę niezwykle interesującym miejscem do odwiedzenia.

---

Oceń: Nowa Praga

---