Kościół Matki Bożej Loretańskiej w Warszawie

---

Historia

W 1617 roku na terenie obecnego kościoła przybyli bernardyni, przybyli z inspiracji Zofii, żony kanclerza wielkiego koronnego Feliksa Kryskiego. W tym samym roku wmurowano kamień węgielny pod budowę kościoła i przylegającego klasztoru, które zostały konsekrowane przez biskupa płockiego Henryka Firleja w uroczystej obecności króla Zygmunta III Wazy oraz jego dworu.

Dzięki wsparciu królewskich patronów Zygmunta III i Władysława IV, zrealizowano budowę murowanego klasztoru oraz kościoła, który pierwotnie był dedykowany św. Andrzejowi. Budowę ukończono w latach 1628–1638. Wkrótce, w latach 1640-1644, przy południowej ścianie obiektu powstała kaplica z domkiem loretańskim, prawdopodobnie według projektu architekta królewskiego Konstantyna Tencalli. Inspiracją dla tego dzieła był o. Wicenzy Morawski, wikariusz prowincji bernardynów w Małopolsce. Kaplica została poświęcona w 1642 roku, a jej budowę finansowali nie tylko królowie, ale i prywatni darczyńcy.

W 1648 roku, kiedy Praga uzyskała prawa miejskie, w jej herbie znalazł się wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem umieszczony nad kaplicą Loretańską, podtrzymywaną przez anioły. Wewnątrz kaplicy umieszczona została figura Matki Bożej Loretańskiej, bogato zdobiona szatami uszytymi z cennych tkanin, zdobiona złotymi koronami. Początkowo figura ta była oddzielona od wiernych kratą, a przed nią płonęło czternaście lamp wykonanych z pozłacanego srebra.

Ta niezwykła kaplica stała się miejscem kultu religijnego w XVII wieku, gdzie gromadzili się zarówno mieszkańcy Pragi, jak również Warszawy.

Na białym marmurze wyryte są różne historyje. W sklepieniu otwarte okno, dla wyjścia dymu od lamp i oddechu natłoczonego ludu. Dwoje drzwi naprzeciw siebie, jedne z boku kaplicy, ołtarz cały od złota i srebra, klejnotami i drogiemi kamieniami przez różnych monarchów zbogacony. Sama Matka Boska smagławej płci, malowana przez ś-go Łukasza. Przed ołtarzem złota krata, z tyłu kominek, na którym garnuszek, miseczki gliniane i drewniane łyżeczki, też same któremi Najświętsza Panna jadać zwykle była. Na marmurze wypisano, zkąd otrzymano te sprzęty. Kaplica ta ma małe baszteczki.

W lipcu 1656 roku, w trakcie potopu szwedzkiego, kościół oraz kaplica zmierzyły się z tragicznymi wydarzeniami, kiedy to po bitwie o Warszawę zostały zniszczone i ograbione. Na szczęście, dzięki darowiznom kasztelana krakowskiego Stefana Warszyckiego oraz wojewody sandomierskiego Michała Warszyckiego, rozpoczęto odbudowę. Niestety, kolejne zniszczenia miały miejsce w czasie Insurekcji kościuszkowskiej, gdy 4 listopada 1794 roku, po bohaterskiej obronie Pragi, Rosjanie zdobyli to miasto, doprowadzając do rzezi ludności.

Na cmentarzu otaczającym świątynię chowano ofiary tych tragicznych wojen. W epoce Księstwa Warszawskiego, klasztor znalazł się w projekcie praskich umocnień zaplanowanym przez wojska francuskie. W 1811 roku rozebrano kościół oraz klasztor, jednak kaplica Loretańska ocalała dzięki zdecydowanemu sprzeciwowi miejscowej społeczności. Po zniszczeniach kaplica stała się jedyną zachowaną praską świątynią.

W miejsce figury, którą bernardyni przenieśli do kościoła św. Anny, umieszczono gotycką rzeźbę Maryi z Dzieciątkiem, pochodzącą z przełomu XV i XVI wieku, znaną jako Matkę Boską Kamionkowską. Ten wyjątkowy zabytek in situ pochodził z nieistniejącego kościoła na Kamionku, skąd przeniesiono go w 1656 roku do świątyni na Skaryszewie. Po zburzeniu tego obiektu rzeźba trafiła do kaplicy Loretańskiej. Obecnie figura Matki Boskiej Kamionkowskiej jest najstarszym zachowanym przykładem gotyckiej rzeźby w Warszawie, przedstawiająca postać Maryi na odwróconym sierpie księżyca, z którego wyłania się ludzka twarz.

W XIX wieku świątynia zaczęła pełnić funkcje kościoła parafialnego, co trwało aż do momentu wybudowania kościoła św. Floriana. W 1853 roku kaplicę odbudowano i przebudowano dzięki projektowi Alfonsa Kropiwnickiego, co pozwoliło na nadanie budynkowi nowego stylu. Po modernizacji, główne wejście zyskało attykę, natomiast dawne krużganki oraz domek loretański zostały przykryte wspólnym dachem.

Na początku XX wieku, podczas remontu, odnaleziono schowek z pierwotnym wyposażeniem pod schodami. W 1931 roku W. Kamiński zaprojektował nowoczesne 16-głosowe organy, które istnieją do dziś. Po erygowaniu nowej parafii w 1941 roku, kościół ponownie zyskał status parafialnego.

Pomimo znacznych uszkodzeń w czasie II wojny światowej, świątynia została odbudowana w 1945 roku, a w 1960 roku przywrócono krużganki od strony północnej i wschodniej, które wcześniej zniszczono w 1811 roku. W 1965 roku kościół został wpisany do rejestru zabytków. Na murze obiektu umieszczono również Drogę Krzyżową, wykonaną w ceramice przez artystów K. i J. Heniszów.

Inne informacje

– Domek loretański, który znajduje się w obrębie świątyni, stał się jednym z kluczowych symboli Pragi i znalazł swoje miejsce w jej herbie, mając tym samym duże znaczenie kulturowe.

– Przy głównej alei prowadzącej do kościoła znajduje się charakterystyczny głaz, na którym wykuty jest napis, oznaczający symboliczny grób Rocha Kowalskiego, postaci znanej z „Trylogii” autorstwa Henryka Sienkiewicza, co podkreśla regionalne powiązania literackie.

– W roku 1994 na frontonie świątyni zamontowano tablicę, która upamiętnia ofiary Rzezi Pragi z 1794 roku, co stanowi ważny element zachowania pamięci historycznej.

---

Oceń: Kościół Matki Bożej Loretańskiej w Warszawie

---