Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie

---

Historia

Historia Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie sięga korzeniami do 1816 roku, kiedy to powstał Królewski Uniwersytet Warszawski. Równocześnie z jego utworzeniem powołano do życia bibliotekę, która była ściśle powiązana z uczelnią. W marcu 1818 roku biblioteka uzyskała niezależność, stając się biblioteką publiczną. Pierwszym dyrektorem tej instytucji został leksykograf Samuel Linde, a jego zastępcą Joachim Lelewel.

Biblioteka znalazła swoje miejsce w Pałacu Kazimierzowskim, który był siedzibą Uniwersytetu. W 1819 roku uzyskano prawo do egzemplarza obowiązkowego, co pozwoliło na bieżące gromadzenie wydawnictw ukazujących się w Królestwie Polskim. Cenne zbiory znajdowały się w Gabinecie Rycin, który obejmował między innymi kolekcje króla Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz Stanisława Kostki Potockiego.

Po upadku powstania listopadowego, w 1832 roku Biblioteka została zamknięta, a znaczną część zbiorów, w tym Gabinet Rycin oraz kolekcję numizmatyczną, wywieziono do Petersburga. W 1862 roku zainaugurowano działalność Uniwersytetu pod nową nazwą Szkoły Głównej, a Biblioteka przyjęła miano Biblioteki Głównej. Dyrektorem został Józef Przyborowski, zaś jego zastępcą był znany bibliograf Karol Estreicher.

W 1869 roku Uczelnia przerodziła się w uniwersytet rosyjski, co również wpłynęło na status Biblioteki. W 1894 roku oddano nowy budynek Biblioteki, zaprojektowany przez Antoniego Jabłońskiego-Jasieńczyka oraz Stefana Szyllera. W sierpniu 1915 roku, po wycofaniu się wojsk rosyjskich z Warszawy, Cesarski Uniwersytet Warszawski został ewakuowany do Rostowa nad Donem, a wraz z nim cenne zbiory biblioteczne.

Biblioteka powróciła do działalności jesienią 1915 roku, równocześnie z odrodzeniem polskiego Uniwersytetu w Warszawie. Na początku II wojny światowej w zbiorach Biblioteki znajdowało się około miliona jednostek. W 1940 roku biblioteki: Narodowa, Uniwersytecka i Ordynacji Krasińskich połączyły się, tworząc Staatsbibliothek Warschau. W trakcie okupacji Biblioteka nielegalnie udostępniała swoje zbiory tajnym uniwersytetom, w tym Warszawskiemu oraz Poznańskiemu.

Tuż po wojnie priorytetem Biblioteki stała się rewindykacja własnych zbiorów oraz przyjmowanie porzuconych księgozbiorów, głównie poniemieckich i podworskich. W 1990 roku rząd Tadeusza Mazowieckiego podjął decyzję, aby dochody z wynajmu gmachu byłego KC PZPR przeznaczyć na budowę nowej siedziby Biblioteki.

Do czasu zakończenia budowy nowego obiektu Biblioteka mieściła się w kampusie centralnym UW przy Krakowskim Przedmieściu 26/28. Część zbiorów znajdowała się również w pałacu Tyszkiewiczów-Potockich (dyrekcja, część zbiorów specjalnych), w budynku św. Rocha (Czytelnia Czasopism), w pałacu Zamoyskich na Nowym Świecie (Wypożyczalnia Księgozbioru Dydaktycznego) oraz w budynku przy ul. Żwirki i Wigury (Oddział Zbiorów Muzycznych).

W 1993 roku ogłoszono konkurs architektoniczny na nowy gmach Biblioteki, w którym pierwszą nagrodę zdobyli architekci Mark Budzyński i Zbigniew Badowski. 11 czerwca 1999 roku Jan Paweł II dokonał poświęcenia nowej siedziby, a 15 grudnia tego samego roku Biblioteka została otwarta dla czytelników.

15 czerwca 2001 roku w nowym gmachu przemawiał prezydent USA George W. Bush do przedstawicieli społeczności UW oraz mieszkańców Warszawy. W listopadzie 2018 roku Biblioteka jako pierwsza w Polsce wprowadziła nowy model zakupu książek elektronicznych, inaugurując program o nazwie „Zakup Decyzją Czytelnika”.

Dyrektorzy

Lista dyrektorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie przedstawia szereg wybitnych postaci, które miały znaczący wpływ na rozwój tej instytucji. Wśród nich znajdują się:

• Samuel Bogumił Linde (1817–1836),
• Tomasz Dziekoński (1836–1839),
• Nikołaj Filipow (1839–1846),
• Paweł Zaorski (1846–1849),
• Kazimierz Sumiński (1849–1863),
• Adam Jakubowski (1863–1867),
• Józef Przyborowski,
• Nikołaj Pawłowicz Barsow (1871–1888),
• Sergiej Iwanowicz Wiechow (1888–1914),
• Walerij Pogoriełow (1914–1915),
• Stanisław Poniatowski (1915–1919),
• Zygmunt Batowski (1919–1929),
• Stefan Rygiel (1929–1936),
• Andrzej Tretiak (1936 kurator),
• Wacław Borowy (1936–1938),
• Bolesław Olszewicz (1938–1939),
• Adam Lewak (1939–1940, 1945–1956),
• Wilhelm Witte (1940–1944),
• Jan Baculewski (1956–1982),
• Radosław Cybulski (1982–1987),
• Jadwiga Krajewska (1987–1992),
• Henryk Hollender (1992–2003),
• Ewa Kobierska-Maciuszko (2003–2013),
• Jolanta Talbierska (2013–2018),
• Anna Wołodko (2018–2023),
• p.o. dyrektora Jolanta Talbierska (od 2023).

Współczesność

BuwLOG – biblioteczny blog własnego formatu

W okresie od 1996 do 2013 roku, w ramach działalności Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, ukazało się ponad 200 edycji „Biuletynu BUW”. Był to periodyk, który szczegółowo dokumentował kluczowe wydarzenia oraz znaczące momenty związane z funkcjonowaniem tej placówki. Do listopada 2010 roku dostępne były zarówno wersje papierowe, jak i elektroniczne – papierowe wydanie zadebiutowało w 1993 roku, a elektroniczne rozpoczęto w 1998. W grudniu 2010 roku przeszły one na wyłączną formę elektroniczną. Od marca 2014 roku bibliotekarze zaczęli publikować na BUWLogu, gdzie opisują codzienność biblioteki, wymieniają się profesjonalnymi doświadczeniami oraz prezentują własne prace twórcze.

BUW dla sów

Inicjatywa „BUW dla sów” została uruchomiona w celu wsparcia studentów w przygotowaniach do egzaminów, polegająca na wydłużeniu godzin otwarcia Biblioteki do godziny 5 rano, co pozwalało na korzystanie z zasobów do momentu odjazdu pierwszego porannego autobusu z przystanku w pobliżu biblioteki. Po raz pierwszy tę akcję zorganizowano przed sesją zimową w 2010 roku, kiedy to biblioteka pozostawała otwarta przez dwa tygodnie, z wyjątkiem weekendów. Owo przedsięwzięcie spotkało się z dużym zainteresowaniem i stało się cykliczne, odbywając się dwa razy w roku przed sesjami zimową i letnią.

W letnim okresie sesji w 2023 roku „BUW dla sów” zyskał nową formułę całodobowego dostępu, co oznacza, że biblioteka nie zamyka się już na 3 godziny między 5 a 8 rano. W 2023 roku akcja została nagrodzona w IFLA PressReader International Marketing Award za innowacyjne i efektywne podejście do marketingu bibliotecznego.

Samoobsługa w Bibliotece

W 2019 roku Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie po raz pierwszy wprowadziła tryb pracy bez pełnej obsługi użytkowników, zwany trybem bezobsługowym. Ta zmiana przyniosła odpowiedź na rosnące zapotrzebowanie społeczności UW na dłuższe godziny otwarcia BUW w wakacje. W ciągu następnych lat bezobsługowy system zaczął być stosowany coraz częściej, aż do nocnych godzin pracy, szczególnie podczas „BUW dla sów”.

Dzięki tej formule, wprowadzono otwarcie biblioteki na noc w dni powszednie, co stało się możliwe po prośbach studentów; od 24 kwietnia 2023 roku odbywało się to dwa razy w tygodniu – w poniedziałki i soboty. Oprócz tego, BUW zaczął otwierać swoje drzwi także w dni ustawowo wolne od pracy. Od 2 października 2023 roku BUW będzie czynny całodobowo na stałe, a korzystający z biblioteki będą mogli korzystać z trybu samoobsługowego między 21 a 9 rano oraz w niedziele.

BiblioWawa – System Wypożyczeń Warszawskich

Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie włączyła się w projekt BiblioWawa, który dotyczy wzajemnego wypożyczania zasobów bibliotecznych. System Wypożyczeń Warszawskich został uruchomiony 18 grudnia 2017 roku i oprócz BUW, uczestniczy w nim także sześć warszawskich uczelni: Akademia Pedagogiki Specjalnej, Akademia Wychowania Fizycznego, Politechnika Warszawska, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Wojskowa Akademia Techniczna.

BUW w gronie międzynarodowych stowarzyszeń i organizacji

Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie jest zaangażowana w szereg międzynarodowych stowarzyszeń i organizacji, co potwierdza jej aktywne uczestnictwo w globalnym środowisku bibliotecznym. Należy do takich grup jak:

• AANLA – Association des Amis des Nouvelles du Livre Ancien,
• CERL – Consortium of European Research Libraries,
• IAC – International Advisory Committee of Keepers of Public Collection of Graphic Art,
• IAML – International Association of Music Libraries,
• ICAM – International Confederation of Architectural Museums,
• IFLA – International Federation of Library Associations and Institutions,
• LIBER – Ligue des Biblioteques Europeennes de Recherche,
• OCLC – Online Computer Library Center Global Council, EMEA Regional Council.

Kradzież książek (2023)

W październiku 2023 roku doszło do kradzieży w czytelni BUW, gdzie skradziono około 80 egzemplarzy XIX-wiecznych książek w języku rosyjskim. Sprawcy wycięli zawartość książek z okładek, zastępując ją atrapami. Po stwierdzeniu nieprawidłowości w zarządzaniu zbiorami oraz zignorowaniu wcześniej przesłanej wiadomości dotyczącej Komendy Głównej Policji w sprawie prowadzonego postępowania, rektor zdecydował się na zawieszenie dyrektor biblioteki Anny Wołodko oraz wicedyrektorki ds. zbiorów specjalnych Katarzyny Ślaskiej.

Zbiory

W okresie II wojny światowej Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie niestety straciła 14% swoich cennych zbiorów, co przekłada się na około 130 tysięcy jednostek z łącznej liczby 927,8 tys. jednostek.

W 2019 roku w zasobach BUW, a także w dodatkowych 40 bibliotekach wydziałowych Uniwersytetu Warszawskiego, łącznie znajdowało się 6 236 619 pozycji bibliograficznych. Zbiory samej Biblioteki Uniwersyteckiej obejmowały 3 393 209 jednostek ewidencyjnych, w tym:

• 2 200 073 wydawnictw zwartych,
• 782 064 wydawnictw ciągłych,
• 407 511 zbiorów specjalnych.

Liczba czytelników odwiedzających BUW w 2019 roku wyniosła 112 826. Biblioteka posiada prawo do obiegu egzemplarza obowiązkowego, co świadczy o jej znaczeniu w obiegu informacji i wiedzy.

Crispa

Od 21 grudnia 2007 roku funkcjonuje elektroniczna biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, która udostępnia różnorodne zasoby. W szczególności obiekty w domenie publicznej są dostępne bez jakichkolwiek ograniczeń. Oznacza to, że nie są one chronione prawem autorskim. Co więcej, dostępne są także publikacje, do których posiadacze praw zgodzili się na udzielenie Uniwersytetowi licencji.

Do 2019 roku biblioteka ta była znana pod nazwą e-BUW. W wrześniu 2019 roku nastąpiła ważna zmiana, bowiem wprowadzono nową wersję biblioteki, która nosi nazwę Crispa.

NUKAT

W 2002 roku w wyniku inicjatywy grupy bibliotek akademickich oraz Biblioteki Narodowej powstał centralny katalog zbiorów polskich bibliotek naukowych, znany jako NUKAT. To przedsięwzięcie zyskało wsparcie dzięki grantowi Fundacji A.W. Mellona, co umożliwiło jego rozwój i funkcjonowanie.

NUKAT działa jako jeden z oddziałów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, co podkreśla jego znaczenie w kontekście koordynacji zasobów bibliotecznych na poziomie krajowym. W 2007 roku Biblioteka Narodowa przestała współpracować przy tworzeniu tego opracowania, co wskazuje na zmiany w podejściu do zarządzania zasobami bibliotek.

Obecnie z usług NUKAT korzysta ponad 175 bibliotek naukowych oraz akademickich, w tym również trzy biblioteki stacji badawczych Polskiej Akademii Nauk, które znajdują się w Rzymie, Paryżu i Wiedniu. Tak szeroka współpraca podkreśla znaczenie NUKAT w polskim środowisku bibliotecznym oraz jego rolę w ułatwianiu dostępu do zbiorów książkowych i źródeł naukowych.

Budynek

Nowoczesny budynek Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie to imponująca konstrukcja o kubaturze osiągającej 260 tysięcy metrów sześciennych, zajmująca równocześnie powierzchnię około 64 tysięcy metrów kwadratowych. Na dachu zmieścił się ogólnodostępny ogród, który przyciąga uwagę swoją różnorodnością barw. Całkowity koszt budowy wyniósł 80 milionów dolarów. W bliskim sąsiedztwie znajdują się takie obiekty jak Centrum Nauki Kopernik, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wydział Neofilologii Uniwersytetu Warszawskiego i Kolegium Artes Liberales.

W samym budynku przeznaczono aż 40 tysięcy metrów kwadratowych na zbiory biblioteczne, co w przyszłości może być rozszerzone o dodatkowe 10 tysięcy m². Gmach biblioteki ma zdolność pomieszczenia 5 milionów woluminów, a oprócz zasadniczej części bibliotecznej, istnieje także sekcja usługowa.

Fasada znajdująca się od strony ulicy Dobrej jest przykładem tzw. fasady kulturalnej, która ma na celu podkreślenie związku z historią oraz różnorodnością cywilizacji, a zwłaszcza wpływami grecko-rzymskimi i judeo-chrześcijańskimi na strukturę polskiej kultury. Ośmiu tablic, które są rozdzielone przez sześć wejść, przedstawiają różnorodne kluczowe materiały z obszaru kultury, nauki oraz sztuki, łącznie z fragmentami muzycznymi, matematycznymi oraz różnorodnymi tekstami starożytnymi i klasycznymi.

• fragment Etiudy b-moll op. 4 nr 3 Karola Szymanowskiego w notacji muzycznej,
• tablica z notacją matematyczną, zawierająca szereg pojęć, w tym Dzwon Gaussa,
• fragmenty tekstów sanskryckich, hebrajskich oraz arabskich,
• fragmenty znanych dzieł greckich oraz staroruskich,
• fragment Wykładu cnoty autorstwa Jana Kochanowskiego.

W 2004 roku przed wejściem biblioteki postawiono ruszt, który jest jedyną w Polsce zachowaną XIX-wieczną żeliwną konstrukcją regału bibliotecznego, pochodzącą z wcześniejszej siedziby BUW. Stanowi on symboliczne połączenie współczesności z historią. Nad głównym wejściem widać totem BUW – otwartą księgę z brązu, na której widnieje napis Hinc omnia, co w języku łacińskim oznacza „stąd wszystko”. Na wzgórzu schodów w holu katalogowym znajdują się cztery pomniki znanych filozofów związanych ze lwowsko-warszawską szkołą filozoficzną: Kazimierza Twardowskiego, Jana Łukasiewicza, Alfreda Tarskiego oraz Stanisława Leśniewskiego, ozdobione fragmentami ich tekstów.

Ogród

Ogród na dachu Biblioteki, zaprojektowany przez Irenę Bajerską, otwarto dla odwiedzających 12 czerwca 2002 roku. Jest to jeden z największych ogródów dachowych w Europie, który zajmuje teren większy niż 1 hektar, z roślinnością obejmującą 5111 m². Podzielony jest na dwie główne części – górną oraz dolną, które są połączone strumieniem z kaskadową wodą.

W dolnej części ogrodu można spotkać kaskady, zarybiony staw z mieszkańcami, jakimi są kaczki, oraz różnorodne rośliny w niebiesko-białoróżowej tonacji, w tym również rzeźby Ryszarda Stryjeckiego, które nawiązują do tematów kosmologicznych. Górny ogród, posadzony na 30-centymetrowej warstwie ziemi, także jest podzielony na różnorodne sekcje, w których królują odmiany krzewów i roślin kwitnących.

• Ogród złoty, obsadzony żółtymi i pomarańczowymi krzewami,
• ogród srebrny z trawami oraz srebrzystolistnymi wierzbami,
• karminowy ogród o różowych i czerwonych kwiatach,
• zielony ogród ozdobiony wieloma roślinami okrywowymi.

Uzupełnieniem są spacerowe ścieżki oraz mostki, które umożliwiają podziwianie panoramy Warszawy, w tym widok na Most Świętokrzyski oraz rzekę Wisłę.

Chashitsu Kaian – tradycyjny japoński pawilon herbaciany

W 2004 roku Zakład Japonistyki i Koreanistyki Wydziału Orientalistycznego UW otrzymał w darze tradycyjny japoński pawilon herbaciany od firmy Kyoei Steel. Pawilon, zaprojektowany przez Teruhito Iijimę, stworzono z naturalnych materiałów, co podkreśla jego autentyczność. Wewnątrz prowadzone są różnorodne zajęcia dotyczące kultury japońskiej oraz warsztaty, które odwiedzający mogą brać udział w czasie wydarzeń takich jak Dni Japonii na UW.

Nagrody

W uznaniu za swoje wyjątkowe walory architektoniczne, w 2002 roku zespół projektantów biblioteki otrzymał nagrodę I stopnia Ministra Infrastruktury. Kolejne wyróżnienia obejmują umieszczenie budynku na liście ikon polskiej architektury w 2005 roku oraz zwycięstwo w plebiscycie „Gazety Wyborczej” na ikonę architektoniczną Warszawy w roku 2023.

---

Oceń: Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie

---