Joachim Lelewel

---

Rodzina

Joachim Lelewel pochodził z rodziny, która miała swoje korzenie w szwedzkiej rodzinie Loelhoeffel de Leowensprung, która osiedliła się w Prusach Wschodnich. Jego dziadek, Henryk Loelhoeffel von Lowensprung, był lekarzem nadwornym króla Augusta III.

Ojciec Joachima, Karol Maurycy, pełnił funkcję prawnika oraz skarbnika Komisji Edukacji Narodowej w latach 1778-1794. W 1775 roku otrzymał także polski indygenat, co wiązało się ze zmianą nazwiska na Lelewel. W jego rodzinie ważną rolę odgrywali również bracia Joachima.

Jednym z nich był Jan Paweł, który wykształcił się jako inżynier i malarz, a drugim był Prot Adam, który służył jako oficer w armii napoleońskiej.

Życiorys

Profesor i poseł

Joachim Lelewel był nie tylko uznawanym profesorem w takich instytucjach jak Liceum Krzemienieckie, Uniwersytet Wileński oraz Uniwersytet Warszawski, ale również wpływowym członkiem naukowymi towarzystw. W 1829 roku aktywnie angażował się w działalność Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie.

Lelewel był ponadto pionierem w dziedzinie literatury, zakładając Tygodnik Wileński w roku 1815 – periodyk, który miał naukowo-literacki charakter. Na jego łamach debiutował m.in. znany polski wieszcz Adam Mickiewicz. Dodatkowo, w 1830 roku pełnił funkcję posła na sejm Królestwa Polskiego.

Powstanie listopadowe

W trakcie powstania listopadowego, 1 grudnia 1830 roku, stanął na czele Towarzystwa Patriotycznego, które było jednym z bardziej radykalnych składników obozu powstańczego. Jako czołowy przedstawiciel lewicy rewolucyjnej, był określany przez swoich przeciwników mianem „Tygrysa Polskiego”. Mimo tego, jego podejście do polityki było bardziej zachowawcze, bronił bowiem działań Józefa Chłopickiego.

Wkrótce potem, zasiadał w Radzie Administracyjnej, którą kierował Adam Czartoryski, od 3 do 18 grudnia 1830 roku. W dniu 18 grudnia, jako poseł z powiatu żelechowskiego, przewodniczył Komisji Praw Organicznych i Administracyjnych na sejmie powstańczym. Przypisuje mu się zorganizowanie demonstracji patriotycznej 25 stycznia 1831 roku, mającej na celu oddanie czci dekabrystom.

Warto dodać, że jako poseł na sejm powstańczy, 25 stycznia 1831 roku podpisał akt detronizacji cara Mikołaja I Romanowa. Jest często uznawany za pomysłodawcę słynnego hasła „Za wolność naszą i waszą”, które zdobiło sztandary powstańcze. Ponadto, był również członkiem Rządu Narodowego Królestwa Polskiego od 29 stycznia do 5 października 1831 roku.

5 października 1831 roku, w towarzystwie oddziałów powstańczych dowodzonych przez gen. dyw. Macieja Rybińskiego, opuścił granice Królestwa Polskiego, ogłaszając kapitulację w okolicach wsi Jastrzębie. Wraz z nim do emigracji udały się władze powstańcze, w tym ostatni prezes Rządu Narodowego Bonawentura Niemojowski, a także wielu polityków i wśród nich znani poeci, tacy jak Wincenty Pol oraz Seweryn Goszczyński. Po przekroczeniu granicy pruskiej zostali internowani w obozie nad Drwęcą, w pobliżu zabudowań klasztoru franciszkanów w Brodnicy.

Podczas tego tumultu, Lelewel otrzymał dokumentację z kancelarii Pawła Monrenheima, kierownika kancelarii dyplomatycznej Królestwa Polskiego. Z tego okresu mówi się, że odpowiadał za zniszczenie części poufnej korespondencji dyplomatycznej, ale motywacje jego działań pozostają tajemnicą.

Emigracja

Po zakończeniu powstania, Lelewel emigrował z kraju, kontynuując działalność polityczną jako członek sejm powstańczego na uchodźstwie. W 1832 roku przystąpił do Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich w Paryżu. Jego wpływ na emigracyjne ruchy był znaczny, a po kilku latach stał się przywódcą Młodej Polski, która została założona 12 maja 1834 roku w szwajcarskim Bernie przez Feliksa Nowosielskiego, Stolzmana, F. Gordaszewskiego, K. Zaleskiego i J. Dybowskiego.

W 1834 roku został zaocznie skazany przez władze rosyjskie na powieszenie z powodu swojego udziału w powstaniu. W 1837 roku zainicjował Zjednoczenie Emigracji Polskiej, które miało na celu zjednoczenie całej polskiej diaspory, różniące się od Zjednoczenia Emigracji Polskiej, które pojawiło się w Paryżu w 1866 roku. Pod względem politycznym, Lelewel był zwolennikiem republikanizmu.

Wprowadził także tzw. szkołę lelewelowską, która badała procesy historyczne w ich szerszym rozumieniu, co miało znaczny wpływ na rozwój polskiej historiografii. W latach 1842–1852 w Poznaniu stworzono na podstawie jego prac encyklopedię historyczną „Starożytności Polskie”, zawierającą wkład wielu autorów, w tym Jędrzeja Moraczewskiego, Emila Kierskiego, Antoniego Poplińskiego oraz Jana Konstantego Żupańskiego.

Jego zaangażowanie w polską naukę i politykę zostało docenione, co zaowocowało jego członkostwem w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk, a w 1847 roku został wybrany na wiceprezesa Międzynarodowego Towarzystwa Demokratycznego. Podczas założycielskiego bankietu w tym stowarzyszeniu, poznał Karola Marksa, z którym nawiązał bliskie relacje dotyczące walki o niepodległość Polski.

26 maja 1861 roku, będąc w ciężkim stanie zdrowia, został przewieziony z Brukseli do kliniki w Paryżu przez przyjaciół. Niestety, pomimo wysiłków lekarzy, jego życie nie zostało uratowane i zmarł trzy dni później. Po ceremonii pogrzebowej spoczął na cmentarzu Montmartre.

W 1929 roku, z okazji 350. rocznicy założenia Uniwersytetu Wileńskiego, z którego był związany, jego prochy zostały przeniesione do Wilna i złożone na cmentarzu Na Rossie. Joachim Lelewel pozostaje również pomysłodawcą odznaczenia, które ma rangę orderu „Gwiazda Wytrwałości”.

Genealogia

W ramach badania genealogii Joachima Lelewela, warto zwrócić uwagę na różnorodne kręgi rodzinne przedstawione w Polskim Słowniku Biograficznym. Poniżej znajduje się tabela, która ilustruje powiązania rodzinne wybranych postaci historycznych.

4. Henryk Loelhoeffel von Lowensprung	_			_		_
	_	_	2. Karol Maurycy Lelewel
5. Konstancja von Jauch	_	_		_	_
	_			_	_	1. Joachim Lelewel
6. Franciszek Ignacy Szeluta-Małynicki h. Kalwaria				_	_
	_	_	3. Ewa Szeluta-Małynicka h. Kalwaria	_	_
7. Antonina Cieciszowska z Cieciszewa h. Pierzchała	_	_		_
	_

Joachim Lelewel w filmie

W filmie Młodość Chopina z 1951 roku, wyreżyserowanym przez Aleksandra Forda, pojawia się interesująca postać Joachima Lelewela. Do roli tego znanego historyka został zaangażowany utalentowany aktor Tadeusz Białoszczyński. Dzięki jego interpretacji, widzowie mają okazję zbliżyć się do sylwetki Lelewela, który odegrał znaczącą rolę w historii Polski.

Twórczość

Joachim Lelewel, jako wybitny historyk, podjął się szeregu znaczących publikacji, które zasługują na szczegółowe omówienie. Jego twórczość obejmuje wiele kluczowych dzieł, w tym m.in. Edda, czyli Księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców (1807), Rzut oka na dawność litewskich narodów i związki ich z Herulami (1808) oraz Uwagi nad Mateuszem herbu Cholewa polskim XII wieku dziejopisem (1811).

W kolejnych latach Lelewel podejmował się także problematyki edukacji, co zaowocowało książką Historyka tudzież o łatwem i pożytecznem nauczaniu historii (1815). Interesował się również geografią starożytności, co objawia się w jego pracach, takich jak Joachima Lelewela badania starożytności we względzie geografji: część naukowa (1818). Dodatkowo, w 1819 roku opublikował Dodatek do Teodora Wagi Historyi książąt i królów polskich: panowanie Stanisława Augusta.

Jego współpraca z innymi naukowcami przyczyniła się do powstania dzieła Vincent Kadłubek: Ein historisch-kritischer Beytrag zur slavischen Literatur (1822), napisanym razem z Józefem Maksymilianem Ossolińskim i Samuelem Gottliebem Linde.

Lelewel nie ograniczał się jedynie do historii, ale również badał bibliografię, co można zauważyć w jego pracach zawierających Joachima Lelewela bibliograficznych ksiąg dwoje (1823, 1826) oraz Dzieje bibliotek do Dziennika Warszawskiego (1828).

W jego znaczących publikacjach znalazły się również tytuły takie jak Początkowe prawodawstwa polskie cywilne i kryminalne do czasów jagiellońskich (1829) oraz Tableau de la Pologne ancienne et moderne: sous les rapports géographiques, statistiques… (1830). Współpracował tu z Conradem Malte-Brun, Leonardem Chodźko i Michałem Podczaszyńskim.

W 1831 roku Lelewel skoncentrował się na panowaniu Stanisława Augusta Poniatowskiego, co zaowocowało opracowaniem Panowanie króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego: obejmujące trzydziestoletnie usilności narodu podźwignienia się, ocalenia bytu i niepodległości.

Wśród jego licznych publikacji znane są także Numismatique du Moyen-Age considérée sous le Rapport du Type (1835) oraz Polska odradzająca się, czyli dzieje polskie od roku 1795 potocznie opowiedziane (1836). Lelewel interesował się również geograficznymi badaniami starożytności, co potwierdzają takie tytuły jak Pythéas de Marseille et la géographie de son temps (1836).

Dalsze osiągnięcia tego naukowca to publikacje z zakresu historii, w tym Histoire de Pologne (1844) oraz Dzieje Litwy i Rusi aż do unii z Polską w Lublinie 1569 zawartej (1844). Jego prace podjęły także tematykę społeczną w takich dziełach jak Stracone obywatelstwo stanu kmiecego w Polsce (1846).

Dorobek Lelewela nie kończy się na jego życiu; jego Listy emigracyjne Joachima Lelewela zostały opracowane i opublikowane przez Helenę Więckowską, a dzieło zostało wzbogacone o wiele dodatkowych tomów, w tym wydawanych przez Ossolineum.

Joachim Lelewel pozostawia po sobie bogaty i różnorodny dorobek naukowy, który wciąż inspiruje badaczy i miłośników historii.

---

Oceń: Joachim Lelewel

---