Ryszard Mieczysław Białous, znany również pod różnymi pseudonimami takimi jak „Jerzy”, „Zygmunt” oraz „Taran”, to postać o znaczącym wkładzie w historię Polski. Urodził się 4 kwietnia 1914 roku w Warszawie, a swoją działalność zakończył 24 marca 1992 roku w Neuquén w Argentynie.
Był on nie tylko instruktorem harcerskim w strukturach Szarych Szeregów, ale również harcmistrzem oraz oficerem Armii Krajowej. Jego zaangażowanie w ruch oporu uwidoczniło się szczególnie podczas powstania warszawskiego, gdzie pełnił rolę dowódcy harcerskiego batalionu noszącego nazwę „Zośka”.
Życiorys
Ryszard Białous był synem Stanisława – pracownika kolei oraz Marcjanny z domu Dobrskiej. Swoje dzieciństwo spędził z rodzicami przy ul. Dzielnej 58 m. 6. Nauka rozpoczęła się w prywatnej szkole Marii Grzegorzewskiej, mieszczącej się przy ul. Chłodnej. Od 1924 roku uczęszczał do Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Warszawie, a już jako dziesięciolatek aktywnie angażował się w działalność Związku Harcerstwa Polskiego. W ramach tej organizacji pełnił funkcję drużynowego w 6. Warszawskiej Drużynie Harcerzy im. gen. Henryka Dąbrowskiego, a później został hufcowym Hufca Powiśle.
Po zdaniu matury w 1932 roku podjął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie w tym samym roku uzyskał stopień podharcmistrza. Rok później przeniósł się na Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, gdzie ukończył osiem semestrów oraz uzyskał absolutorium. Jako współtwórca zrzeszenia Wigierczyków stał się osobą kontrowersyjną, co zaowocowało zawieszeniem go w prawach instruktora w ZHP. W marcu 1935 roku znalazł się w gronie 95 harcmistrzów oraz podharcmistrzów Chorągwi Warszawskiej, którzy w akcie protestu przeciwko postawie władz naczelnych ZHP zrezygnowali z członkostwa oraz złożyli swoje stopnie.
W 1937 roku ukończył kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Saperów w Modlinie, gdzie zajął drugą lokatę. Podczas zajmowania przez Polskę Zaolzia w 1938 roku był zastępcą dowódcy plutonu I batalionu „Zaolzie”. W marcu 1939 roku został zmobilizowany do 8 batalionu saperów w Modlinie, gdzie objął stanowisko adiutanta batalionu. Jako sierżant podchorąży, w kampanii wrześniowej, wziął udział w obronie Warszawy, gdzie dowodził plutonem 8 batalionu saperów i doznał ciężkich ran w obie nogi. Przez cztery miesiące leczył się w szpitalu wojskowym, który mieścił się w budynku Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, a następnie został ewakuowany do podziemi kościoła św. Krzyża.
Od listopada 1939 roku angażował się w działania konspiracyjne. Był jednym z twórców programu Szarych Szeregów, gdzie w Głównej Kwaterze, zwanej „Pasieką”, zajął się sprawami wojskowymi. Do marca 1943 roku pełnił rolę kierownika organizacyjnego akcji N pod pseudonimem Zygmunt. W wyniku porozumienia pomiędzy Naczelnikiem Szarych Szeregów Florianem Marciniakiem a komendantem Kedywu Komendy Głównej AK Janem Kiwerskim, Ryszard Białous objął dowództwo wojskowe warszawskich Grup Szturmowych, a Tadeusz Zawadzki, znany jako „Zośka”, został jego zastępcą.
Oddział specjalny „Jerzy”, nazwany na jego cześć, 1 września 1943 roku, po śmierci Tadeusza Zawadzkiego, przekształcił się w batalion „Zośka” Kedywu Komendy Głównej AK, w skład którego wchodził oddział dyspozycyjny „Sztuka 90”. W czasie powstania warszawskiego Ryszard nadal dowodził batalionem „Zośka”, a po śmierci Jana Kajusa Andrzejewskiego, znanego jako „Jan”, 31 sierpnia, przejął dowództwo nad Brygadą Dywersji „Broda 53” w Zgrupowaniu „Radosław”. Jego batalion przebył cały szlak bojowy powstania: od Woli, przez Stare Miasto do Powiśla Czerniakowskiego. W trakcie powstania dowodził też udanym szturmem na oboz koncentracyjny KL Warschau, gdzie uwolniono 348 żydowskich więźniów.
Ryszard Białous trzykrotnie awansował: najpierw do stopnia podporucznika rezerwy w styczniu 1941 roku, a potem do porucznika w maju 1943 oraz kapitana we wrześniu 1944 roku. Wszystkie awanse zostały zatwierdzone przez Główną Komisję Weryfikacyjną AK w Londynie 15 kwietnia 1946 roku. Podczas powstania trzykrotnie otrzymał Krzyż Walecznych, a także został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy.
Po zakończeniu powstania znalazł się w niewoli niemieckiej, przebywając w Bergen-Belsen, Oflagu II D Gross-Born oraz Stalagu X B Sandbostel. Został uwolniony przez oddziały brytyjskie w kwietniu 1945 roku. Po wojnie kontynuował swoją działalność w ruchu harcerskim, stanowiąc część Rady Starszyzny Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech, oraz pełnił funkcję komendanta harcerstwa męskiego w Niemczech. Działał w Harcerskich Oddziałach Wojskowej Służby Wewnętrznej, wspierając byłych więźniów obozów. Od marca 1947 roku do lutego 1948 roku był Naczelnikiem ZHP poza granicami kraju.
W lipcu 1948 roku osiedlił się w Argentynie, w Neuquén, na granicy z Chile, gdzie nadzorował budowę lotniska w Quillen. Został dyrektorem uzdrowiska cieplicowego w Caviahue, a później ministrem ds. planowania i rozwoju w rządzie prowincji Neuquén, oraz dyrektorem generalnym zarządu dróg i energii elektrycznej w Patagonii. Był także pomysłodawcą pierwszego w Argentynie klubu biathlonowego oraz aktywnym narciarzem i alpinistą. Ryszard Białous stał się znawcą cywilizacji Araukanów oraz był aktywnym członkiem Związku Polaków w Argentynie.
W 1974 roku, podczas 30. rocznicy powstania warszawskiego, przyjechał do Warszawy, co było jego ostatnim spotkaniem z rodzinnym miastem. Swoje wspomnienia zawarł w książce zatytułowanej „Walka w pożodze”. Ryszard Białous zmarł 24 marca 1992 roku w Neuquén w Argentynie, gdzie również został pochowany. W czerwcu 2019 roku jego prochy sprowadzono do Polski, tymczasowo umieszczając je w krypcie katedry polowej Wojska Polskiego. 31 lipca tego samego roku pochowano je w kwaterze batalionu „Zośka” na cmentarzu wojskowym na Powązkach (kwatera 20A-3-12a). Tego dnia pośmiertnie awansowano go na stopień pułkownika, a Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej przyznał mu Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, podczas pogrzebu stwierdzając:
Dla pana pułkownika Ryszarda Białousa, dla „Jerzego”, to marzenie o tym, aby Polska była niepodległa, była w pełni suwerenna, była wolna, była kwitnąca i żeby być w niej … dzisiaj właśnie się realizuje. Po 75 latach od dnia, w którym był gotów stanąć do Powstania Warszawskiego
decydent w rządzie RP, Andrzej Duda. Na podstawie decyzji Przewodniczącego ZHP, harcmistrza Dariusza Supła, Białous pośmiertnie został odznaczony Złotym Krzyżem za zasługi dla ZHP.
Życie prywatne
29 czerwca 1939 roku Ryszard Białous zawarł związek małżeński z koleżanką z lat studenckich, Krystyną Błońską. Wspólnie wychowali troje dzieci, w tym córkę Zofię, która pracowała jako nauczycielka, oraz dwóch synów: Jana, który zyskał uznanie jako architekt, oraz Jerzego, specjalizującego się w topografii.
Podczas uroczystości pogrzebowych na Powązkach, Jerzy Białous, znany również jako Jorge, podzielił się wspomnieniem, że jego ojciec zawsze marzył o powrocie do ojczystego kraju i o tym, by spocząć wśród żołnierzy legendarnej «Zośki».
Spuścizna archiwalna
Spuścizna po Ryszardzie Białousie, znanym również pod pseudonimem „Jerzy”, została przekazana do Archiwum Akt Nowych 15 maja 2007 roku, a jej przekazanie zainicjowało Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
W skład tej cennej kolekcji wchodzą dokumenty obejmujące okres od 1933 do 1987 roku. Wśród nich można znaleźć różnorodne materiały, takie jak dokumenty osobiste, które przedstawiają życie prywatne Białousa. Istotnym elementem archiwum jest także dokumentacja Polskiego Państwa Podziemnego z lat 1939–1945, wskazująca na zaangażowanie Białousa w działania konspiracyjne podczas II wojny światowej.
Dodatkowo, w zgromadzonych materiałach znajdziemy korespondencję, dokumentację związaną z różnymi środowiskami kombatanckimi i harcerskimi, co świadczy o aktywności społecznej Białousa. Archiwum zawiera również opracowania, relacje, wycinki prasowe oraz mapy i fotografie, które uzupełniają obraz jego życiorysu i działalności.
Również znajdują się tutaj rysunki oraz dokumenty osób trzecich, co dodatkowo wzbogaca zasób archiwalny. Całość składa się z rękopisów, maszynopisów oraz druków, stanowiąc bezcenny zbiór dla historyków i osób zainteresowanych tą częścią historii Polski.
Ordery i odznaczenia
Ryszard Białous jest uhonorowany licznymi odznaczeniami, które świadczą o jego zasługach oraz poświęceniu w służbie dla kraju i społeczności. Poniżej przedstawiamy szczegółowy wykaz przyznanych mu wyróżnień:
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 11677,
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (przyznany 31 lipca 2019),
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (3 maja 1966, za zasługi położone na polu pracy niepodległościowej i społecznej),
- Krzyż Walecznych – przyznany trzykrotnie,
- Złoty Krzyż za Zasługi dla ZHP (18 lipca 2019).
Przypisy
- Batalion Zośka - Uroczystości pogrzebowe Ryszarda Białousa „Jerzego” dowódcy Batalionu „Zośka” [online], batalionzoska.pl [dostęp 25.04.2024 r.]
- Uroczystości pogrzebowe Ryszarda Białousa – dowódcy batalionu Zośka. polskieradio24.pl, 31.07.2019 r. [dostęp 31.07.2019 r.]
- Ryszard Białous, dowódca Batalionu „Zośka” spoczął na Powązkach [online], rfm24.pl, 31.07.2019 r. [dostęp 01.08.2019 r.]
- Tomasz Urzykowski: Powrót dowódcy „Zośki”. Chciał być pochowany w ojczystej ziemi. warszawa.wyborcza.pl, 29.06.2019 r. [dostęp 29.06.2019 r.]
- Przewodniczący ZHP: Nadaję Złoty Krzyż “Za zasługi dla ZHP” hm. Ryszardowi Białousowi [online], Związek Harcerstwa Polskiego [dostęp 09.08.2019 r.]
- Kronika wydarzeń w Warszawie 1 VII – 30 IX 1974. „Kronika Warszawy”. 1(21), s. 154, 1975 r.
- a b c Ryszard Białous. [w:] Powstańcze biogramy [online]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 20.01.2020 r.]
- Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi. Słownik biograficzny. Tom II. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2009, s. 30. ISBN 978-83-7399-337-2.
- Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi. Słownik biograficzny. Tom II. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2009, s. 31. ISBN 978-83-7399-337-2.
- Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi. Słownik biograficzny. Tom II. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2009, s. 32. ISBN 978-83-7399-337-2.
- Bartosz Nowożycki, Ryszard Białous ps. „Jerzy”, „Histmag.org”, 26.04.2009 r., dostęp 10.05.2009 r.
- Dowódca słynnego Batalionu "Zośka" Ryszard Białous spoczął na Powązkach [online], Onet Wiadomości, 31.07.2019 r. [dostęp 01.08.2019 r.]
- Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 22, Nr 5 z 25.10.1966 r.
Pozostali ludzie w kategorii "Wojsko i służby mundurowe":
Jan Radoliński | Tadeusz Mierzejewski (wojskowy) | Ignacy Włostowski | Franciszek Barczyk | Maria Bobrowska | Bolesław Krzysztof Biega | Ryszard Drągowski | Janusz Wyszogrodzki | Maria Dziak | Andrzej Włodarkiewicz | Franciszek Pióro | Roman Młodzianowski | Mirosław Iringh | Kazimierz Dziekoński | Kazimierz Sott | Krzysztof Klimek | Stanisław Rumianek | Antoni Jeziorański | Zbigniew Bogacki | Stefan Radomski (oficer)Oceń: Ryszard Białous