Irena Tomalak

---

Życiorys

Irena Tomalak wychowała się w środowisku charakteryzującym się głębokim patriotyzmem. Jej ojciec, Franciszek Beniamin Kowalski (1869–1941), był renomowanym lekarzem oraz społeczniku, a jego miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Powązkowskim. Matka, Natalia Apolonia z d. Olszewska (1870–1944), przez pewien czas zamieszkiwała w Krakowie, gdzie aktywnie uczestniczyła w działaniach niepodległościowych.

Irena wraz z siostrą Julią Haliną uczęszczały do pensji prowadzonych przez Jadwigę Kowalczykównę i Jadwigę Jawurkówną, zlokalizowanych w Warszawie przy ul. Wiejskiej 5. W roku 1913 Irena Tomalak ukończyła maturę w Krakowie i podjęła studia z zakresu filologii polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Od 1914 roku była aktywną członkinią Związku Strzeleckiego, a także żołnierzem Legionów oraz Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W 1918 roku powróciła do Warszawy, gdzie dołączyła do Ochotniczej Legii Kobiet, uczestnicząc w obronie Lwowa, a także uzyskując pierwszy stopień oficerski jako podporucznik.

W 1921 roku odbyła szkolenie w Podchorążówce Rezerwy Piechoty w Warszawie, a w 1922 roku potwierdzono jej awans w stopniu wojskowym. W tym samym czasie uczęszczała na oficerski kurs łączności w Centralnej Szkole Wojsk Łączności w Zegrzu. Działała również w Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet (OPWK), a później w Referacie Przysposobienia Rezerw Kobiecych Wydziału Przysposobienia Rezerw w Oddziale III Sztabu Generalnego WP, gdzie do 1924 roku została awansowana na stopień kapitana.

Po 15 października 1939 roku włączyła się w działania Służby Zwycięstwu Polski. W listopadzie tego samego roku Irena Tomalak została pierwszą kurierką gen. Michała Tokarzewskiego, docierającą do Bazy Łączności Sztabu Naczelnego Wodza w Budapeszcie. W 1940 roku zajmowała stanowisko szefowej służby kurierskiej Sztabu Głównego SZP, a później Związku Walki Zbrojnej (ZWZ).

Podczas pierwszego okresu okupacji w ich warszawskim domu przy ul. Działdowskiej 6 mieszkał Leopold Okulicki, który stał się później ostatnim komendantem AK. W latach 1943–1944 Irena Tomalak pełniła funkcję zastępczyni kierowniczki Oddziału Łączności Konspiracyjnej w Komendzie Głównej Armii Krajowej i od 1944 roku była członkiem organizacji NIE/Niepodległość. W walkach powstania warszawskiego brała udział w Baonie „Kiliński”.

Po zakończeniu powstania opuściła Warszawę w towarzystwie ludności cywilnej. Otrzymała później wysokie stanowiska w Komendzie Głównej Armii Krajowej z siedzibą w Częstochowie oraz w Delegaturze Sił Zbrojnych, posługując się aliasem „Maria Niedźwiecka”. W ten sposób obsługiwała kierownictwo Polskiego Państwa Podziemnego przed aresztowaniem dokonanym przez NKWD oraz w tzw. procesie Szesnastu w Moskwie w czerwcu 1945 roku.

Aresztowana podczas nielegalnego wyjazdu za granicę 21 lub 30 kwietnia 1946 roku, gdy przekraczała granicę czechosłowacką, była przetrzymywana w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Koszykowej 6 oraz przesłuchiwana w sprawach związanych z dwoma komendantami WiN – w pierwszym procesie płk. Jana Rzepeckiego oraz w tzw. procesie krakowskim płk. Franciszka Niepokólczyckiego. Ostatecznie została skazana na 15-letni wyrok, który odbywała w różnych zakładach karnych, w tym w Warszawie na ul. Rakowieckiej oraz w Fordonie.

Po zwolnieniu 7 maja 1956 roku, Irena Tomalak znalazła miejsce spoczynku w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 230–IV–8/9). Bronisław Komorowski, prezydent RP, pośmiertnie odznaczył ją Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski na podstawie Postanowienia nr 273/2010 z dnia 14 września 2010 roku.

Życie prywatne

Małżonek

Więcej informacji na temat tejże postaci można znaleźć w osobnym artykule poświęconym Wacławowi Tomalakowi.

Siostra

Irena Tomalak miała siostrę, której życie i działalność również zasługują na uwagę. Szczegóły dotyczące Julii Haliny Piwońskiej można znaleźć w dedykowanym artykule.

Dzieci

Warto także wspomnieć, że uczestnikami Powstania Warszawskiego w formacji Szarych Szeregów były dzieci Ireny Tomalak, które miały znaczący wkład w walkę o wolność.

• Witold Józef Tomalak (1927–1990) – podczas powstania warszawskiego walczył w Batalionie „Parasol”, a następnie został przesłuchiwany w siedzibie Gestapo zlokalizowanej przy al. Szucha 25. Trafił do Pawiaka, był pracownikiem technicznym Akademii Lekarskiej w Gdańsku oraz absolwentem Państwowej Szkoły Morskiej w Szczecinie. Swoją karierę kontynuował jako oficer Polskiej Żeglugi Morskiej i kapitan Polskiego Ratownictwa Okrętowego. Mieszkał w Warszawie, Szczecinie oraz Gdańsku, a jego życie zakończyło się w spokoju, w rodzinnym grobie na cmentarzu Powązkowskim (kwatera nr 230).
• Anna Krystyna Reszuto z d. Tomalak, urodzona w 1930 roku, jest kolejnym przedstawicielem rodziny. Studiowała na SGPiS w Warszawie, gdzie aktywnie angażowała się w działalność, pełniąc funkcje w Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Od 2013 roku zajmuje stanowisko wicekanclerza Kapituły Orderu Krzyża Niepodległości.

---

Oceń: Irena Tomalak

---