Stefan Pomarański

---

Życiorys

Stefan Pomarański, urodzony 7 września 1893 roku w Warszawie, pochodził z rodziny Józefa i Marii z Doranttów. Był starszym bratem dwóch legionistów – Józefa Pomarańskiego (1896–1942) oraz Zygmunta Pomarańskiego (1898–1941), którzy obaj zostali zamordowani w obozie Auschwitz.

Otworzył swoją edukacyjną ścieżkę w rządowym gimnazjum w Zamościu, a następnie po strajku szkolnym w gimnazjum polskim Edwarda Świecimskiego, uczył się w Gimnazjum Mariana Rychłowskiego w Warszawie, gdzie w 1914 roku uzyskał maturę. Swą działalność niepodległościową rozpoczął w Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”. W 1912 roku wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich, gdzie przyjął pseudonim „Borowicz”. W sierpniu 1914 roku dołączył do Legionów Polskich, razem ze swoim bratem Zygmuntem. 6 sierpnia 1914 roku wyruszył z Krakowa w składzie 2 plutonu 1 kompanii kadrowej, podczas gdy jego brat służył w 3 plutonie.

W maju 1915 roku został ranny pod Tarłowem, natomiast we wrześniu tego samego roku został oddelegowany do Polskiej Organizacji Wojskowej. Działał tam jako dowódca warszawskiego okręgu miejskiego oraz kierował szkołą podchorążych w Warszawie. Dodatkowo, pracował w Biurze Komisji do Spraw Jeńców Tymczasowej Rady Stanu. W lipcu 1917 roku został aresztowany przez władze niemieckie, z których zdołał uciec z obozu internowanych w Szczypiornie.

Następnie osiedlił się w Zamościu, gdzie wspólnie z braćmi Zygmuntem i Józefem założył Księgarnię Polską oraz rozpoczął wydawanie czasopisma „Kronika Powiatu Zamojskiego”, które od 1919 roku zmieniło nazwę na „Teka Zamojska”. W trakcie wojny bolszewickiej pomógł jako komendant Kwatery Głównej Sztabu Ścisłego Naczelnego Wodza, zajmując się przygotowaniem komunikatów prasowych dla Sztabu Generalnego.

Ukończył studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie również znalazł się w gronie pracowników naukowych. Jego badania koncentrowały się na historii powstania styczniowego oraz Legionów Polskich, w tym wydobył i opublikował materiały z akt komisji śledczej dotyczącej Romualda Traugutta oraz napisał historię 36 pp LA. W 1922 roku uzyskał doktorat na UW, a formalne ogłoszenie tytułu doktora filozofii miało miejsce w 1934 roku. Potem pracował jako pomocnik referenta w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, jednak z dniem 30 czerwca 1922 roku opuścił tę instytucję na własną prośbę, przechodząc do Archiwum Akt Dawnych.

W 1928 roku powrócił do czynnej służby wojskowej, pełniąc funkcję dowódcy kompanii 36 pułku piechoty. 1 kwietnia 1935 roku został przydzielony do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na półroczną praktykę. 27 czerwca 1935 roku został mianowany majorem z datą starszeństwa od 1 stycznia 1935 roku. We wrześniu 1935 roku przeszedł w stan spoczynku.

Podczas II wojny światowej walczył w obronie Lwowa, a później po internowaniu na Węgrzech, zaangażował się w działania konspiracyjne. Niestety, wkrótce został aresztowany przez Gestapo i zginął w obozie Flossenbürg 15 grudnia 1944 roku. Jego życie wieńczyła rodzina, w tym dzieci: Przemysław, który poległ w wojnie obronnej Polski w 1939 roku, oraz Leszek, który zginął w powstaniu warszawskim. Jego pozostałe dzieci to Sława (zm. 2015), Mirosław (zm. 1989) i Wanda (zm. 2010).

W 2011 roku, na mocy inicjatywy Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Oddział Zamość, rondo usytuowane przed kościołem Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Zamościu zostało nazwane „rondo Braci Pomarańskich” dla upamiętnienia trzech braci: Stefana, Zygmunta oraz Józefa.

Skauting

W sierpniu 1911 roku, Stefan Pomarański wspólnie z Alojzym Pawełkiem zainicjowali tworzenie pierwszej męskiej drużyny skautów w Warszawie. Ta wyjątkowa inicjatywa odbywała się w konspiracji, a jej siedziba była zlokalizowana w polskim prywatnym Gimnazjum Mariana Rychłowskiego, mieszczącym się przy ul. Smolnej Dolnej 4. Drużyna ta nosiła patronat Romualda Traugutta, a w kolejnych latach zyskała miano 1 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. Romualda Traugutta „Czarna Jedynka”.

Warto podkreślić, że możliwość działania skautów w murach gimnazjum była możliwa dzięki przychylności jego właściciela oraz dyrektora, Mariana Rychłowskiego, który był nie tylko dawnym zesłańcem politycznym, ale także dużym patriotą. Miał on przekonanie, że program skautowy miał za zadanie przygotować młodzież do walki o niepodległość, zwłaszcza w kontekście nadchodzącej I wojny światowej.

W momencie wybuchu tego konfliktu, Stefan Pomarański, razem z Alojzym Pawełkiem oraz innymi skautami z 1WDH, pokonał granice zaborów i wstąpił do Legionów. W 1916 roku Pomarański objął przewodnictwo Polskiej Organizacji Skautowej, biorąc aktywny udział w zjednoczeniu polskiego ruchu skautowego, co doprowadziło do utworzenia Związku Harcerstwa Polskiego.

Ordery i odznaczenia

Stefan Pomarański, jako wybitny przedstawiciel polskiego społeczeństwa, został uhonorowany szeregiem odznaczeń. Poniżej przedstawiamy listę jego najważniejszych nagród i wyróżnień:

• Krzyż Niepodległości (20 stycznia 1931),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928),
• Krzyż Walecznych (otrzymany pięciokrotnie),
• Złoty Krzyż Zasługi (przyznawany dwukrotnie: 16 marca 1934 oraz 25 lutego 1939),
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Srebrny Wawrzyn Akademicki (4 listopada 1937),
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Odznaka Pamiątkowa „Pierwszej Kadrowej”,
• Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych,
• Order Palm Akademickich (Francja).

28 lutego 1938 roku Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości po raz kolejny rozpatrzył wniosek Pomarańskiego, jednak zdecydowano o nieprzyznaniu Krzyża Niepodległości z Mieczami. Ponadto, Stefan Pomarański był również nominowany do wyróżnienia Orderem Virtuti Militari.

---

Oceń: Stefan Pomarański

---