Kazimierz Dziewanowski

---

Życiorys

„Kazimierz Dziewanowski był synem Kazimierza Dziewanowskiego oraz Krystyny z rodu Rosé. W trudnych czasach II wojny światowej uczęszczał na tajne nauczanie w Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie, a po zakończeniu konfliktu kontynuował edukację w gimnazjum w Konstancinie-Jeziornie. Ukończył Liceum im. Tadeusza Reytana, które początkowo funkcjonowało w Konstancinie, a od 1946 roku w Skolimowie.

Debiut dziennikarski miał miejsce w 1946 roku, kiedy to zaczął publikować teksty w piśmie „Młoda Rzeczpospolita”. Przez kolejne lata, od 1948 do 1954 roku, angażował się w pracę redakcyjną pisma „Nowa Wieś”. Równocześnie studiował na Wydziale Filologii Angielskiej oraz Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego.

W latach 1955–1967 był członkiem redakcji „Świata”. Jako współautor, wspólnie z Lechem Pijanowskim, stworzył scenariusz do filmu fabularnego pt. „Droga na Zachód”. Zdecydował się jednak zdjąć swoje nazwisko z czołówki filmu z powodu nieuzgodnionych zmian w ostatecznej wersji scenariusza. W okresie 1964–1970 pisał recenzje dla miesięcznika „Nowe Książki” i pracował w dziale zagranicznym „Życia Warszawy” od 1968 do 1974 roku. W latach 1971–1972 publikował także reportaże zagraniczne w „Dookoła świata”. Od 1973 roku do 1981 roku działał w redakcji pisma „Literatura”. W latach 1980–1981 aktywnie uczestniczył w Komitecie Porozumiewawczym Środowisk Twórczych i Naukowych oraz Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość”.

W dniu 20 sierpnia 1980 roku podpisał apel 64 wybitnych uczonych, pisarzy oraz publicystów do władz komunistycznych, wzywając do rozpoczęcia dialogu z robotnikami strajkującymi. W tym samym miesiącu przebywał w Stoczni Gdańskiej, gdzie odbywały się masowe protesty. W 1981 roku pełnił funkcję zastępcy redaktora naczelnego „Tygodnika Solidarność”. Był także rzecznikiem prasowym Komitetu Organizacyjnego Kongresu Kultury Polskiej, którego obrady zostały przerwane z powodu ogłoszenia stanu wojennego w Polsce 13 grudnia 1981 roku. Współredagował opozycyjne pismo drugoobiegowe „21”. Po 1983 roku współpracował z „Przeglądem Powszechnym”. Pod koniec lat 80-tych brał udział w pracach Komitetu Kultury Niezależnej.

W 1989 roku uczestniczył w „Okrągłym Stole”, biorąc stronę opozycji demokratycznej, gdzie pracował w podzespole ds. środków masowego przekazu. Jest autorem znanego wystąpienia Lecha Wałęsy, które zaczynało się od słów „My, Naród” (nawiązując do preambuły Konstytucji USA „We, The People”) i miało miejsce w Kongresie USA 15 listopada 1989 roku.

Pełnił funkcję ambasadora Polski w Stanach Zjednoczonych w latach 1990–1993. Następnie, od 1993 do 1998 roku, był komentatorem w dzienniku „Rzeczpospolita”, gdzie m.in. prowadził rubrykę „Zawsze w sobotę”. Po jego śmierci, w dniach 21, 22 i 29 sierpnia 1998 roku, w „Rzeczpospolitej” opublikowano cykl tekstów wspomnieniowych poświęconych jego osobie, wśród których znalazły się teksty autorstwa między innymi Lecha Wałęsy, Tadeusza Mazowieckiego, Krzysztofa Skubiszewskiego, Stefana Bratkowskiego, Wojciecha Adamieckiego, Jan Nowak-Jeziorańskiego, Zbigniewa Brzezińskiego i Janusza Onyszkiewicza.

W 2002 roku w Stanach Zjednoczonych przyznawana jest Nagroda im. Kazimierza Dziewanowskiego, honorująca jego wkład w kulturę oraz naukę, przyznawana przez Polish Institute of Arts and Sciences of America oraz ambasadę polską w Waszyngtonie. Był członkiem Związku Literatów Polskich (1969–1983), w latach 1978–1982 należał do Zarządu Głównego i Prezydium Związku. Należał także do Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (1989–1998; współzałożyciel stowarzyszenia w 1989 roku oraz członek Zarządu Głównego), Polskiego PEN Clubu (1988–1998) oraz Stowarzyszenia Euro-Atlantyckiego. Co więcej, był jednym z fundatorów „Fundacji Polska w Europie”.

Jego miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 283 wprost, rząd 1, grób 17).

Żona Honorata Dziewanowska, która zmarła w 2005 roku, była redaktorką książek. Ich córka, Krystyna Dziewanowska-Stefańczyk, również pracowała w zawodzie redaktora, związana m.in. z wydawnictwem „Prószyński i S-ka”.

Wyróżnienia i nagrody

Kazimierz Dziewanowski, jako autor o niezwykłym dorobku literackim i publicystycznym, zdobył szereg prestiżowych wyróżnień i nagród. Oto niektóre z nich:

• Nagroda im. Juliana Bruna (1955),
• Nagrody Polskiego Klubu Publicystów Międzynarodowych SDP (za książki: Archanioły i szakale 1966 oraz Złoto piasków 1977),
• Nagroda Alana Ayckbourna i Michaela Frayna (1987),
• Nagroda Dziennikarzy Niezależnych (1987),
• Nagroda Kulturalna Solidarności (1987, za książkę Złom żelazny, śmiech pokoleń),
• Nagroda im. Bolesława Prusa (za publikacje w „Przeglądzie Powszechnym”),
• Nagroda Polskiego PEN Clubu im. Ksawerego Pruszyńskiego (1989).

Twórczość

Twórczość Kazimierza Dziewanowskiego obejmuje bogaty zbiór publikacji, które odzwierciedlają różnorodność jego zainteresowań. Jego prace koncentrują się głównie na reportażach, które ukazują różne aspekty życia w Polsce i na świecie. Oto niektóre z jego znaczących tytułów:

• Świadek w kraju Kafki (reportaże; Iskry 1957),
• Mahomet i pułkownicy. Reportaż ze skrzyżowania wszystkich dróg świata (Iskry 1960, wydanie 2 uzupełnione: 1963; seria: „Świat się zmienia”),
• 5000 kilometrów przyszłości (reportaże; wespół z Aleksandrem Minkowskim; Iskry 1961; seria: „Świat się zmienia”),
• Reportaż o szkiełku i oku (sylwetki polskich uczonych; Iskry 1963, 1977),
• Skorpion w namiocie biurowym (reportaż; Książka i Wiedza 1964),
• Archanioły i szakale. Reportaż sprzed potopu (Iskry 1965, 1967; seria: „Naokoło świata”),
• Mój kolega czarownik (reportaże; Iskry 1967; seria: „Naokoło świata”),
• Kairskie ABC (przewodnik-reportaż; Iskry 1968, 1974),
• Księga zdziwień (reportaże; Iskry 1972),
• Ocalenie faraona Ramzesa (reportaże; Ruch 1972),
• Siedem miejsc osobliwych (reportaże; Krajowa Agencja Wydawnicza 1975),
• Złoto piasków (reportaże; Czytelnik 1976, 1978),
• Biblia i karabin (reportaże; Krajowa Agencja Wydawnicza 1979),
• Świat skarbów i tajemnic (książka dla młodzieży; Nasza Księgarnia 1978),
• Brzemię białego człowieka (tom I; Czytelnik 1981; ISBN 83-07-0045-7-8; tom II; Czytelnik 1989; ISBN 83-07-0142-1-2; wydanie całości: Oficyna Wydawnicza „Rytm” 1996; ISBN 83-85249-92-3; Wydawnictwo Zysk i S-ka 2021, ISBN 978-83-8202-216-2),
• Właśnie wróciłem (wybór reportaży; Iskry 1981; ISBN 83-20702-98-4; seria: „Biblioteka Literatury Faktu”),
• Zapowiada się ostra zima (opowieść; Iskry 1981; ISBN 83-20702-38-0),
• O kulawym diable i jego kulawym dziele (eseje; II obieg wydawniczy; Wydawnictwo Komitetu Kultury Niezależnej 1985),
• Złom żelazny, śmiech pokoleń (eseje; Libella, Paryż 1987; II obieg wydawniczy: „S” 1987; Pokolenie 1989),
• Brzemię białego człowieka (tom II; Czytelnik 1989; ISBN 83-07-0142-1-2; wydanie całości: Oficyna Wydawnicza „Rytm” 1996; ISBN 83-85249-92-3),
• Paradoks niewoli (publicystyka; II obieg wydawniczy; Wers 1989),
• Polityka w sercu Europy (publicystyka; Oficyna Wydawnicza „Rytm” 1995; ISBN 83-86-6780-9-7).

Dziewanowski pozostawił po sobie nie tylko bogaty dorobek literacki, ale również niezatarte ślady w polskiej kulturze, będąc świadkiem i uczestnikiem istotnych wydarzeń społecznych.

Przekłady

• „Bunt Murzynów” autorstwa Louisa E. Lomaxa, wydane przez Iskry w 1966 roku, jako część serii „Świat się zmienia”,
• „Super-Ameryka. Szkice o kulturze i obyczajach” to dwutomowe dzieło, w którym Kazimierz Dziewanowski współpracował przy tłumaczeniu z takimi osobami jak Wiesław Górnicki, Daniel Passent i Ewa Życieńska. Wybór przeprowadził Wiesław Górnicki, a Jerzy Kossak nadzorował. Książkę wydał Państwowy Instytut Wydawniczy w 1970 roku w ramach serii „Plus Minus Nieskończoność”,
• W książce „Ginące plemię” Farleya Mowata, Kazimierz Dziewanowski współpracował z Lechem Jęczmykiem. Publikacja ta została wydana przez Iskry w 1972 roku w serii „Naokoło świata” oraz przez Muzę w 1997 roku z ISBN 83-70-7981-8-7.

Prace edytorskie i redakcyjne

Wśród licznych osiągnięć Kazimierza Dziewanowskiego, warto zwrócić uwagę na jego prace edytorskie oraz redakcyjne, które wzbogaciły polską literaturę oraz kulturę. Oto niektóre z najważniejszych z nich:

• 44 opowiadania prawdziwe (autor wyboru; Iskry 1967),
• Ahmadou Kourouma, Fama Dumbuya, najprawdziwszy Dumbuya na białym koniu (autor wstępu; przekład Zbigniew Stolarek; ilustracje Jerzy Jaworowski; Państwowy Instytut Wydawniczy 1975),
• Hanna Krall, Trudności ze wstawaniem (autor posłowia; II obieg wydawniczy: Pokolenie 1988; wydanie pt.: Trudności ze wstawaniem. Okna, Alfa 1990, ISBN 83-70-0130-0-7; seria: „Z Tukanem”),
• Zbigniew Brzeziński, Wielka szachownica: główne cele polityki amerykańskiej (autor przedmowy; przekład Tomasz Wyżyński; Świat Książki 1998, ISBN 83-71-2974-1-6).

Dziewanowski z powodzeniem łączył rolę redaktora z kreatywnością twórczą, co sprawiło, że jego prace zyskały uznanie w kręgach literackich.

---

Oceń: Kazimierz Dziewanowski

---