Henryk Jerzy Chmielewski

---

Życiorys

Henryk Jerzy Chmielewski, znany również jako Papcio Chmiel, przyszedł na świat w kamienicy zwanej Piwnicą Gdańską, zlokalizowanej przy ulicy Nowomiejskiej 18/20 m. 7 w stolicy. Niestety, budynek uległ zniszczeniu w 1944 roku i nigdy nie został odbudowany – dziś w tym miejscu znajduje się rekonstrukcja Barbakanu. W latach 1930–1936 uczęszczał do Publicznej Szkoły Powszechnej nr 3, mieszczącej się przy ulicy Rybaki 32, a w 1936 roku rozpoczął naukę w prywatnym Gimnazjum im. Stefana Żeromskiego, które było prowadzone przez Towarzystwo Przyjaciół Polskich Szkół Średnich, przy ulicy Marszałkowskiej 150. Wtedy to stał się również członkiem 70. Warszawskiej Drużyny Harcerskiej.

Równocześnie 7 września 1939 roku, w odpowiedzi na apel Romana Umiastowskiego wygłoszony w radio, opuścił Warszawę i dotarł do Łukowa. Powrócił do stolicy w październiku tego samego roku. W marcu 1943 złożył przysięgę i tym samym stał się żołnierzem Armii Krajowej, przyjmując pseudonim „Jupiter”. W miesiącu wrześniu 1943 roku rozpoczął swoją edukację w nowo utworzonej Państwowej Szkole Budownictwa. Podczas powstania warszawskiego walczył w stopniu starszego strzelca w 7 pułku piechoty AK „Garłuch”, którego głównym zadaniem było zdobycie lotniska na Okęciu. Niestety, atak został odwołany, a w dniach 1 i 2 sierpnia 1944 roku część żołnierzy pułku straciło życie lub zostało wzięta do niewoli – w tym także Henryk Chmielewski. Mimo to, wielu żołnierzy zdołało się wycofać lub rozproszyć po okolicy.

W wyniku zniszczeń Warszawy, Chmielewski osiedlił się w 1945 roku przy ulicy Nawrot 8 m. 15 w Łodzi. W marcu tego samego roku rozpoczął pracę w Centralnym Zarządzie Przemysłu Włókienniczego, gdzie pełnił funkcję kreślarza w Wydziale Technicznym, oraz kontynuował naukę w prywatnym Gimnazjum im. Duczymińskiego, wchodząc do drugiej klasy licealnej. W lipcu 1945 wstąpił do wojska, gdzie służył w Toruniu.

Karierę graficzną rozpoczął właśnie w wojsku, opiekując się wojskową gazetką. Po demobilizacji w sierpniu 1947 roku, pracował jako rysownik w redakcji „Świata Przygód”, a później w „Świecie Młodych”. W latach 1950–1956 studiował na Akademii Sztuk Plastycznych w Warszawie na Wydziale Grafiki. Jest autorem kontynuacji kultowej serii „Sierżant King z królewskiej konnicy” (1947) oraz wielu własnych komiksów, takich jak „Sadełko i Szczudełko” (1948), „Witek sprytek” (1955–1957) i „Cyrk Bum Tarara” (1957).

Jednak najszerszą popularność przyniosła mu seria komiksów „Tytus, Romek i A’Tomek”, która zaczęła ukazywać się w 1957 roku i dotarła do milionowych nakładów. Przez wiele lat był związany z czasopismem „Świat Młodych”, gdzie publikował wszystkie odcinki serii. W latach 1989–1990 nakręcono dwa dziesięciominutowe odcinki animowane: „Narodziny Tytusa” oraz „Edukacja”. Dwanaście lat później na bazie konkursowego scenariusza stworzono pełnometrażowy film animowany „Tytus, Romek i A’Tomek wśród złodziei marzeń”. Do maja 2010 roku ukazało się 31 części „Tytusa, Romka i A’Tomeka” oraz książka „W odwiedziny do rodziny”. W 1999 roku wydał autobiografię „Urodziłem się w Barbakanie” (która później została wydana pod tytułem „Tarabanie w Barbakanie”) oraz kontynuację „Tytus zlustrowany” (2007), a także „Żywot człeka zmałpionego”. Chmielewski jest również autorem ilustracji do książki Barbary Tylickiej „Generał Ciupinek”. W 2005 roku odbyła się premiera gry komputerowej „Tytus, Romek i A’Tomek – Armia zbuntowanych robotów”. W 2009 roku Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczki z Tytusem, Romkiem i A’Tomkiem oraz kolekcjonerską kopertę FDC.

W 2010 roku wydawnictwo Agora wypuściło słuchowisko CD na podstawie XIII księgi przygód „Tytusa, Romka i A’Tomka” – „Wyprawa na wyspy nonsensu”, a Poczta Polska wydała limitowany kalendarz na rok 2011 pod nazwą „4 pory uśmiechu”, z rysunkami wykonanymi m.in. przez Chmielewskiego. W maju 2011 roku powstała książka „Witek sprytek i inne opowieści”. W 2015 roku wydawnictwo Egmont zrealizowało grę planszową „Tytus, Romek i A’Tomek”, natomiast wydawnictwo Prószyński i S-ka opublikowało komiks „Elemelementarz”. W latach 2009–2020 udało mu się kontynuować serię „Tytus, Romek i A’Tomek” w postaci dziesięciu albumów historycznych.

W dniu 30 września 1973 roku w Operetce Warszawskiej, twórca został uhonorowany Orderem Uśmiechu za swoje osiągnięcia. W 2005 roku współpracował z Lechem Kaczyńskim, zasiadając w Honorowym Komitecie wyborczym. Dwa lata później wspierał Kazimierza Marcinkiewicza w jego staraniach o prezydenturę stolicy. W 2007 roku wyraził publiczne poparcie dla Prawa i Sprawiedliwości w wyborach parlamentarnych, zostając jednocześnie członkiem Komitetu Honorowego Poparcia PiS. Został odznaczony Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” 31 maja 2007 roku. 2 sierpnia 2009 roku, z okazji 65. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego, odebrał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski za znaczące zasługi w walce o niepodległość oraz ważne osiągnięcia w działalności na rzecz rozwoju kultury w Polsce. 17 lipca 2013 roku, podczas uroczystości w Biurze Rady m.st. Warszawy, przewodnicząca Rady Ewa Malinowska-Grupińska wręczyła mu tytuł „Zasłużony dla Warszawy”. W 2019 roku otrzymał Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości od Prezydenta RP. Pośmiertnie został odznaczony Orderem Orła Białego.

Henryk Chmielewski zmarł w nocy z 21 na 22 stycznia 2021 roku w Warszawie, mając 97 lat. Jego uroczystości pogrzebowe miały miejsce 10 lutego 2021 roku w Domu Pogrzebowym na Powązkach Wojskowych, a jego ciało złożono w rodzinnym grobie na cmentarzu Bródnowskim (kwatera 18D-6-5).

Życie prywatne

Henryk Jerzy Chmielewski urodził się w rodzinie, w której jego ojcem był Józef Chmielewski (1879–1944), a matką Antonina z d. Mikonowicz (1884–1974). Miał dwie siostry: Wacławę (Ogrodowczyk 1910–1997) oraz Stanisławę (Ostrowską 1912–1975). jego ojciec rozpoczął swoją karierę jako woźny, a później pełnił funkcję kasjera w Banku Dyskontowym.

W latach 1949–1974 był w związku małżeńskim z Anną z domu Śliwińską, z którą doczekali się dwójki dzieci. Jego syn, Artur Bartłomiej Chmielewski, zyskał uznanie w świecie nauki, pracując w Jet Propulsion Laboratory. W 2014 roku był menedżerem projektu Rosetta działającego pod auspicjami NASA. Z kolei córka, Monique Lehman, jest uznawaną artystką, specjalizującą się w tworzeniu gobelinów.

W aspektach życia codziennego, Chmielewski mieszkał na Mokotowie przy ul. Modzelewskiego, a ostatnie lata spędził na ulicy Ku Wiśle. Jego historia rodzinna oraz osobiste osiągnięcia stanowią istotny fragment nie tylko jego życia, ale i kultury, w której żył.

Odznaczenia i nagrody

Henryk Jerzy Chmielewski, znany ze swojego wkładu w kulturę i sztukę, był wielokrotnie nagradzany i odznaczany za swoje osiągnięcia. Jego wyjątkowe zasługi zostały docenione poprzez liczne wyróżnienia, które odzwierciedlają jego znaczenie w polskim społeczeństwie.

• srebrny Krzyż Zasługi (1957),
• Krzyż Armii Krajowej,
• Order Uśmiechu (1973),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1978),
• warszawski Krzyż Powstańczy (1983),
• złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2007),
• odznaka „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny”,
• odznaka pamiątkowa Akcji „Burza”,
• srebrny Krzyż „Za Zasługi dla ZHP”,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2009),
• złoty Łukowski Niedźwiedź (2011),
• odznaka Zasłużony dla Warszawy (2013),
• medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości (2019),
• nagroda „Zasłużony dla komiksu polskiego” (2019),
• Order Orła Białego (pośmiertnie, 2021).

Upamiętnienie

W dniu 25 marca 2021 roku Rada Miejska w Słubicach podjęła jednogłośną decyzję o nazewnictwie jednej z ulic w mieście na cześć Papcia Chmiela. To pionierski krok w Polsce, a inicjatywa została zainicjowana przez dziennikarza Wojciecha Obremskiego.

W roku 2021, przy ulicy Do Studzienki w Gdańsku powstał mural przedstawiający artystę oraz znane postacie, takie jak Tytus, Romek i A’Tomek. Również w Gorzowie Wlkp. zrealizowano mural poświęcony Papci Chmielowi. Kolejną realizację muralu można znaleźć na os. Henryka Sienkiewicza w Łukowie, gdzie w październiku 2022 roku uwieczniono w ten sposób pamięć artysty.

W Warszawie natomiast imię Papcia Chmiela otrzymały dwie Szkoły Podstawowe: nr 361 na Białołęce oraz nr 214 na Bielanach. Dzięki temu, w setną rocznicę urodzin artysty, na ścianie budynku SP nr 361 odsłonięto mural oddający hołd jego twórczości.

Kolejnym miejscem upamiętnienia jest skwer znajdujący się w Krakowie, na zbiegu alei Focha oraz ulicy Królowej Jadwigi. Tam, w dniu 3 czerwca 2023 roku, w 100. rocznicę urodzin Papcia Chmiela, została odsłonięta rzeźba wannolotu. Jest to miniaturowy pomnik, który przedstawia bohaterów komiksu razem z ich twórcą. Plany przewidują również, że w przyszłości pojawi się pełnowymiarowa, przestrzenno-artystyczna instalacja. Wówczas będzie można wsiąść do Wannolotu w towarzystwie Romka oraz A’Tomka, podczas gdy na odkurzaczu zasiądzie Tytus.

Publikacje

Henryk Jerzy Chmielewski, znany również jako Papcio Chmiel, stworzył wiele znaczących dzieł, które zyskały sobie uznanie zarówno w Polsce, jak i za granicą. Jego twórczość obejmuje różne formy literackie i artystyczne, w tym programy teatralne, kalendarze, a także kolorowanki. Jego publikacje obejmują na przykład:

• program teatralny z 1984 roku,
• wielokrotne wzory plany lekcji,
• kolorowanki część I i II wydane w 1984 roku,
• autobiografię pod tytułem „Urodziłem się w Barbakanie”, opublikowaną przez Prószyński i S-ka w 1999 roku,
• serial animowany w dwóch odcinkach z 1990 roku,
• kolorowanka część III, wydana przez Jaworski w 2001 roku,
• pocztówki, m.in. tymatyczne do Jasełek,
• kalendarzyk kieszonkowy wydany na cele WOŚP w Gliwicach w 2000 roku,
• tytusowe figurki oraz tramwajolot do składania z KFC w 2003 roku,
• a także nową wersję autobiografii pod tytułem „Tytus zlustrowany” w 2006 roku.

Chmielewski nie ograniczał się jednak tylko do literatury dla dzieci. Jego twórczość obejmowała także komiksy, które zdobyły serca wielu pokoleń. W tej kategorii szczególnie wyróżniają się jegołożone serie:

Komiksy

„Książeczkowe”

• Księga I – „Tytus zostaje harcerzem”, pierwsze wydanie w 1966 roku, z późniejszymi reedycjami,
• Księga II – „Tytus otrzymuje prawko jazdy”, opublikowana po raz pierwszy w 1967 roku,
• Księga III – „Tytus kosmonautą”, premiera w 1968 roku,
• Księga IV – „Tytus żołnierzem”, wydana w 1969 roku,
• Księga V – „Podróż do ćwierć koła świata”, wydana w 1970 roku,
• Księga VI – „Tytus olimpijczykiem”, pierwsza publikacja w 1971 roku,
• Księga VII – „Tytus poprawia dwójkę z geografii Polski”, wydana w 1972 roku,
• Księga XXVIII – „Tytus internautą”, wydana w 2003 roku,
• Księga XXXI – „Tytus kibicem”, wydana w 2008 roku,
• szereg komiksów związanych z historią, które ukazywały się w latach 2009-2013.

Gazetowe, promocyjne itp.

• seria wydana w „Świecie Młodych” od 1957 roku do późnych lat 90-tych,
• liczne artykuły, humoreski oraz komiksy związane z okresem WOŚP w Gliwicach w 2000 roku,
• promocyjne publikacje w gazetach regionalnych, w tym „Super Express” oraz „Gazeta Wyborcza”.

Pozostałe

• opowiadania i historie publikowane w „Świecie Przygód” od 1947 roku,
• Witek Sprytek i As, seria opublikowana w 1955 roku,
• różne związane z tematyką dziecięcą w „Świecie Młodych” na przestrzeni 20 lat.

Henryk Jerzy Chmielewski całym swoim dorobkiem artystycznym ma ogromny wkład w polską kulturę. Jego niezwykła wyobraźnia oraz umiejętność opowiadania historii sprawiły, że jego dzieła pozostaną na długo w pamięci wielu pokoleń.

---

Oceń: Henryk Jerzy Chmielewski

---