Krzysztof Krauze

---

Życiorys

Krzysztof Krauze przyszedł na świat 2 kwietnia 1953 roku w Warszawie, jako syn znanej aktorki Krystyny Karkowskiej oraz warszawskiego adwokata i dyrektora Caritas, który był również założycielem Komitetu do Walki z Gruźlicą. W 1976 roku ukończył nauki na Wydziale Operatorskim Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. W latach 1978–1983 miał przyjemność współpracować ze Studiem Małych Form Filmowych Se-Ma-For, a w kolejnych latach z Studiem Filmowym imienia K. Irzykowskiego, od 1983 do 1985 roku. W okresie stanu wojennego, z powodu trudności w kraju, osiedlił się w Wiedniu, gdzie podejmował różne prace, w tym jako sprzątacz i szatniarz, ale również był członkiem ekipy remontowej.

W latach 1985–1995 Krauze współpracował z Zespołem Filmowym „Tor”. Jego artystyczna kariera nabrała jeszcze większego znaczenia, gdy w 2001 roku został przyjęty do grona członków Europejskiej Akademii Filmowej, a w 2007 roku do Zarządu Głównego Stowarzyszenia Filmowców Polskich. W 2008 roku objął funkcję przewodniczącego Rady Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej.

Filmy krótkometrażowe i dokumenty

Symetrie (1977) to krótkometrażowy debiut fabularny Krauzego, po którym realizował takie produkcje jak Elementarz (1978) oraz Dwa listy (1979), choć z pewnym dystansem odnosił się do tych dzieł. Jego przełomowym sukcesem okazała się Deklinacja (1979), film badający złożoną relację między nadopiekuńczą matką a jej synem, który doświadczył braku samodzielności. Za ten film Krauze był wyróżniony Brązowym Lajkonikiem oraz nagrodą FIPRESCI na Krakowskim Festiwalu Filmowym.

Kiedy w 1981 roku w Polsce ogłoszono stan wojenny, Krauze osiedlił się w Austrii i Francji, gdzie pracował zarobkowo. Po powrocie do kraju w 1983 roku, nakręcił dokument Jest (1984), który przedstawiał pielgrzymkę społeczności wielopokoleniowej na Jasną Górę i ich zmagania w budowie kościoła w miejscu zamieszkania. Film ten, dystrybuowany nieoficjalnie, okazał się kluczowym dziełem drugiego obiegu wydawniczego.

Filmy fabularne

Pierwsze filmy (1988–1999)

Nowy Jork, czwarta rano (1988) był pełnometrażowym debiutem Krauzego, do którego scenariusz stworzył wspólnie z Andrzejem Rozesłańcem i Janem Tomczakiem. Opowiadał on historię młodych zakochanych, którzy marzyli o nielegalnym uczynieniu sobie fortuny i wyjeździe do Stanów Zjednoczonych. Film zdobył uznanie i nagrodę za najlepszy debiut na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, pomimo krytycznych uwag Tadeusza Lubelskiego, który wskazywał na jego populistyczne przesłanie.

„Współczesny film znużył się już dydaktyką. Nastąpił zmierzch wiary w ideologię, naukę. Minęły czasy, gdy mówiono z ekranu maksymami filozoficznymi, a ludzie pokornie tego słuchali. Koniec mentorstwa, lekcji wychowawczej. […] Jeżeli reżyser adresuje dzisiaj film do masowej widowni, musi odpowiedzieć sobie na trzy pytania: Czy jest w moim filmie coś, co chciałaby obejrzeć młodzież? Czy opowiadam zdarzenia poprzez młodych, plebejskich bohaterów? Czy opowiadam w konwencji, którą akceptuje młodzież?”

Niestety, jego debiut okazał się dla niego ogromnym wyzwaniem. W późniejszych latach Krauze, nawiązując do rozmowy z Krzysztofem Kieślowskim, stwierdził, że odczuwał obawy, iż mógłby złamać się psychicznie, co też sprawiło, że przez osiem lat nie stanął za kamerą. W pierwszej połowie lat 90. zaangażował się głównie w filmy dokumentalne, w tym Naukę na całe życie (1993) oraz Departament IV (1996).

Na podstawie doświadczeń z filmów dokumentalnych powstał Gry uliczne (1996), zrealizowany w formie political fiction, który zwrócił uwagę na temat śmierci Stanisława Pyjasa. Scenariusz powstał przy współpracy z dziennikarzem Jerzym Morawskim, a w rolach głównych wystąpili debiutujący Redbad Klynstra oraz Robert Gonera. Film nagrodzono na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, pomimo że po siedmiu latach prawda ujawniona w produkcji straciła na znaczeniu.

Współpraca z Joanną Kos-Krauze (po 1999)

Po Długu Krauze zajął się reżyserią miniserialu telewizyjnego Wielkie rzeczy. Dzięki inspiracji jego żony, Joannie Kos-Krauze, skupił się na temacie malarza Nikifora Krynickiego, co zaowocowało filmem Moim Nikiforem (2004). Główną rolę zagrała Krystyna Feldman, a Krauze skupił się na postaci Mariana Włosińskiego, człowieka, który poświęcił swoje życie dla opieki nad utalentowanym malarzem. Film zdobył uznanie na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlowych Warach.

Kolejnym ambitnym projektem był Plac Zbawiciela (2006), oparty na historii porzuconej przez męża kobiety. Obsada filmu, w tym Jowita Budnik oraz Arkadiusz Janiczek, otrzymała wysokie oceny od krytyków, w tym Tadeusza Sobolewskiego oraz Kazimierę Szczuka. Film zdobył również Złote Lwy, a w 2009 roku Krauze był przewodniczącym jury 34. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych.

Produkcją Papusza (2013) udało się przybliżyć losy romskiej poetki Bronisławy Wajs, występującej w kontekście ostracyzmu. Film ukazał waleczność Wajs w obliczu tradycji, co zostało zauważone w recenzjach. Niestety, podczas pracy nad ostatnim filmem Ptaki śpiewają w Kigali (2017), Krzysztof Krauze zmarł, a dzieło dokończyła jego żona.

Niezrealizowane projekty

W ostatnich latach życia Krauze myślał o realizacji filmu biograficznego o Czesławie Niemenie, co zasugerowała mu wdowa po wokaliście, Małgorzata Niemen. Rozważał także nakręcenie filmu pt. Maestro, inspirowanego książką Marcina Kąckiego, odnoszącą się do skandalu molestowania w chórze Polskie Słowiki. Niestety, śmierć reżysera uniemożliwiła realizację tych projektów.

Styl filmowy

Łukasz Maciejewski w artykule opublikowanym w „Polityce” podkreśla, że styl reżyserski Krzysztofa Krauzego jest znacznie różny od tempa pracy Woody’ego Allena. Krauze spędza wiele lat na przygotowywaniu każdego projektu, skrupulatnie dopracowując wszelkie detale i angażując ekipę w ciągłe dyskusje. W tym czasie powstają różne wersje scenariuszy, które stanowią fundament jego filmów.

Marcin Mindykowski z „Kina” zwraca uwagę na fundamentalne cechy twórczości Krauzego, wskazując na „wiarę w rzeczywistość i wiarę w człowieka”.

„Za tą pierwszą stało trafne rozpoznanie – poczynione na długo przed falą popularności literatury faktu – że wydarzenia zaczerpnięte z realnego życia mają w sobie potencjał angażujących i bliskich widzowi opowieści, a przy tym niosą trudną do uzyskania w czystej fikcji prawdę i wiarygodność. Z kolei wiara w człowieka – choć wyznawana przez reżysera bez naiwności i złudzeń – sprawiła, że tworzył kino nie tylko uważne i wrażliwe społecznie, ale po prostu głęboko humanistyczne.”

Mindykowski zauważa, że najważniejsze dzieła Krzysztofa Krauzego były głęboko osadzone w wrażliwości twórców takich jak Bohumil Hrabal oraz Franz Kafka. Oferowały one zarówno fabularyzowane interpretacje opartych na faktach historii, jak i biografie rzeczywistych postaci. W tych filmach istotną rolę odgrywają chrześcijańskie wartośći, takie jak: miłosierdzie, empatia, solidarność, przebaczenie oraz możliwość odkupienia win.

Sebastian Jagielski zauważa, że twórczość Krauzego, podobnie jak jego ostatniej żony, plasuje się w nurtach realizmu społecznego, które można związać z dziełami Mike’a Leigha.

Poglądy

Krzysztof Krauze był zwolennikiem istotnych zmian politycznych, które miały miejsce w Polsce po roku 1989. Jednocześnie pozostawał zaniepokojony dalekosiężnymi konsekwencjami tych zmian. W swoim wystąpieniu z 2009 roku stwierdził: „«„Solidarność”» rozumiałem jako emanację tolerancji i demokracji. Byłem zdziwiony, gdy po 1989 r. pod tym szyldem wypłynęła skrajna prawica”. Słowa te odzwierciedlają jego krytyczne podejście do polityki reprezentowanej przez solidarnościową prawicę.

Krauze był sceptyczny wobec polityki wiecowej, zauważając, że „Człowiek, który sięga po tubę, zaczyna kierować się reakcjami tłumu. […] A gdy już nadchodzi czas budowania państwa i tworzenia prawa, wiecowa psychologia przestaje się sprawdzać. Potrzeba wtedy ciszy, spokoju, subtelności”. Jego refleksje podkreślają znaczenie subtelności i głębokiego zrozumienia przy zarządzaniu sprawami publicznymi.

W 2009 roku Krauze przyłączył się do bojkotu Telewizji Polskiej, której prezesem był wówczas Piotr Farfał, postrzegany przez wielu jako osoba o kontrowersyjnych poglądach. Równocześnie aktywnie protestował przeciwko próbom marginalizacji mediów publicznych przez rządząca w owym czasie Platformę Obywatelską. W swoich wypowiedziach twierdził, że „telewizja w istocie rzeczy jest dla przeciętnego widza przewodnikiem, może rozładowywać napięcia, zapobiegać konfliktom”.

W 2011 roku Krauze był również jednym z sygnatariuszy listu adresowanego do nowego prezesa TVP, Juliusza Brauna, w którym protestował przeciwko zwolnieniu dyrektora TVP Kultura Krzysztofa Koehlera. Jego zaangażowanie w te kwestie pokazuje nie tylko jego pasję do mediów, ale również głębokie zrozumienie znaczenia kultury w społeczeństwie.

Życie prywatne, choroba, śmierć

Krzysztof Krauze był osobą o burzliwym życiu osobistym. Jego pierwsze małżeństwo, z Ewą Koźniewską, mającą wykształcenie w dziedzinie fizyki, zostało zawarte w 1974 roku, jednak zakończyło się po zaledwie dziewięciu miesiącach. Następnie, w latach 1979–1983, był związany z aktorką Ewą Sałacką, która była jego drugą żoną. Kolejnym istotnym etapem w jego życiu prywatnym było małżeństwo z Małgorzatą Szurmiej, córką dyrektora Teatru Żydowskiego w Warszawie, które trwało od 1983 do 1999 roku, i z którym to związkiem powitał na świat córkę Sarę Karolinę. W 2005 roku poślubił Joannę Kos-Krauze, również reżyserkę i scenarzystkę.

W 2006 roku zdiagnozowano u niego raka prostaty, jednak Krauze nie przywiązywał do tego zbyt dużej wagi, bagatelizując powagę choroby. Dopiero po 2009 roku, gdy rak dał przerzuty do kości, zaczynał z większą szczerością otwierać się na temat swoich zaniedbań, mówiąc: „To nie jest tak, że ja tego raka dostałem w genach albo żyłem w jakimś zatrutym środowisku, tylko po prostu paliłem papierosy. Nie piłem wody z ołowiem, tylko piłem wino. To jest mój styl życia, to ja to wybrałem”. W wywiadzie dla „Gazety Wyborczej” deklarował swoje przemyślenia na temat eutanazji, stwierdzając, że: „Śmierć to czasami jedyne lekarstwo na życie. Chcę mieć do niego prawo”.

Krzysztof Krauze zmarł 24 grudnia 2014 roku, po ośmioletniej walce z nowotworem. Został pochowany na cmentarzu rzymskokatolickim w Kazimierzu Dolnym, co było bezpośrednim ukoronowaniem jego życiowej drogi, pełnej twórczości oraz osobistych zawirowań.

Filmografia

Krzysztof Krauze jest wybitnym reżyserem i scenarzystą, którego dorobek filmowy obejmuje wiele znaczących dzieł w polskiej kinematografii. Poniżej znajduje się zestawienie jego filmów przedstawione w formie tabeli.

Rok	Tytuł filmu	Reżyser	Scenarzysta	Uwagi
1976	Pierwsze kroki	Brak	Brak	etiuda szkolna
1977	Symetrie	Brak	Brak	film animowany
1978	Elementarz	Brak	Brak	film animowany
1979	Dwa listy	Brak	Brak	film animowany
	Deklinacja	Brak	Brak	film krótkometrażowy
1980	Praktyczne wskazówki dla zbieraczy motyli	Brak	Brak	film krótkometrażowy
1981	Dzień kobiet	Brak	Brak	film krótkometrażowy
1984	Jest	Brak	Brak	film dokumentalny
	Robactwo	Brak	Brak	film dokumentalny
1988	Nowy Jork, czwarta rano	Brak	Brak	Brak
1993	Nauka na całe życie	Brak	Brak	film dokumentalny
1994	Spadł, umarł, utonął	Brak	Brak	film dokumentalny
	Ogrody Tadeusza Reichtsteina	Brak	Brak	film dokumentalny
1996	Gry uliczne	Brak	Brak	Brak
	Departament IV	Brak	Brak	film dokumentalny
1997	Stan zapalny	Brak	Brak	film dokumentalny
1999	Dług	Brak	Brak	Brak
2000	Wielkie rzeczy	Brak	Brak	miniserial
2004	Mój Nikifor	Brak	Brak	Brak
2006	Plac Zbawiciela	Brak	Brak	współreżyser Joanna Kos-Krauze
2013	Papusza	Brak	Brak	współreżyser Joanna Kos-Krauze
2017	Ptaki śpiewają w Kigali	Brak	Brak	współreżyser Joanna Kos-Krauze

Nagrody

W dorobku Krzysztofa Krauze znajdują się liczne osiągnięcia i zdobyte nagrody, które świadczą o jego znakomitych umiejętnościach reżyserskich. Poniżej przedstawiamy szczegółową tabelę dokumentującą nagrody, które zdobył w swojej karierze.

Rok	Film	Festiwal/organizator	Nagroda
1979	Dwa listy	Konfrontacje „Młodzi za i przed Kamerą” w Białymstoku	Nagroda
1980	Praktyczne wskazówki dla zbieraczy motyli		Nagroda Dziennikarzy
	Deklinacja	Krakowski Festiwal Filmowy	Nagroda FIPRESCI
			Brązowy Lajkonik
1984	Jest	„Kultura”	Nagroda
		Komitet Kultury Niezależnej	Nagroda Kulturalna „Solidarności”
		Młode Kino Polskie w Gdańsku	II Nagroda w kategorii filmu krótkiego
1986	Robactwo		III Nagroda w kategorii filmu krótkiego
1988	Nowy Jork, czwarta rano		III Nagroda w kategorii filmów fabularnych
		Przyjaciele Chińskich Ręczników	Nagroda
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda za debiut reżyserski
1996	Gry uliczne		Nagroda Specjalna Jury
		miesięcznik „Machina”	Machiner za najlepszy film polski
1997		Tarnowska Nagroda Filmowa	Grand Prix
			Nagroda Publiczności
1999	Dług	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Złote Lwy
			Nagroda Publiczności
		Klub Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Filmowców Polskich	Złota Taśma w kategorii filmu fabularnego
		Festiwal „Najnowsze Kino Polskie” we Wrocławiu	Nagroda Główna
2000	Wielkie rzeczy	Stowarzyszenie Filmowców Polskich	Nagroda za „twórcze przedstawienie współczesności”
	Dług	Lubuskie Lato Filmowe	Nagroda Organizatorów im. Juliusza Burskiego
		miesięcznik „Machina”	Machiner w kategorii film masowy
		Polskie Nagrody Filmowe	Orzeł za najlepszy film
			Orzeł za najlepszą reżyserię
			Orzeł za najlepszy scenariusz
		tygodnik „Polityka”	Paszport „Polityki”
		Tarnowska Nagroda Filmowa	Nagroda Jury Młodzieżowego
			Nagroda Publiczności
			Nagroda Specjalna „Srebrna Statuetka Leliwity”
		Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia”	Nagroda Główna „Jańcio Wodnik” za najlepszy film fabularny
		Koło Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców Polskich	Złota Taśma w kategorii filmu polskiego
2001		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Filadelfii	Nagroda za reżyserię
2005	Mój Nikifor	Panorama of European Cinema Film Festival	Nagroda FIPRESCI
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Chicago	Grand Prix „Złoty Hugo”
		Festiwal Filmowy w Denver	Nagroda im. Krzysztofa Kieślowskiego
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Karlowych Warach	Nagroda Główna „Kryształowy Globus”
			Wyróżnienie Specjalne „Don Kichot”, nagroda FICC
			Nagroda „Kryształowy Glob” za reżyserię
		Multimedia Festiwal Filmów Optymistycznych „Happy End” we Wrocławiu	Nagroda w kategorii fabuła
2006		Festiwal Filmów Polskich w Los Angeles	Nagroda „Hollywood Eagle Award”
	Plac Zbawiciela	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Złote Lwy
			Nagroda Dziennikarzy
			Nagroda Prezesa Zarządu Telewizji Polskiej
			Nagroda Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za „szczególną wrażliwość społeczną”
2007		Polskie Nagrody Filmowe	Orzeł za najlepszy film
			Orzeł za najlepszą reżyserię
		TVP Kultura	Nagroda w kategorii film
		China Golden Rooster & Hundred Flowers Film Festival	Nagroda za najlepszą reżyserię
		Koła Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców Polskich	Złota Taśma w kategorii filmu polskiego
		Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia”	Nagroda Główna „Jańcio Wodnik” za najlepszy film fabularny
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valladolid	Srebrny Kłos
		Tarnowska Nagroda Filmowa	Nagroda Publiczności
			Nagroda dziennikarzy radiowych
2008		Seattle Polish Film Festival	Nagroda dla najlepszego dramatu
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Trieście	Nagroda Główna
2009		International Images Film Festival for Women	Nagroda za scenariusz
2013	Papusza	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valladolid	Nagroda Jury Młodzieżowego
			Nagroda za reżyserię
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Salonikach	Nagroda w sekcji „Open Horizons”
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Karlowych Warach	Wyróżnienie Specjalne Jury
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Złote Kociaki
			Nagroda Festiwali i Przeglądów Filmu Polskiego za Granicą
		Festiwal Filmu Polskiego w Ameryce	Nagroda Krytyków Chicagowskich
2014		Międzynarodowy Festiwal Filmów Historycznych w Waterloo	Nagroda za reżyserię
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Urugwaju	Nagroda FIPRESCI
			Nagroda Jury Młodzieżowego
			Nagroda Publiczności
			Nagroda SIGNIS
		Tarnowska Nagroda Filmowa	Grand Prix
			Nagroda Jury Młodzieżowego
		Istanbul Film Festival	Nagroda Specjalna Jury
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Pune	Nagroda dla najlepszego filmu
			Nagroda za reżyserię
		Festiwal Filmowy im. Krzysztofa Komedy w Ostrowie Wielkopolskim	Grand Prix Komeda
		The New York Polish Film Festival	Nagroda Publiczności
		Lubuskie Lato Filmowe	Złote Grono
		Międzynarodowy Festiwal Kina Niezależnego „Off Camera”	Wyróżnienie Specjalne w Konkursie Polskich Filmów Fabularnych
		Kozzi Gangsta Festiwal w Kargowie	Nagroda dla najlepszego filmu
		TVP Kultura	Gwarancja Kultury
2016	Ptaki śpiewają w Kigali	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Locarno	Nagroda „First Look” dla filmu polskiego w fazie postprodukcji
2017		Central and Eastern European Film Festival „CinEast” w Luksemburgu	Grand Prix
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Srebrne Lwy
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Chicago	„Srebrny Hugo” za reżyserię
2018		The New York Polish Film Festival	Nagroda „Ponad Granicami” im. Krzysztofa Kieślowskiego

Odznaczenia, wyróżnienia

Krzysztof Krauze został uhonorowany licznymi wyróżnieniami, które podkreślają jego wybitne osiągnięcia w dziedzinie sztuki filmowej. W 1997 roku, redakcja dziennika „Życie” nadała mu tytuł „Człowieka Roku”, co stanowiło ważne uznanie dla jego pracy jako reżysera.

Kolejnym znaczącym wyróżnieniem była nagroda „Wielkiego FeFe”, którą zdobył w 2005 roku na 12. Festiwalu Filmowym „FeFe Felliniada” w Warszawie. W 2010 roku otrzymał „Koronę Sandomierską” oraz tytuł Reżysera NieZwykłego podczas Festiwalu Filmów-Spotkań NieZwykłych w Sandomierzu.

W 2011 roku Krzysztof Krauze został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. To prestiżowe odznaczenie podkreśla znaczenie jego wkładu w rozwój kultury i sztuki filmowej w Polsce.

Jego osiągnięcia zostały również docenione pośmiertnie. W 2015 roku, prezydent Bronisław Komorowski przyznał mu Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w promowaniu polskiej sztuki filmowej na świecie oraz za jego osiągnięcia artystyczne. Warto wspomnieć, że wśród jego wyróżnień znajduje się także nagroda Złotego Glana, którą otrzymał w kinie „Charlie” w Łodzi w 2013 roku.

---

Oceń: Krzysztof Krauze

---