Henryk Jurkowski

---

Wykształcenie

Henryk Jurkowski osiągnął znaczące wykształcenie, które wpłynęło na jego karierę i twórczość.

• ukończył szkołę handlową,
• uczestniczył w tajnych kompletach Gimnazjum im. Stefana Batorego,
• zdobył dyplom Uniwersytetu Warszawskiego w zakresie filologii polskiej, uzyskując tytuł magistra w 1951 roku; jego praca magisterska była poświęcona wyznacznikom społecznym postaci komediowych Fredry,
• dostał doktorat pod opieką prof. Zbigniewa Raszewskiego, którego praca dotyczyła przemian w teatrze lalek od antyku do romantyzmu, obroniona w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk w 1969 roku,
• obronił habilitację w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk w 1991 roku,
• uzyskał stopień profesora nauk humanistycznych, po złożeniu wniosku do Rady Naukowej Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, a następnie mianowanie to odbyło się z rąk Prezydenta RP w 2001 roku.

Praca zawodowa

Henryk Jurkowski to postać o bogatym dorobku zawodowym. Jego kariera rozpoczęła się jako nauczyciel w Technikum Teletechnicznym w Warszawie w latach 1950–1952. Następnie, od 1952 do 1972 roku, pracował jako urzędnik w Ministerstwie Kultury i Sztuki w Warszawie. Jego pasja do dydaktyki zrealizowała się w latach 1973–2004, kiedy to był dydaktykiem szkół teatralnych w Krakowie i Warszawie, ale również w Wrocławiu oraz Białymstoku.

W szczególnym obszarze teatru lalek, Jurkowski pełnił funkcję dziekana wydziału teatrów lalek we Wrocławiu w latach 1976–1979. Następnie, w latach 1980–1983, był założycielem oraz dziekanem wydziału reżyserii teatrów lalek w Białymstoku, przyczyniając się do rozwoju tej dziedziny sztuki. Jako prorektor Akademii Teatralnej (PWST) w latach 1990–1993, jego wpływ na kształcenie artystów teatru był nieoceniony.

Inne zajęcia

Oprócz pracy dydaktycznej, Jurkowski odegrał znaczącą rolę w świecie teatralnym jako konsultant literacki w teatrze lalek TV w latach 1974–1976 oraz jako konsultant programowy w różnych teatrach lalek. Pełnił także funkcję redaktora czasopisma „Teatr Lalek”, przez co przyczynił się do promocji i dyskusji na temat tej formy sztuki.

Warto również podkreślić, że był gościnym reżyserem w wielu teatrach lalek, w tym w Teatrze „Miniatura” w Gdańsku, gdzie zrealizował takie przedstawienia jak „Królewskie Skarby” w 1963 roku oraz „Bambo w Oazie Tongo” w 1965 roku. W 1967 roku natomiast zrealizował „Mocnego Bartka na wysługach” w telewizji.

Jurkowski był również gościnym profesorem w prestiżowych instytucjach artystycznych na całym świecie, w tym w Ecole Superieure Nationale des Arts de la Marionnette w Charleville (Francja) oraz Instituto del Teatro w Sewilli i Barcelonie. Jego międzynarodowe zaangażowanie w dorobek teatru lalek obejmowało również wykłady w Central School of Speech and Drama, Staatliche Hochschule fuer Music und Darstellende Kunst w Stuttgarcie, Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze oraz Teatralnym Instytucie w Sofii.

Autor i realizator licznych kursów, skoncentrował się na tematyce dramaturgii teatru lalek, m.in. prowadząc warsztaty w Cuernavaca w Meksyku w 1994 roku oraz na temat kulturowych kontekstów teatru lalek w Santa Fe w Argentynie w 2000 roku.

Prace badawcze

Henryk Jurkowski jest uznawanym autorytetem w dziedzinie teatru, wykonującym szereg prac badawczych, które obejmują różnorodne zagadnienia z tego obszaru. Jego dorobek obejmuje:

• publikacje książkowe dotyczące historii, dramaturgii oraz estetyki teatru,
• artykuły naukowe analizujące teorię teatru, folklor, semiotykę i antropologię,
• rolę eksperta w redakcji encyklopedii światowej dramaturgii współczesnej, wydawanej pod auspicjami ITI i UNESCO,
• inicjatywy dotyczące tworzenia i redagowania The World Encyclopedia of Puppetry Arts w latach 1994-2000.

Sztuki dla teatru lalek (pastisze dawnego repertuaru)

W kontekście sztuk tworzonych dla teatru lalek, można wyróżnić kilka wyjątkowych dzieł, które przyciągają uwagę swoją różnorodnością oraz głębią artystyczną. Oto wybrane przykłady, które stanowią ważny element repertuaru:

• ludowa szopka polska,
• tryptyk staropolski (Judyta i Holofernes, Syn Marnotrawny, Ścięcie Panny Doroty),
• Arlekin czyli Sługa trzech panów,
• Dzieje Parysa królewicza trojańskiego,
• Pan Twardowski na królewskim dworze.

Działalność obywatelska

Henryk Jurkowski to postać, której historia jest ściśle związana z działalnością społeczną oraz patriotyczną. Jego zaangażowanie w życie publiczne miało miejsce na różnych etapach historii Polski.

• był członkiem „Szarych Szeregów” w latach 1943–1944,
• brał udział jako żołnierz Armii Krajowej w batalionie „Gustaw” w Powstaniu Warszawskim w 1944 roku,
• uczestniczył w pierwszej edycji „Solidarności”.

Działalność międzynarodowa

Henryk Jurkowski to postać, która odegrała znaczącą rolę na arenie międzynarodowej, zwłaszcza w kontekście współpracy związanej z marionetkami i teatrem. Jego działalność obejmuje szereg istotnych pozycji, które miały wpływ na rozwój tej dziedziny.

• był członkiem Komitetu wykonawczego UNIMA od 1959 do 1992 roku,
• pełnił funkcję sekretarza generalnego UNIMA w latach 1972–1980,
• sprawował urząd prezydenta UNIMA od 1984 do 1992 roku,
• otrzymał tytuł honorowego prezydenta UNIMA, który piastuje od 1992 roku.

Publikacje (wybór)

Henryk Jurkowski, wybitny teoretyk i historyk teatru lalek, jest autorem wielu istotnych publikacji, które mają znaczący wkład w rozwój tej dziedziny sztuki. Oto wybór jego najważniejszych prac:

• Dzieje teatru lalek. Od antyku do romantyzmu, PIW, Warszawa 1970, s. 280.
• Dzieje teatru lalek. Od romantyzmu do wielkiej reformy teatru, PIW, Warszawa 1976, s. 308.
• Teatr Baj i jego epoka, in. w kręgu warszawskiego Baja (red. H. Jurkowski), PIW, Warszawa 1978, s. 5–83.
• Dzieje teatru lalek. Od wielkiej reformy do współczesności, PIW, Warszawa 1984, s. 384, ISBN 83-06-00894-4.
• ASpects of puppet theatre. A collection of essays, Puppet Centre Trust, London 1988, s. 112. (Wydanie japońskie Tokio 1989, wydanie hiszpańskie Bilbao 1990).
• Dzieje literatury dramatycznej dla teatru lalek, „Leopoldinum”, Wrocław 1991, s. 298.
• Ecrivains et marionnettes. Quatre siecles de la literature dramatique en europe, Editions Institut Internationale de la Marionnette, Charleville Mezieres 1991, s. 412.
• Szkice z teorii teatru lalek, POLUNIMA, Łódź 1993, s. 184, ISBN 83-901301-0-6.
• Wersja czeska: MAGIE LOUTEK Ypsylon, Praha 1997, s. 288.
• Marionnettes en l’Europe de l’Est, LES MARIONNETTES, nouvelle édition, Bordas, Paris 1995, s. 72–82.
• History of European Puppetry, volume one: From its Origins to the End of the 19th Century, The Edwin Mellen Press, Lewiston/Queenston/Lampeter 1996, 427 s. ISBN 0-7734-8803-0.
• History of European Puppetry, volume two: The Twentieth Century, The Edwin Mellen Press, Lewiston/Queenston/Lampeter 1998, 527 s. ISBN 0-7734-8322-5.
• Antologia klasycznych tekstów teatru lalek vol. I. (Anthology of the classic texts of the puppet theatre from XVII to XIX centuries with introduction and notes by…), PWST, Wrocław, Poland, 1999.
• Metamorphoses. la marionnette au XXe siecle, Institut International de la Marionette, Charleville – Mezieres, Francja 2000.
• Antologia klasycznych tekstów teatru lalek vol. II. (Modernizm i Postmodernizm) ze wstępem i w opracowaniu…., PWST, Wrocław, Poland, 2001.
• Metamorfozy teatru lalek w XX wieku, „Errata”, Warszawa 2002, ISBN 83-913140-6-5.
• Antologia klasycznych tekstów teatru lalek. W kręgu polskich tradycji (wybór i opracowanie), PWST w Krakowie. Wydział Lalkarski we Wrocławiu. Wrocław 2003, s. 652.
• Moje pokolenie, Wyd. POLUNIMA, Łódź 2006.
• Aktor w roli demiurga, Akademia Teatralna w Warszawie, 2006, ISBN 83-902579-8-X.
• Teorija lutkarstva. Ogledi iż istorije, teorije i estetike lutkarskiego teatra, MFPD, Subotica 2007, ISBN 978-86-82147-92-3.
• Metamorphoses. La marionnette au XXe siecle, Institut International de la Marionette, Charleville – Mezieres, Francja 2008. Wydanie drugie – rozszerzone.
• Svet Edvarda Gordona Krega. Prolog do istorii idee, MFPD Subotica, 2008, ISBN 978-86-6007-013-7.
• Przemiany ikonosfery. Wizualny kontekst teatru, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009, ISBN 978-83-229-2921-6.
• Encyclopedie mondiale des arts de la marionnette (red.), UNIMA, éditions L’Entretemps, Francja 2009.
• Materiał jako wehikuł treści rytuału, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011, 405 s. ISBN 978-83-235-0952-3.
• Dzieje teatru lalek (tom 1. Od antyku do „belle epoque”), Teatr im. H.Ch. Andersena w Lublinie, Lublin 2014, ISBN 978-83-912706-7-7.
• Dzieje Teatru lalek (tom 2. Od modernizmu do współczesności), Teatr im. H.Ch. Andersena w Lublinie, Lublin 2014, ISBN 978-83-912706-8-4.

Ordery i odznaczenia

Henryk Jurkowski wyróżnił się w swoim życiu licznymi odznaczeniami, które stanowią potwierdzenie jego zaangażowania w działalność kulturalną i społeczną. Oto niektóre z jego najważniejszych odznaczeń:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 10 czerwca 2002 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi,
• Srebrny Krzyż Zasługi, który otrzymał 11 lipca 1955 roku,
• Krzyż Armii Krajowej, przyznany w 1984 roku,
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, który otrzymał 3 marca 2010 roku,
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”,
• Kawaler Orderu Sztuki i Literatury (Chevalier Ordre des Arts et des Lettres), odznaczony w 1994 roku we Francji.

Te wyróżnienia obrazuje niezwykłą działalność Henryka Jurkowskiego oraz jego wkład w kulturę i sztukę.

Rodzina

Henryk Jurkowski był osobą o niezwykle bogatym życiu rodzinnym. Jego małżonką była Jadwiga Jurkowska, która żyła w latach 1929–2021. Para doczekała się dwóch synów, co sprawiło, że ich rodzina była pełna radości i miłości.

Warto zaznaczyć, że Henryk odszedł z tego świata 3 stycznia 2016 roku. Jego ostatnie pożegnanie miało miejsce na cmentarzu Bródnowskim, gdzie spoczął w dniu 8 stycznia 2016, w kwaterze 2C-4-20.

---

Oceń: Henryk Jurkowski

---