Jarosław Marek Rymkiewicz

---

Życiorys

Jarosław Marek Rymkiewicz urodził się jako syn prozaika Władysława Szulca-Rymkiewicza, który posiadał niemieckie korzenie, oraz lekarki Hanny z Baranowskich, mającej tatarsko-niemieckie pochodzenie. W połowie lat 40. XX wieku rodzina zmieniła nazwisko Szulc, co było związane z trudnymi doświadczeniami wojennymi. Nazwisko Rymkiewicz było używane jako przedwojenny pseudonim literacki Władysława Szulca. Po zakończeniu wojny rodzina Rymkiewicza osiedliła się w Łodzi.

Rodzice poety byli aktywnymi członkami Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a sam Jarosław Rymkiewicz angażował się w Związek Młodzieży Polskiej. W swoim rodzinnym mieście uczęszczał do XXI Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Prusa, a następnie podjął studia z zakresu filologii polskiej na Uniwersytecie Łódzkim. Po zakończeniu edukacji podjął pracę w Instytucie Badań Literackich PAN oraz aktywnie uczestniczył w życiu Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

W 1964 roku, w obronie wolności słowa, podpisał list grupy pisarzy, protestujących przeciwko tzw. „listowi 34”, w którym wyrażali sprzeciw wobec antykomunistycznej kampanii prowadzonej w zachodnich mediach oraz przez rozgłośnię radiową Wolna Europa, której celem było oczernianie Polskiej Ludowej. Rymkiewicz nie pozostał bierny i w styczniu 1976 roku zdecydował się podpisać list adresowany do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL, krytykując zmiany w konstytucji.

Już na początku lat 80. Rymkiewicz nawiązał współpracę z opozycją. W 1985 roku został usunięty z PAN za publikację książki w drugim obiegu pt. „Rozmowy polskie latem 1983”. Po jego przywróceniu do pracy w 1989 roku, autor kontynuował swoją działalność w podziemnych wydawnictwach oraz współpracował z emigracyjnym Instytutem Literackim w Paryżu.

W 1994 roku Rymkiewicz otrzymał tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych. W 2010 roku został członkiem komitetu poparcia Jarosława Kaczyńskiego w kampanii prezydenckiej. W 2011 roku koncern mediowy Agora, wydawca Gazety Wyborczej, wytoczył przeciwko niemu proces za określenie redaktorów jako „duchowych spadkobierców Komunistycznej Partii Polski”. Po jego śmierci pozostałe życie zakończył na cmentarzu w Milanówku.

Twórczość

Poezja

Jarosław Marek Rymkiewicz, uznawany za jednego z czołowych poetów polskich, zyskał popularność dzięki swojej bogatej twórczości poetyckiej. W 1957 roku zadebiutował z tomikiem wierszy pod tytułem Konwencje. Szczególne uznanie przyniosła mu publikacja zbioru zatytułowanego Metafizyka, wydanego w 1963 roku, który wprowadził go na wyżyny polskiej literatury. Jego twórczość była istotna przez wiele lat, a w 2003 roku uhonorowano go Nagrodą Literacką „Nike” za tom poezji Zachód słońca w Milanówku, uważany za najlepszą polską książkę w tym roku.

W swoich wierszach, Rymkiewicz opiera się na klasycyzmie, traktowanym jako odwołanie do bogatej tradycji literackiej oraz kształtowanie formy literackiej i treści poprzez sięganie po znane wątki. Warto jednak zaznaczyć, że jego inspiracje nie obejmują tylko tradycyjnych motywów z antyku. Rymkiewicz sięga po różnorodność form oraz charakterystyczne elementy epoki baroku, w tym zagadnienia dotyczące filozofii śmierci oraz kulturowego przemijania. Zasady tego artystycznego programu ukazuje w dziele Czym jest klasycyzm. Manifesty poetyckie, opublikowanym w 1967 roku.

Eseje historycznoliterackie i historyczne

Drugim kluczowym obszarem działalności Rymkiewicza, obok poezji, stanowi eseistyka o tematyce historycznoliterackiej oraz historycznej. W jego zbiorach esejów, poświęconych literaturze, szczególnie skupia się na romantyzmie oraz kontekście społecznym i historycznym, w jakim tworzyli romantycy. Przykładem mogą być eseje takie jak Aleksander Fredro jest w złym humorze oraz Juliusz Słowacki pyta o godzinę.

Prowadząc swoje analizy, Rymkiewicz stworzył wieloletni cykl esejów pod tytułem Jak bajeczne żurawie poświęcony Adamowi Mickiewiczowi, gdzie początku stają się jego przemyślenia z tomu Żmut. W kolejnych publikacjach, autor szczegółowo omawia wyniki swoich badań nad życiem Mickiewicza, dotykając zagadnień takich jak jego młodzieńcze miłości, relacje z Marylą oraz okres działalności w sekcie towiańczyków. Opierając się na wyjątkowych źródłach z epoki, Rymkiewicz odważył się kwestionować wiele ustalonych wcześniej faktów historycznych.

Dodatkowo, jego twórczość obejmuje dwie encyklopedie eseistyczne dotyczące życia poetów, w tym Słowacki oraz Leśmian. W książce pt. Przez zwierciadło, poddaje refleksji tematy biblijne oraz teologiczne. Ponadto, w kolejnych esejach dotyka burzliwych momentów z historii Polski, takich jak sposób przedstawienia I Rzeczypospolitej w dziełach takich jak Wieszanie, Reytan oraz Samuel Zborowski. Jego zainteresowania obejmują również okres zaborów oraz doświadczenia związane z powstaniem warszawskim, jak wskazuje książka Kinderszenen.

Rymkiewicz zdobył również uznanie w 2008 roku, kiedy jego praca dotycząca insurekcji kościuszkowskiej, zatytułowana Wieszanie, została wyróżniona Nagrodą Literacką im. Józefa Mackiewicza.

Tłumaczenia, dramaturgia i proza

Oprócz działalności poetyckiej i eseistycznej, Rymkiewicz angażował się również w tłumaczenia. Przekładał utwory poezji anglo-amerykańskiej, w tym twórczość Thomasa S. Eliota oraz Wallace’a Stevensa, a także hiszpańskich autorów takich jak Federico García Lorca i Pedro Calderón de la Barca, któremu poświęcił swoje tłumaczenie Życie snem w 1969 roku.

Rymkiewicz to także uznawany dramaturg, autor takich dzieł jak Eurydyka oraz Odys. Jako tragediopisarz stworzył dramaty takie jak Kochankowie piekła, będąc również autorem komedii, jak Ułani. W dodatku, jego dorobek literacki obejmuje dwie powieści, Rozmowy polskie latem 1983 oraz Umschlagplatz.

Wpływ na kulturę

Twórczość Jarosława Marka Rymkiewicza przyciągnęła uwagę wielu artystów oraz badaczy kultury. Przykładem jest dokumentalny film Grzegorza Brauna zatytułowany „Poeta pozwany”, który powstał w 2012 roku, ukazujący różne aspekty życia oraz dorobku poety.

Opracowania na temat jego twórczości stworzyli cenieni autorzy, między innymi Adam Poprawa, który w swojej książce „Kultura i egzystencja w twórczości Jarosława Marka Rymkiewicza” (1999) analizuje jego wpływ na polską literaturę i kulturę. Z kolei Marzena Woźniak-Łabieniec w „Klasyk i metafizyka” (2002) oraz Grzegorz Marzec w „Hermeneuta i historia. Jarosław Marek Rymkiewicz w bakecie” (2012) również przyczynili się do zgłębienia tematyki jego dzieł.

W 2012 roku na rynku wydawniczym pojawił się zbiór publicystyki poświęcony Rymkiewiczowi, zatytułowany „Spór o Rymkiewicza”, pod redakcją Tomasza Rowińskiego. Ten zbiór jest istotnym dokumentem polemik oraz interpretacji dotyczących twórczości poety.

Również Stowarzyszenie Rozwoju Obywatelskiego ogłosiło w 2012 roku Ogólnopolski Konkurs Rymkiewiczowski, który to wydarzenie zwróciło uwagę na jego twórczość. Finał konkursu towarzyszyła Konferencja Rymkiewiczowska, będąca platformą do dyskusji o jego dorobku literackim.

W 2017 roku wybrane wiersze Rymkiewicza zostały ujęte w wykazie lektur szkolnych dla uczniów klas VII-VIII szkoły podstawowej. Niemniej jednak, decyzję tę krytykowało wiele osób, sugerując, że wprowadzenie jego utworów do programu nauczania miało podłoże polityczne. W rezultacie, w 2024 roku utwory Rymkiewicza zostały usunięte z listy lektur, a sytuacja ta ponownie wywołała falę kontrowersji i dyskusji.

Publikacje

Zbiory wierszy

Jarosław Marek Rymkiewicz jest autorem wielu tomików poetyckich, które odzwierciedlają jego bogaty dorobek literacki.

Oto niektóre z nich:

• Konwencje, 1957 (Wydawnictwo Łódzkie),
• Człowiek z głową jastrzębia, 1960 (Wydawnictwo Łódzkie),
• Metafizyka, 1963 (Wydawnictwo Czytelnik),
• Animula, 1964 (Wydawnictwo Czytelnik),
• Anatomia, 1970 (Wydawnictwo Czytelnik),
• Co to jest drozd, 1973 (Wydawnictwo Czytelnik),
• Thema Regium, 1978 (Wydawnictwo Czytelnik),
• Ulica Mandelsztama i inne wiersze z lat 1979–1983, 1983 (Wydawnictwo Czytelnik),
• Mogiła Ordona i inne wiersze z lat 1979–1984, 1984 (Warszawska Niezależna Oficyna Wydawnicza Poetów i Malarzy „Przedświt”),
• Moje dzieło pośmiertne, 1993 (Wydawnictwo Znak),
• Znak niejasny, baśń półżywa, 1999 (Państwowy Instytut Wydawniczy),
• Zachód słońca w Milanówku, 2002 (Wydawnictwo Sic!),
• Do widzenia gawrony, 2006 (Wydawnictwo Sic!),
• Pastuszek Chełmońskiego, 2014 (Wydawnictwo Sic!),
• Koniec lata w zdziczałym ogrodzie, 2015 (Wydawnictwo Sic!),
• Metempsychoza. Druga księga oktostychów, 2017 (Fundacja Evviva L’arte).

W zbiorach wybranych poezji znajdziemy:

• Wybór wierszy, 1976 (Wydawnictwo Czytelnik),
• Poezje wybrane, 1981 (Wydawnictwo LSW),
• Cicho ciszej. Wybrane wiersze z lat 1963–2002, 2003 (Wydawnictwo Sic!),
• Wiersze polityczne, 2010 (Wydawnictwo Sic!).

Książki eseistyczne

Szkice historycznoliterackie

Rymkiewicz to również autor licznych esejów. Wśród nich wyróżniają się:

• Cykl mickiewiczowski „Jak bajeczne żurawie”- Żmut, 1987 (Instytut Literacki – Biblioteka „Kultury”),
• Baket, 1989 (Wydawnictwo Aneks),
• Kilka szczegółów, 1994 (Wydawnictwo Arcana),
• Do Snowia i dalej, 1996 (Wydawnictwo Arcana),
• Głowa owinięta koszulą, 2012 (Wydawnictwo Sic!),
• Adam Mickiewicz odjeżdża na żółtym rowerze, 2018 (Fundacja Evviva L’arte).

W kategorii eseistyki można również znaleźć:

• Czym jest klasycyzm: manifesty poetyckie, 1967 (Państwowy Instytut Wydawniczy),
• Myśli różne o ogrodach, 1968 (Wydawnictwo Czytelnik),
• Aleksander Fredro jest w złym humorze, 1977 (Wydawnictwo Czytelnik),
• Juliusz Słowacki pyta o godzinę, 1982 (Wydawnictwo Czytelnik),
• Przez zwierciadło, 2003 (Wydawnictwo Znak).

Szkice historyczne

Wśród dzieł historycznych autorstwa Rymkiewicza można wymienić:

• Wielki Książę z dodaniem rozważań o istocie i przymiotach ducha polskiego, 1983 (Państwowy Instytut Wydawniczy),
• Wieszanie, 2007 (Wydawnictwo Sic!),
• Kinderszenen, 2008 (Wydawnictwo Sic!),
• Samuel Zborowski, 2010 (Wydawnictwo Sic!),
• Reytan. Upadek Polski, 2013 (Wydawnictwo Sic!).

Powieści

Rymkiewicz jest również autorem ciekawych powieści, takich jak:

• Rozmowy polskie latem 1983, 1984 (Instytut Literacki – Biblioteka „Kultury”),
• Umschlagplatz, 1988 (Wydawnictwo JMJ).

Wywiady

Warto zwrócić uwagę na wywiady z jego osobą:

• Mickiewicz, czyli wszystko. Z Jarosławem Markiem Rymkiewiczem rozmawia Adam Poprawa, 1994 (Wydawnictwo Open),
• Rozmowy polskie w latach 1995-2008, 2009 (Wydawnictwo Sic!).

Sztuki teatralne

W twórczości teatralnej Rymkiewicza znajdujemy różnorodne dramaty:

• Eurydyka, czyli każdy umiera tak, jak mu wygodniej („Dialog” 9/1957),
• Odys w Berdyczowie („Dialog” 3/1958),
• Król w szafie („Dialog” 6/1960),
• Lekcja anatomii profesora Tulpa: według Rembrandta („Dialog” 7/1964),
• Kochankowie piekła: tragifarsa w dwóch aktach wg Calderona, 1972 (Wydawnictwo Czytelnik 1975),
• Król Mięsopust, 1970 (Wydawnictwo Łódzkie, wydana z komedią Porwanie Europy w 1977),
• Porwanie Europy, 1971 (wydana z komedią Król Mięsopust w 1977),
• Niebiańskie bliźnięta, 1973 („Dialog” 10/1973),
• Ułani, 1975 (wydane wraz z komedią Dwór nad Narwią jako Dwie komedie przez Wydawnictwo Czytelnik w 1980),
• Dwór nad Narwią, 1979 (wydane wraz z komedią Ułani jako Dwie komedie przez Wydawnictwo Czytelnik w 1980).

Imitacje

Ponadto, autor stworzył również dzieła imitacyjne, w tym:

• Kwiat nowy starych romanc, czyli imitacje i przekłady hiszpańskich romances, 1966 (Wydawnictwo Czytelnik).

Przekłady

Rymkiewicz zajmował się również przekładami, które zasługują na uwagę:

• 44 wiersze i kilka fragmentów Osipa Mandelsztama (także komentarz), 2009 (Wydawnictwo Sic!),
• Wiersze Wallace’a Stevensa (także wybór i słowo wstępne), 1969 (Państwowy Instytut Wydawniczy),
• Federico Garcia Lorca Śpiewak cygańskich romansów (przekład i komentarz) 2011 (Wydawnictwo Sic!),
• Trzy baśnie Gustave’a Flauberta (wraz z Renatą Lis), 2009 (Wydawnictwo Sic!),
• Życie jest snem Calderona de la Barki, 1971 (Państwowy Instytut Wydawniczy),
• Księżniczka na opak wywrócona Calderona de la Barki, 1973 (Wydawnictwo Czytelnik),
• Niewidzialna kochanka, czyli Hiszpańskie czary Calderona de la Barki.

Redakcja

Współredagował również wiele szanowanych prac:

• Wiersze i powieści poetyckie Adama Mickiewicza, 1998 (Wydawnictwo Świat Książki),
• Wiersze i poematy Juliusza Słowackiego, 1999 (Wydawnictwo Świat Książki),
• Dramaty Juliusza Słowackiego, 1999 (Wydawnictwo Świat Książki),
• Komedie Aleksandra Fredry, 2000 (Wydawnictwo Sic!),
• Komedie; Trzy po trzy; Zapiski starucha Aleksandra Fredry, 2000 (Wydawnictwo Świat Książki).

Wspólnie z innymi współautorkami redagował:

• Mickiewicz. Encyklopedia (wraz z Dorotą Siwicką, Aliną Witkowską oraz Martą Zielińską), 2010 (Wydawnictwo Świat Książki).

Posłowie, słowo wstępne etc.

Na koniec, jego prace redakcyjne obejmują także:

• Poezje Artura Międzyrzeckiego (przedmowa), 1980 (Państwowy Instytut Wydawniczy),
• Pan Tadeusz Adama Mickiewicza (przedmowa), 1997 (Wydawnictwo Literackie),
• Dziady Adama Mickiewicza, 1998 (Wydawnictwo Świat Książki),
• Wiersze i powieści poetyckie Adama Mickiewicza, 1998 (Wydawnictwo Świat Książki),
• Wiersze i poematy Juliusza Słowackiego, 1999 (Wydawnictwo Świat Książki),
• Dramaty Juliusza Słowackiego, 1999 (Wydawnictwo Świat Książki),
• Komedie Aleksandra Fredry, 2000 (Wydawnictwo Sic!),
• Komedie; Trzy po trzy; Zapiski starucha Aleksandra Fredry, 2000 (Wydawnictwo Świat Książki),
• Wielka encyklopedia Polski (słowo wstępne w tomie I.), 2004 (Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński).

Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

Jarosław Marek Rymkiewicz, wybitny polski twórca, zdobył liczne nagrody i wyróżnienia, które podkreślają jego znaczący wkład w literaturę. Wśród jego osiągnięć znajdują się:

• finalista Nagrody Literackiej Nike 2000 za tom Znak niejasny, baśń półżywa,
• nominowany do Nagrody Literackiej Nike 2002 za książkę Leśmian. Encyklopedia,
• w 2003 roku zdobył Nagrodę Literacką Nike za tom wierszy Zachód słońca w Milanówku,
• nominowany do Nagrody Literackiej Nike 2005 za dzieło Słowacki. Encyklopedia,
• w 2008 roku otrzymał Nagrodę Literacką im. Józefa Mackiewicza za książkę Wieszanie,
• nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia 2008 za Wieszanie,
• w 2010 został odznaczony Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”,
• nominowany do Nagrody Literackiej Nike 2011 za książkę Samuel Zborowski,
• nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia 2011 w kategorii eseistyka za Samuel Zborowski,
• w styczniu 2012 „Gazeta Polska” przyznała mu tytuł „Człowieka Roku 2011”,
• laureat Nagrody Człowiek Wolności tygodnika „W Sieci” za rok 2014,
• w kwietniu 2015 zdobył Nagrodę Literacką m.st. Warszawy w kategorii „Warszawski twórca”, jednak odmówił przyjęcia nagrody (100 tys. zł), przeznaczając te środki na stypendia dla młodych literatów,
• finalista Nagrody Poetyckiej Orfeusz w 2015 za tom Pastuszek Chełmońskiego,
• w 2015 roku jego książka Pastuszek Chełmońskiego (Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2014) została nominowana do Nagrody Literackiej i Historycznej Identitas,
• laureat Nagrody Literackiej im. Juliana Tuwima w 2015 za całokształt twórczości,
• laureat Nagrody Poetyckiej Orfeusz w 2016 za tom Koniec lata w zdziczałym ogrodzie,
• laureat nagrody im. Lecha Kaczyńskiego w 2016,
• laureat Dorocznej Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przyznanej przez ministra Piotra Glińskiego za całokształt twórczości,
• laureat Nagrody Identitas 2016 za tom Koniec lata w zdziczałym ogrodzie,
• laureat Nagrody Mediów Publicznych w 2019 w kategorii słowo.

Te liczne nagrody są świadectwem nie tylko talentu Rymkiewicza, ale również jego zaangażowania w kulturę i literaturę polską.

---

Oceń: Jarosław Marek Rymkiewicz

---